خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: رژیم صهیونیستی بعد از سقوط دولت بشار اسد به بازیگری فعال در سوریه تبدیل شده است. در کنار به دست آوردن قلمرو ژئوپلیتیک در سوریه بخشی از توان این رژیم بر به دست آوردن منابع طبیعی این کشور متمرکز شده است. به طور کلی رژیم صهیونیستی در صدد است تا با در پیش گرفتن سیاست گسترش منطقه‌ای، منابع آبی و انرژی سوریه را به انحاء مختلف به چنگ آورد.

غارت منابع آبی سوریه

مهم‌ترین رودهای سوریه رود فرات، دجله، اورونتس و رود یرموک هستند که همه بین سوریه و همسایگانش مشترک هستند. برای رژیم صهیونیستی منابع طبیعی از جمله منابع آب شیرین همیشه نقش محوری در شکل‌دهی به ژئوپلیتیک داشته‌ است. طبق گزارش موسسه منابع جهانی ۱۲ کشور از ۱۷ کشور کم‌آب جهان در غرب آسیا قرار دارند که قطر، اراضی اشغالی اسرائیل و لبنان در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند. حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان به رودخانه‌هایی وابسته هستند که از مرزهای بین‌المللی عبور می‌کنند و مدیریت آب‌های فرامرزی را به یک چالش ژئوپلیتیکی حیاتی تبدیل می‌کنند. حمله رژیم صهیونیستی به سوریه و تصرف سد الوحده در حوضه یرموک و سد المنتره در دسامبر ۲۰۲۴ به وضوح این واقعیت را نشان می‌دهد.

آب و هوای خشک و منابع طبیعی محدود آب فلسطین مهم‌ترین متغیر در شکل‌دهی به سیاست آبی رژیم اشغالگر است. منابع اصلی آب شیرین این رژیم را رودخانه اردن، سفره‌های آب زیرزمینی در امتداد ساحل و کوهستان‌ها و دریای جلیله تشکیل داده است. هر چند پیشرفت فناوری در نمک‌زدایی و استفاده مجدد از فاضلاب، وابستگی این رژیم به منابع آب طبیعی را کاهش داده است، اما با این حال، تل آویو در سال‌های اخیر برای تامین منابع آب خود به رودخانه یرموک در بین سوریه و اردن و رودخانه لیتانی در لبنان نیز دست‌اندازی کرده است.

در همین راستا رژیم اسرائیل در آغاز ژانویه ۲۰۲۵ و کمتر از یک ماه پس از تصرف دمشق توسط نیروهای شورشی و سرنگونی دولت سوریه، تا مجاورت سد المنتره که بزرگ‌ترین منبع آب استان درعا است، پیشروی کرد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در فاصله چهار ماه گذشته نیروهای صهیونیست در استان قنیطره اقدام به ایجاد پاسگاه‌های نظامی و برپایی تپه‌های خاکی کرده و محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای بر رفت و آمد محلی اعمال کرده‌اند.

با کنترل این سدها عملا تل‌آویو ۴۰ درصد از منابع آبی مشترک سوریه و اردن را تحت کنترل خود درآورده است. حوضه یرموک یک منطقه راهبردی در مرز سوریه و اردن است. آب رودخانه یرموک نقش اصلی تامین آب زمین‌های کشاورزی و آب آشامیدنی در مناطق درعا و سویدای سوریه و شمال اردن را دارد.

اقدام رژیم اشغالگر در تصرف ۴۴۰ کیلومتر از قلمرو ارضی سوریه در جنوب که دو سد راهبردی را نیز شامل می‌شود، بخشی از راهبرد همه جانبه آن برای مقابله با کمبود آب از طریق گسترش منطقه‌ای است. پیگیری این سیاست در شرایط هرج‌ومرج و آشفتگی امنیتی در سوریه فرصت بی‌بدیلی برای تحقق جاه‌طلبی‌های همیشگی این رژیم فراهم آورده است.

تسلط بر منابع نفتی سوریه

رژیم صهیونیستی به وسیله سیاست گسترش منطقه‌ای، سودای منابع انرژی سوریه را نیز در سر دارد. اکثر میادین نفت و گاز طبیعی سوریه در بخش شرقی این کشور واقع شده‌اند. حزب دموکرات کردستان سوریه عمده میادین شمال شرقی سوریه را در کنترل خود دارد. طبق داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) در سال ۲۰۱۵، سوریه ۲.۵ میلیارد بشکه ذخایر نفتی اثبات شده شامل نفت خام سنگین و ترش و ۲۴۰ میلیارد متر مکعب گاز شامل گاز تر و خشک دارد.

در سال ۲۰۱۰ سوریه ۳۸۳ هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کرد. تخمین زده می‌شد که سوریه در آستانه سقوط بشار اسد بین ۴۰ تا ۸۰ هزار بشکه در روز نفت تولید کند. میزان تولید گاز طبیعی سوریه نیز حدود ۹.۱ میلیون متر مکعب در روز است که نسبت به ۳۰ میلیون متر مکعب در روز در سال ۲۰۱۰ کاهش یافته است.

