به گزارش خبرنگار مهر، گمرک به‌عنوان مرزبان اقتصادی کشور، نقش محوری و هماهنگ‌کننده را در مبادی ورودی و خروجی کشور داشته و مسئولیت اجرای قوانین گمرکی، وصول عوارض و مالیات، اجرای سایر قوانین و مقررات مربوط به واردات، صادرات و جابه‌جایی یا نگهداری کالا را برعهده دارد.

گمرک هر کشور، نهادی است که مسئولیت کنترل و نظارت بر ورود و خروج کالاها را بر عهده دارد. در ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران این وظیفه را بر عهده دارد. گمرک نقش مهمی در تنظیم تجارت خارجی، جمع‌آوری درآمدهای دولت و حفظ امنیت اقتصادی کشور ایفا می‌کند. با این حال، کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند که گمرک ایران با مشکلات و چالش‌های جدی روبرو است که مانع از ایفای کامل نقش خود می‌شود.

از فساد اداری تا قاچاق در گمرک

به اذعان برخی، یکی از مهم‌ترین مشکلات گمرک ایران، فساد اداری است. رشوه، تبانی و سو استفاده از موقعیت، باعث می‌شود که برخی افراد و شرکت‌ها بتوانند با دور زدن قوانین و مقررات، به منافع نامشروع دست پیدا کنند. این مسئله نه تنها باعث کاهش درآمدهای دولت می‌شود، بلکه به رقابت ناعادلانه و تضعیف تولید داخلی نیز دامن می‌زند.

از سوی دیگر، فرآیندهای گمرکی در ایران بسیار طولانی و پیچیده هستند. فعالان اقتصادی برای ترخیص کالاها باید مراحل زیادی را طی کنند و مدارک متعددی را ارائه دهند. این مسئله باعث افزایش هزینه‌ها و اتلاف وقت می‌شود و انگیزه برای تجارت قانونی را کاهش می‌دهد.

همچنین نبود اطلاعات کافی در مورد رویه‌ها و تعرفه‌های گمرکی، یکی دیگر از مشکلات این نهاد است. فعالان اقتصادی اغلب نمی‌دانند که برای ترخیص کالاهای خود باید چه مراحلی را طی کنند و چه هزینه‌هایی را پرداخت کنند. این مسئله باعث ایجاد ابهام و سردرگمی می‌شود و زمینه را برای فساد فراهم می‌کند.

کمبود تجهیزات و فناوری یکی دیگر از مشکلات موجود در این زمینه است. گمرک ایران هنوز از روش‌های سنتی برای بازرسی و ارزیابی کالاها استفاده می‌کند. کمبود دستگاه‌های پیشرفته بازرسی (ایکس ری) و سامانه‌های هوشمند گمرکی، باعث می‌شود که قاچاق کالا به راحتی انجام شود.

و اما قاچاق کالا نیز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های گمرک ایران است. ورود و خروج غیرقانونی کالاها، باعث می‌شود درآمدهای دولت کاهش یابد، تولید داخلی تضعیف شود و امنیت اقتصادی کشور به خطر بیفتد.

معضلات گمرکی، پیامدهای منفی زیادی برای اقتصاد ایران دارد. این مشکلات باعث کاهش درآمدهای دولت، افزایش هزینه‌های تجارت، تضعیف تولید داخلی، کاهش رقابت‌پذیری و ایجاد موانع برای صادرات می‌شود. همچنین، فساد اداری و قاچاق کالا، باعث افزایش نارضایتی عمومی و بی‌اعتمادی به نهادهای دولتی می‌شود.

چه باید کرد؟

برای حل مشکلات گمرک ایران، باید راهکارهای جامع و مؤثری مانند مبارزه با فساد، اصلاح بروکراسی، افزایش شفافیت، بهبود تجهیزات و مواردی از این دست را به کار گرفت.

تقویت نظارت، شفاف‌سازی فرآیندها، مجازات متخلفان، اصلاح بروکراسی، ساده‌سازی فرآیندها، کاهش زمان ترخیص کالا، استفاده از سامانه‌های الکترونیکی، انتشار اطلاعات مربوط به تعرفه‌ها و مقررات، ارائه آموزش‌های لازم به فعالان اقتصادی، استفاده از دستگاه‌های پیشرفته بازرسی، سامانه‌های هوشمند گمرکی، تبادل اطلاعات با گمرکات سایر کشورها، مبارزه با قاچاق بین‌المللی می‌توانند در اداره بهتر گمرکات کشور مؤثر باشند.

