به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با نزدیک شدن به ایام برگزاری حج تمتع که بزرگترین کنگره سالانه مسلمانان جهان و نمادی بی‌بدیل از همگرایی و همدلی امت اسلامی است، ضرورت پرداختن به ابعاد گوناگون این فریضه الهی بیش از پیش در جامعه اسلامی احساس می‌شود.

حج، فراتر از یک عمل عبادی فردی، بستر بی‌نظیری برای تبادل فرهنگی، تعاملات اجتماعی، و حتی بسترسازی برای دیپلماسی و تقریب دیدگاه‌های مسلمانان از ملّیت‌ها و مذهب‌های گوناگون است.

برای واکاوی این ظرفیت‌ و به‌ویژه نقش آن در تقویت پیوندهای میان مسلمانان و تعاملات فرهنگی در سطح بین‌الملل، گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم با  " محمدرضا ابراهیمی کیایی"، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اندونزی درباره مسائلی همچون نقش محوری حج در پیوند فرهنگی و اجتماعی مسلمانان از سراسر جهان، ظرفیت‌های بالقوه این فریضه برای تعامل و گفت‌وگو با نخبگان و اندیشمندان کشورهای مختلف، به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

تسنیم: نقش و ظرفیت‌ حج در تعامل و پیوند فرهنگی میان مسلمانان را چگونه می‌بینید؟

گردهمایی باشکوه و الهی حج، ازصدر اسلام تاکنون نه فقط عبادتی فردی، بلکه همواره تجلی‌گاه همبستگی امت اسلام بوده است. مراسمی که در آن مسلمانان از نژادها، زبان‌ها، کشورها و مذاهب گوناگون، لباس یک‌رنگ احرام بر تن کرده و برابر خالق یکتا یک‌صدا به نیایش می‌پردازند.

این همگرایی بی‌بدیل، علاوه بر وجوه عبادی، ظرفیتی بزرگ برای تعاملات فرهنگی، اجتماعی، فکری و حتی سیاسی میان ملت‌های مسلمان به وجود می‌آورد.

در این میان رایزنی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به ویژه در کشورهایی چون اندونزی که دارای بزرگترین جمعیت مسلمانان جهان است، نقش مهمی در بهره‌برداری از فرصت‌های معنوی و فرهنگی حج ایفا می‌کنند و می‌کوشند که از رهگذر حج، تصویری حقیقی از اسلام ناب محمدی (ص)، روح همبستگی اسلامی، و فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی به نمایش بگذارند.

حج، در ذات خود، بزرگ‌‌ترین تمرین عملی وحدت اسلامی است. زمانی که مسلمانانی از آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا، با زبان‌‌ها و آداب گوناگون، اما با هدفی واحد در سرزمین وحی گرد هم می‌آیند، به طور طبیعی فضایی برای شناخت متقابل فرهنگی فراهم می ‌شود.

در این فضا مسلمانان با نحوه عبادت، سبک‌‌های زندگی، پوشش، تغذیه و حتی اندیشه‌های یکدیگر آشنا می‌شوند و این آشنایی، بستر مناسبی برای افزایش احترام متقابل و رفع سوءتفاهم‌های تاریخی میان ملت‌ های مسلمان است.

رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی با درک این ظرفیت، در برنامه‌های فرهنگی خود همواره بر اهمیت پیوندهای انسانی و فرهنگی در موسم حج تأکید کرده و این پیام را به نخبگان فرهنگی و دینی منتقل می‌کند که حج، مدرسه‌ای برای وحدت در تنوع است.

بهره‌گیری از فرصت حج برای تقویت هویت اسلامی و همگرایی فرهنگی

در جهانی که هویت‌‌های دینی با چالش‌های متعددی روبه‌روست، حج فرصتی ارزشمند برای بازیابی و تحکیم هویت اسلامی به شمار می‌رود. حجاج در موسم حج به ریشه‌های مشترک خود بازمی‌گردند و ارزش‌های والای توحید، عدالت، برادری، و آزادی را بازمی‌یابند.

ما با برگزاری وبینارها و همایش‌های مرتبط با حج، انتشار محتواها در مورد حج به زبان محلی و دعوت به تمرکز بر اشتراکات ایمانی، سعی می‌کنیم نقش مؤثری در تقویت حس هویت اسلامی و انسجام فکری و روحی مسلمانان ایفا کنیم. این برنامه‌ها به حجاج اندونزیایی یادآور می‌شود که آنها نمایندگان فرهنگی ملت خود در این گردهمایی جهانی هستند.

تسنیم: تجربه‌های فرهنگی زائران ایرانی چه تفاوتی با زائران دیگر کشورها به‌ویژه اندونزی دارد؟

زائران ایرانی با ویژگی‌های متمایزی همچون انسجام بالا، برنامه‌ریزی منظم عبادی، برگزاری مراسم دعاهای جمعی و داشتن کاروان‌های فرهنگی ویژه شناخته می‌شوند. مراسم دعای کمیل در صحرای عرفات، یا دعای ندبه در منا، جلوه‌های بارزی از این غنای فرهنگی است.

