براساس داده‌های وزارت صمت، تعداد خودروهای سواری در حال تردد در کشور ۲۱ میلیون دستگاه است که از این تعداد یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه که ۶ درصد این خودروها را تشکل می‌دهد، فرسوده هستند. البته اگر سن فرسودگی را ۱۵ سال در نظر بگیریم، تعداد این خودروها به‌حدود ۳ میلیون دستگاه می‌رسد. همچنین حدود ۶۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده در بخش ناوگان عمومی وجود دارد.

نگاهی به کارنامه اسقاط خودرو در سال‌های اخیر

در سال‌های قبل اسقاط خودروهای فرسوده یکی از اولویت‌های دولت‌ها اعلام و مقرر شده بود از سال ۸۸ به بعد سالانه ۳۰ درصد از خودروهای فرسوده اسقاط شود که به‌دنبال آن حتی در سال ۱۳۹۳ بیش از ۳۳۰ هزار دستگاه خودرو نیز اسقاط شد. با این حال به‌دلیل ممنوعیت واردات از سال ۱۳۹۷ و وابستگی اسقاط خودروهای فرسوده به واردات خودرو (به ازای واردات هر یک دستگاه خودرو، باید یک یا چند دستگاه خودرو فرسوده توسط واردکنندگان از رده خارج شود) طرح اسقاط خودرو نیز به‌حال خود رها شد؛ به‌گونه‌ای که اسقاط خودرو در سال به‌کمتر از ۲۰ هزار دستگاه رسیده بود؛ برهمین اساس در سال ۹۸ درمجموع ۷ هزار دستگاه، در سال ۹۹ حدود ۱۳ هزار دستگاه، در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۸ هزار دستگاه و در سال ۱۴۰۱ نیز کمی بیش از ۳۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده اسقاط شد.

پس از ابلاغ آئین‌نامه ساماندهی صنعت‌خودرو در سال ۱۴۰۳ فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده سرعت گرفت؛ به‌گونه‌ای که سال گذشته شاهد اسقاط ۳۴۹ هزار دستگاه خودرو فرسوده بودیم که توانست رکورد اسقاط ۳۲۰ هزار دستگاه در سال ۱۳۹۳ را بشکند.

تکلیف خودروسازان به رعایت سهمیه ۲۰ درصدی خودروهای فرسوده

فرشاد مقیمی، رئیس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) در این ارتباط با بیان این‌که بر اساس برنامه هفتم توسعه سالانه باید ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده اسقاط شود، گفت: «در پایان سال ۱۴۰۲ حدود ۷۷ هزار دستگاه خودرو فرسوده اسقاط شده بود که این عدد در سال ۱۴۰۳ به ۳۲۰ هزار دستگاه رسید که بیانگر رشد ۳۵۵ درصدی است.»

مقیمی اضافه کرد: «اسقاط خودروهای فرسوده نه تنها موجب نوسازی ناوگان حمل‌ونقل می‌شود، بلکه با اسقاط این تعداد خودرو در سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۲,۶ میلیارد لیتر صرفه‌جویی در مصرف سوخت صورت گرفته که ارزش صادرات بالقوه این میزان صرفه‌جویی بالغ بر ۲.۹ میلیارد دلار است.»

وی افزود: «در فروردین‌ماه امسال نیز حدود ۱۷ هزار دستگاه خودرو فرسوده از رده خارج شده که این میزان در مدت مشابه سال قبل حدود ۱۴ هزار دستگاه بوده؛ بنابراین اسقاط خودرو در این ماه ۲۲ درصد رشد کرده است؛ همچنین در فروردین‌ماه سال جاری مشارکت در طرح‌های جایگزینی نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته ۶۰۰ برابر شده است.»

به‌گفته معاون وزیر صمت، از سال ۱۳۸۶ تا پایان ۱۴۰۳ درمجموع ۲ میلیون و ۴۱۶ هزار و ۷۲۳ دستگاه انواع خودروهای فرسوده از رده خارج شده‌اند. مقیمی درباره نحوه اسقاط هم گفت: «نوسازی ناوگان وسایط‌نقلیه در کشور اکنون به دو شکل جایگزینی خودرو فرسوده با خودرو نو و اسقاط خودرو فرسوده به ازای پرداخت وجه خودرو به متقاضیان انجام می‌شود. همچنین بر اساس قانون، تمامی خودروسازان اعم از دولتی و خصوصی مکلف هستند سهمیه ۲۰ درصدی خودروهای فرسوده را رعایت کنند.»

مردودی بیشتر خودروهای فرسوده در آزمون‌های معاینه‌فنی

چندی پیش، مدیر عامل ستاد معاینه‌فنی خودروهای تهران نیز در پاسخ به این سوال که آیا آن دسته از خودروهایی که سن بیش از ۳۰ سال دارند، می‌توانند معاینه‌فنی دریافت کنند و ممکن است با چه مشکلاتی در این خصوص مواجه شوند؟ گفت: «بررسی نتایج آزمون خودروها نشان می‌دهد امکان مردودی خودروها در آزمون‌های معاینه‌فنی با بیشتر شدن سن خودرو افزایش می‌یابد. برای انجام معاینه‌فنی در سامانه ملی معاینه‌فنی (سیمفا) هیچ‌گونه محدودیت سنی لحاظ نشده و خودروهای فرسوده نیز در صورت داشتن شرایط لازم برای گرفتن معاینه‌فنی، موفق به اخذ گواهی معاینه‌فنی می‌شوند. البته باید بر این مساله تاکید شود که خودروهای فرسوده در فرآیند اخذ معاینه‌فنی به‌دلیل استهلاک بالای قطعات، از وضعیت با ثباتی برخوردار نیستند و به‌همین دلیل بسیاری از آن‌ها قادر به گرفتن نمره قبولی (با توجه به استاندارد لحاظ‌شده هنگام اخذ معاینه‌فنی) نیستند. به‌همین دلیل به دستگاه‌های تصمیم‌ساز در این خصوص پیشنهاد شده که دفعات انجام معاینه‌فنی این خودروها در طول سال مانند خودروهای عمومی افزایش یابد و این خودروها حداقل سالی چهار مرتبه ملزم به اخذ معاینه فنی باشند.

راهکارهای کاهش تعداد خودروهای فرسوده در جهان

مشکل از رده خارج کردن خودروهای فرسوده در سطح جهان با راهکارهایی در حال کنترل است. برای مثال هند جزو کشورهایی است که میانگین سنی خودروها در آن بسیار بالا بود. این کشور برای حل این مشکل، راهکارهایی مانند استفاده از تخفیف 4 تا 6 درصدی برای خرید خودرو جدید، حذف هزینه ثبت‌نام خودرو برای دارندگان خودروهای فرسوده و 15 تا 25 درصد تخفیف عوارض جاده برای خودروهای جدید اتخاذ کرد.

همچنین این کشور سیاست‌های تنبیهی را برای دارندگان خودروهای فرسوده که اقدام به‌جایگزینی نمی‌کنند، در پیش گرفته است. برای مثال این دست از رانندگان باید 15 درصد بیشتر عوارض جاده‌ای پرداخت کنند. همچنین اگر خودرو فرسوده نتواند از آزمون‌های مربوط به‌فرسودگی موفق بیرون آید، به‌طور اجباری اسقاط می‌شود. کانادا نیز مشوق‌هایی مانند گذرنامه‌های حمل‌ونقل را در این خصوص در نظر گرفته است.

فرانسه نیز در این خصوص از طرحی با نام «اَبَرپاداش اسقاط خودروهای فرسوده» بهره می‌برد.