همه چیز در مورد رسوب کالا

در کنار تمام موارد ذکر شده، یکی از بزرگترین مشکلاتی که در حوزه گمرک پیش روی تجار و بازرگانان وجود دارد، رسوب کالاها است. وزارت‌ها و سازمان‌های مختلف راهکارهای متنوعی هم برای جلوگیری و کاهش این رسوبات ارائه داده‌اند؛ اما رسوب کالا به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود.

جهت دستیابی به یک تعریف مشخص از رسوب کالا در گمرکات می‌توان دو دیدگاه مختلف در این زمینه را مورد بررسی قرار داد.

در دیدگاه نخست؛ هر کالایی که به تازگی وارد گمرک شده باشد یا مدت زمانی بوده که در بنادر، مناطق آزاد، همچنین مناطق ویژه و اماکن گمرکی وجود دارد، جزئی از کالاهای رسوبی محسوب می‌شود.

اما طبق دیدگاه دوم کالاهای رسوبی در گمرکات فقط به کالاهایی گفته می‌شود که به هر دلیلی امکان اظهار به گمرک و ترخیص از آن را پیدا نکرده‌اند، از نظر گمرک هم دیدگاه دوم یعنی کالاهای ترخیص نشده را می‌توان به عنوان کالاهای دپو شده و یا کالاهای رسوب شده قلمداد کرد. لازم به ذکر بوده ماندن کالا در گمرکات ضربه سنگینی را به اقتصاد کشور وارد می‌کند چرا که از ورود کالا در زمان مشخص و مورد نیاز آن جلوگیری شده، نمونه بارز آن هم مواد اولیه دستمال کاغذی، پوشک بچه، لوازم التحریر، کاغذ و از این قبیل محصولات بوده است.

می‌توان گفت تعدد بخشنامه‌ها و مصوبات مربوط به گمرکات یکی از دلایلی بوده که موجب رسوب کالا در انبار گمرکات کشور شده، چرا که این دستورالعمل‌ها سبب سردرگمی تمامی بخش‌های فعال در این حوزه شده‌اند. تصمیمات متعدد در این حوزه سبب شده است که به نقل از رئیس اتاق بازرگانی تهران، رسوب کالا در بنادر به چیزی حدود ۷ میلیون تن کالا برسد.

از دلایل مهم دیگر در مورد رسوب کالا در گمرکات بی توجهی وارد کنندگان به مصوبات دولت و واردات کالاهایی بوده که جز کالاهای ممنوعه دولتی به شمار می‌روند. بخشی از کالاها هم به خاطر ترانزیت به کشور دیگر در بنادر کشورمان باقی مانده‌اند. همچنین بعضی دیگر از کالاهای رسوب شده هم باید به منظور ترخیص از گمرکات از دستگاه‌های فنی مربوطه مجوزهایی مثل مجوز سازمان ملی استاندارد، وزارت بهداشت و از این قبیل جوازها را بگیرند و تا زمانی که موفق به دریافت این مجوزها نشده‌اند امکان ترخیص کالای خود را نخواهند داشت. این امکان هم وجود دارد که متقاضی یا وارد کننده کالا، منابع مالی مورد نیاز جهت ترخیص کالا را نداشته باشد.

از دلایل دیگر رسوب کالا در گمرکات هم به عدم توانایی صاحب کالا در پرداخت حقوق ورودی و تکمیل نبودن اسناد و مدارک مرتبط به ترخیص کالا مربوط می‌شود. این در حالی بوده که مطابق با قانون جهت ترخیص کالا تمامی تشریفات گمرکی باید به طور کامل صورت گیرد.

طبق آنچه از سوی وارد کنندگان کالا مطرح می‌شود، طولانی بودن صف ورود کالا به کشور و روند کند رسیدگی به پرونده‌ها موجب رسوب کالا می‌شود که در نتیجه آن، زمان ترخیص کالاها در کمرگات به صورت چشمگیری افزایش می‌یابد. این مساله سبب شده تا واحدهای تولیدی کشور هم با کمبود مواد اولیه رو به رو شده و به ناچار خطوط تولید خود را تعطیل کنند.