در مقابل بسیاری از کشورهای اسلامی دیگر، از جمله اندونزی، سبک‌ های متفاوتی دارند؛ برای مثال دعاها و اذکار آنان بیشتر به زبان مالایی صورت می‌گیرد و حال و هوای سنتی محلی خاص خود را دارد. این تفاوت‌ها زمینه گفت‌وگو و الهام متقابل فرهنگی را فراهم می‌کند.

زائران اندونزیایی اغلب با مشاهده نظم، انضباط و غنای معنوی ایرانیان در حج، تحت تأثیر قرار می‌گیرند و گاه این تجارب را پس از بازگشت، به جوامع خود منتقل می‌کنند.

تسنیم: از مسئله حج چگونه می‌توان به عنوان ابزاری برای دیپلماسی عمومی استفاده کرد؟

دیپلماسی عمومی بر مبنای ارتباط مستقیم با ملت‌ها و جوامع تعریف می‌شود، نه صرفاً دولت‌ها. حج با تجمع عظیم و متنوع خود، صحنه‌ای بی‌نظیر برای این نوع دیپلماسی است.

رایزنی فرهنگی ایران از این فرصت بهره می‌گیرد تا با تبیین پیام‌های اخلاقی، انسانی و وحدت‌آفرین جمهوری اسلامی ایران تصویر واقعی و انسانی‌تری از ایران اسلامی در ذهن مسلمانان، به ویژه اندونزیایی‌ها ایجاد کند. انتشار پیام‌‌های فرهنگی درباره نقش ایران در وحدت امت اسلامی، نمونه‌ای از این دیپلماسی فرهنگی در موسم حج است.

حج، به عنوان یکی از معدود آیین‌‌هایی که مسلمانان از مذاهب گوناگون بدون توجه به اختلافات فقهی در آن شرکت می‌کنند، بستر طبیعی گفت‌‌وگو و هم‌‌افزایی مذاهب اسلامی است. وقتی شیعه و سنی، اباضی و صوفی، همه در یک صف، یک لباس و یک جهت، با یک نیت مشترک در برابر خداوند بزرگ به عبادت می‌پردازند، مرزهای مذهبی رنگ می‌بازد و جوهره مشترک ایمان خود را آشکار می‌کنند.

رایزنی فرهنگی ایران با شناخت این ظرفیت، همواره بر اصل «تعامل بر مبنای اشتراکات» تأکید دارد. معرفی سیره اهل بیت به عنوان محور وحدت، تأکید بر آموزه‌ های اخلاقی اسلام و تلاش برای کاهش سوءتفاهمات تاریخی از جمله فعالیت‌هایی است که در این راستا صورت می‌گیرد.

هرچند محدودیت‌هایی در عربستان مانع از برگزاری نشست‌‌های رسمی بین‌ مذهبی می‌شود، اما رایزنی‌های فرهنگی، ازجمله در اندونزی تلاش می‌کنند این مأموریت را به صورت غیررسمی دنبال کنند.

برگزاری پیش‌نشست‌‌های تبیینی برای زائران اندونزیایی شیعه و سنی، انتشار مقالاتی درباره لزوم همگرایی اسلامی در نشریات معتبر اسلامی اندونزی و برگزاری جلسات خصوصی با علما و دانشگاهیان از جمله اقدامات رایزنی برای ترویج گفت‌ وگوی بین‌مذهبی در زمینه حج است. این تلاش‌ها به ویژه در فضای مذهبی متنوع اندونزی، اثرات قابل توجهی داشته است.

پافشاری همه‌جانبه ایران بر "وحدت اسلامی" در تمام مناسبات حج

جمهوری اسلامی ایران در همه مناسبات حج، بر شعار «وحدت اسلامی» پای فشرده است. نه‌تنها در مواضع رسمی، بلکه در عملکرد کاروان‌های حجاج ایرانی، همواره بر همکاری، تعامل، و حسن رفتار با حجاج سایر کشورها تأکید شده است.

رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی نیز این سیاست کلان را با بومی‌سازی فرهنگی در اندونزی دنبال کرده است: برگزاری وبینارها و همایش‌ها با محوریت وحدت اسلامی، ترجمه پیام‌های مقام معظم رهبری به زبان اندونزیایی و ارسال این پیام‌ها به مؤسسات اسلامی اندونزی از جمله این اقدامات است.

فضای عربستان اجازه همکاری رسانه‌ای آزاد را نمی‌دهد

تسنیم: پوشش رسانه‌ای مراسم حج توسط رسانه‌های ایران در اندونزی منعکس می‌شود؟

رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران، با بهره‌گیری از عکس‌‌ها، مستندات و گزارش‌‌های خبری از مراسم حج، تلاش می‌کنند ابعاد معنوی و فرهنگی این فریضه الهی را در سطح جهانی منعکس کنند.