اسرائیل بلافاصله بعد از آغاز بحران سوریه و در سال ۲۰۱۲ به فکر تصاحب میادین نفتی سوریه افتاد. در همان سال منابع صنعت انرژی تل‌آویو گفتند که وزارت انرژی این رژیم به شرکت آمریکایی – صهیونیستی «صنایع انرژی جنی» مجوز اکتشاف نفت در بلندی‌های جولان اشغالی را داده است. در حال حاضر که ترکیه نفوذ بالایی در رژیم جدید سوریه دارد، تمرکز رژیم صهیونیستی در حوزه انرژی سوریه بیشتر بر همکاری با دو متحد خود یعنی ترکیه و آذربایجان است. شرکت‌های ترکیه‌ای مانند TPAO و BOTAŞ اکنون نقش اصلی را در اکتشاف و تولید نفت، گاز و برق سوریه ایفا می‌کنند.

آذربایجان نیز احتمالا بعد از این نقش مهمی در توسعه بخش انرژی سوریه خواهد داشت. جولانی در حاشیه مجمع دیپلماسی آنتالیا با الهام علی‌اف دیدار و گفتگو کرد. دولت سوریه علاقمند است شرکت نفت دولتی آذربایجان یعنی «سوکار» را برای کمک به توسعه میادین نفت و گاز در شمال شرقی سوریه ترغیب کند. آذربایجان به عنوان متحد نزدیک اسرائیل در مارس ۲۰۲۵ میزبان جلسات کاهش تنش بین آنکارا و تل‌آویو در سوریه بود. در شرایطی که دولت جدید سوریه اخیرا با رهبر نیروهای دموکراتیک کرد سوریه توافق‌ اتحاد امضاء کرده که احتمالا منجر به واگذاری میادین انرژی به دولت دمشق خواهد شد، مشارکت ترکیه و آذربایجان در بهره‌برداری از میادین نفت و گاز سوریه، حس اطمینان را در این باره در رژیم صهیونیستی ایجاد خواهد کرد. ایجاد روابط کاری نزدیک بین آذربایجان و سوریه، می‌تواند نگرانی‌های اسرائیل را در مورد دولت انتقالی جدید کاهش دهد.

در راستای نقش ترکیه که مدت‌هاست در صدد تبدیل به هاب انرژی است، رژیم اشغالگر نیز به ادغام سوریه در تجارت گاز منطقه‌ای در غرب آسیا و مدیترانه شرقی به عنوان مسیر ترانزیت برای صادرات گاز از سرزمین‌های اشغالی و مصر به ترکیه و اروپا امیدوار است. شاید روابط آنکارا و تل‌آویو در سوریه دچار فراز و فرود شود، اما هر دو به عنوان نیابتی‌های آمریکا منافع مشترکی را دنبال می‌کنند. رژیم صهیونیستی همچنین امیدوار است که دولت آینده سوریه به صادرات برق و گاز از این رژیم به دمشق تن دهد تا بر سامانه‌های حیاتی سوریه کنترل داشته باشد. هر چند فقدان روابط مستقیم بین دمشق و تل‌آویو و وضعیت نامطلوب فعلی روابط بین آنکارا و تل‌آویو می‌تواند این امور را به تعویق اندازد، اما سرکردگان جدید سوریه اخیرا در نامه‌ای به ترامپ نشان دادند که در پی رابطه با رژیم صهیونیستی هستند.

نتیجه

رژیم صهیونیستی پس از یک جنگ منطقه‌ای تمام عیار، در ماه‌های اخیر سیاست تسلط بر منابع طبیعی در جنوب سوریه را در پیش گرفته است. این هدف به وسیله سیاست گسترش منطقه‌ای که تل آویو در پیش گرفته، اجرا می‌شود. در این سیاست تسلط بر منابع انرژی و آبی، مهم‌ترین نقش را دارد. هر چند منابع انرژی سوریه بیشتر در شرق و شمال شرق این کشور هستند، اما رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند در هماهنگی با کشورهای متحد خود، سوریه را به ابزار تبدیل خود به عنوان مسیر ترانزیت انرژی به اروپا در مدیترانه تبدیل کند. از سوی دیگر کنترل بر منابع آبی به ویژه دو سد الوحده و المنتره به این رژیم قدرت نفوذ قابل توجهی بر سوریه و اردن می‌دهد. این امر علاوه بر کاهش منابع آب آشامیدنی، کشاورزی و نیازهای روزانه، وضعیت برهم خوردگی موازنه قدرت و ثبات منطقه‌ای را بیشتر می‌کند.

سجاد مرادی کلارده؛ پژوهشگر روابط بین‌الملل