در نتیجه این انتقاد، رئیس کل گمرک ایران دستورالعملی را به جهت تسهیل روند واردات مواد اولیه و کالاهای اساسی ابلاغ کرد تا مشکل رسوب کالا در گمرکات را تا حد بسیاری کاهش دهد.

طبق دستورالعمل ابلاغ شده، ساعات اداری تمام دستگاه‌های اجرایی در گمرکات کشور بر اساس ۶ روز هفته تنظیم شده و کارمندان گمرک باید ۶ روز هفته را در محل کار خود حاضر شده و هرگونه تعطیلی و برقراری شیفت کاری در روزهای پنج شنبه خلاف قانون خواهد بود.

بند دیگر این بخشنامه هم به مواردی اشاره می‌کند که کالای واحدهای تولیدی به دفعات متعدد از یک فروشنده خریداری شده و توسط آزمایش‌های مربوطه صحت مندرجات اسناد و اظهارنامه تأیید شده، در این صورت با موافقت معاون یا مدیر امور گمرکی مرتبط، واردات و ترخیص آن کالا بدون ارسال مجدد به آزمایشگاه برای تعیین ماهیت امکان پذیر بوده که البته این بند شامل کالاهایی که باید استاندارد اجباری دریافت کنند نخواهد شد.

همچنین در این بخشنامه به سرعت بخشیدن در روند ترخیص کالا و تشریفات گمرکی در قبال کالاهای اساسی، کالاهای وارداتی واحدهای تولید کننده و قطعه سازان و نهاده‌های کشاورزی تاکید شده به طوری که در اولویت گمرکات سراسر کشور قرار گرفته‌اند.

در گزارش دیگری نیز سازمان گمرک کشور به همراه وزارت صمت طی فراخوانی به همه وارد کنندگان کالا که در خصوص ثبت سفارش با مشکل رو به رو شده‌اند، اعلام کرده که از این پس می‌توانند مسائل و مشکلات موجود در این حوزه را به گمرک و وزارت صمت اطلاع دهند. افزون بر این، طبق این گزارش در راستای جلوگیری به عمل آوردن از رسوب کالا در گمرکات با دستور مستقیم رئیس جمهور برنامه‌ای ویژه در نظر گرفته شده است. این نوع کالاها بدون ارزیابی و مستقیماً به مسیر سبز که ساده‌ترین فرآیند قانونی ترخیص کالا است ارجاع خواهند شد. به همین منظور برابر با دستور رئیس جمهور تمامی سازمان‌های درگیر در این فرآیند، موظف هستند که همزمان با تخلیه و حمل کالا و پیش از اظهار آن، اقدام به نمونه برداری کالا و ارائه مجوزهای قانونی لازم کنند تا به این صورت کالا بدون هیچ گونه تأخیر موفق به ترخیص شود.

رسوب کالا، گره کور گمرکات

طبق گزارش مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز در گزارشی با عنوان «گزارش نظارتی بررسی پدیده رسوب کالا در گمرک‌ها» تصریح کرده که در قوانین و مقررات کشور ما، تعریف دقیق و مشخصی از رسوب کالا در گمرک و کالای رسوبی وجود ندارد؛ ولی در برداشت و تعاریف عمومی، اقلامی که به مدت طولانی در بنادر، اماکن یا انبارهای گمرکی دپو شده باشند، در زمره کالاهای رسوبی قرار می‌گیرند.

در نهایت، رسوب کالا در گمرک، گره‌ای کور در اقتصاد کشور محسوب می‌شود که سال‌هاست گریبان‌گیر فعالان اقتصادی و تجار بوده و تبعات منفی فراوانی را برای آنها به دنبال داشته است. کالای رسوبی، به کالایی اطلاق شده که به دلایل گوناگون، در فرایند ترخیص کالا از گمرک متوقف شده و به انبارهای گمرکی انتقال می‌یابد. این معضل، نه تنها ضررهای مالی سنگینی برای صاحبان کالا به همراه دارد، بلکه می‌تواند به اعتبار و برنامه‌های تجاری آن‌ها هم لطمه بزند.

اما پس از وقوع حادثه اخیر در گمرک شهید رجایی، باید دید گمرک و سازمان‌های مربوطه چه راهکارهایی برای حل معضلات و مشکلات موجود از فساد اداری و قاچاق گرفته تا چیزی تحت عنوان رسوب کالا در گمرکات کشور را در پیش خواهند گرفت.