از پوشش گسترده حضور حجاج ایرانی گرفته تا نشان دادن چهره‌های نورانی زائران در لحظه‌‌های ناب عبادی، همه در جهت ارائه تصویری زنده و انسانی از حج است. رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی نیز با ترجمه این گزارش‌ها، تهیه بسته‌های خبری و انتشار آن‌‌ها در رسانه ‌های اندونزیایی، سهمی در تقویت این بازتاب رسانه‌ای ایفا می‌کند.

در اندونزی، که جامعه ‌ای مذهبی و علاقه‌مند به مسائل حج دارد، رسانه‌های اصلی کشور مانند Republika، Kompas، MetroTV  TVOne  ،  طور ویژه اخبار و مستندهای حج را پوشش می‌دهند.

رایزنی فرهنگی ایران در این میان نقش مکمل دارد؛ از طریق ارسال مقالات تحلیلی درباره معنویت حج و مصاحبه با شخصیت‌های مذهبی اندونزیایی که تجربه سفر حج با کاروان‌های ایرانی را داشته‌اند، به نحوی زیرکانه بازتاب مثبت ایران در رسانه‌های اندونزیایی را تقویت می‌کند.

رایزنی فرهنگی سفارت ایران در اندونزی با برخی رسانه‌های اسلامی همکاری غیررسمی دارد. این همکاری‌ها گاه در قالب تهیه گزارش‌های ویژه از تجربیات معنوی حجاج، یا مصاحبه با زائران اندونزیایی‌ای که با کاروان‌های ایرانی همراه شده‌اند، صورت می‌گیرد. هرچند فضای رسمی عربستان چندان مساعد همکاری‌های رسانه‌ای آزاد نیست، اما همین فعالیت ‌های کوچک نیز نقش مهمی در دیپلماسی فرهنگی ایران دارند.

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، محدودیت‌های اعمال شده از سوی کشور میزبان حج است که هرگونه فعالیت فرهنگی مستقل را محدود می‌کند. همچنین اختلافات سیاسی منطقه‌ای و سوءظن‌های رسانه‌ای نسبت به ایران، کار تعامل را سخت‌تر می‌کند. با این وجود، رایزنی‌های فرهنگی با ابتکار عمل، فعالیت‌های غیرمستقیم، و اتکا به همکاری‌های پیشینی ، این چالش‌ها را به فرصت تبدیل می‌کنند.

تعاملات فرهنگی تحت تأثیر روابط دیپلماتیک است

تسنیم: از فرصت‌‌های پساحج برای تقویت ارتباطات فرهنگی چگونه استفاده می‌کنید؟

بازگشت حجاج، فرصتی طلایی برای تداوم ارتباطات فرهنگی است. برگزاری مراسم‌های روایت سفر، انتشار مجموعه خاطرات معنوی، دعوت از زائران برای شرکت در دوره‌های آموزشی اسلامی، و حتی تولید مستنداتی از تجارب حجاج، از جمله اقداماتی است که رایزنی فرهنگی ایران پس از ایام حج در اندونزی انجام داده است. این برنامه‌ها، بستر مناسبی برای تبدیل تجربه فردی حج به یک سرمایه اجتماعی و فرهنگی می‌شود.

با وجود ماهیت معنوی حج، مسائل سیاسی بین کشورها گاه سایه خود را بر فضای این مراسم می‌اندازد. تنش‌های منطقه‌ای، سیاست‌های داخلی عربستان، و اختلافات موجود در جهان اسلام، گاه فضای تعامل حجاج را متأثر می‌کند. با این حال، جمهوری اسلامی ایران همواره بر تفکیک فضای عبادی حج از معادلات سیاسی تأکید داشته و این سیاست در عمل نیز در حج توسط حجاج ایرانی رعایت شده است.

تعاملات فرهنگی رایزنی‌های فرهنگی ایران، به شدت وابسته به کیفیت روابط دیپلماتیک دوجانبه است. خوشبختانه روابط گرم و سنتی میان ایران و اندونزی، فضای مساعدی برای تعاملات فرهنگی در ایام حج فراهم کرده است.

حمایت دولت اندونزی از تنوع مذهبی و تمایل مردم این کشور به آشنایی با سایر فرهنگ‌های اسلامی، زمینه بسیار مناسبی برای فعالیت‌های رایزنی فرهنگی ایران ایجاد کرده است.

استقبال گسترده در اندونزی از شعار حج امسال

تسنیم: ظرفیت شعار حمایت از مردم مظلوم غزه در حج امسال را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

شعار امسال حج که حمایت از مردم مظلوم غزه را محور قرار داده، فرصتی عظیم برای بازآفرینی حس مسئولیت‌پذیری اسلامی ایجاد کرده است.

در کشور اندونزی که همواره یکی از حامیان بزرگ آرمان فلسطین بوده است، این شعار با استقبال بسیار گسترده مواجه شد. رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی با مشارکت فعال در کمپین‌‌های همبستگی، برگزاری جلسات دعا برای پیروزی مردم فلسطین، انتشار بیانیه‌های حمایتی مشترک با مؤسسات اسلامی، و ترویج پیام‌های همبستگی انسانی، این ظرفیت عظیم را به بهترین شکل مورد استفاده قرار داده است.

انتهای پیام/