به گزارش خبرنگار مهر، در دو سال اخیر، ایران با مشکل کاهش انتشارات علمی و افت رتبه علمی مواجه شده است. یکی از عمده‌ترین دلایلی که برای افت رتبه مطرح می‌شود، کاهش بودجه دانشگاه‌ها و تامین مالی پژوهش در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور است. با وجود اهمیت این موضوع در سال‌های اخیر، مشکلات مالی دانشگاه‌ها نه تنها حل نشده، بلکه با افزایش هزینه‌ها به واسطه تورم و افزایش قیمت ارز، هزینه‌های پژوهش و تامین تجهیزات و مواد آزمایشگاهی دوچندان شده است.

دکتر صمد نژاد ابراهیمی؛ مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم چندی پیش در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به مشکلات بودجه و تامین مالی پژوهش گفته بود: اگر دولت واقعاً عزم جدی برای ایجاد تغییرات در پژوهش داشته باشد، باید یک میلیارد دلار علاوه بر بودجه فعلی به صورت سالانه به بودجه پژوهش و فناوری کشور اضافه کند و این مبلغ تنها در پژوهش صرف شود. در حال حاضر بر اساس قانون باید ۲ درصد تولید ناخالص ملی به حوزه پژوهش و فناوری اختصاص یابد ولی متاسفانه با توجه به محدودیت منابع این عدد در محدود ۰.۶ درصد است.

به واسطه شرایط اقتصادی فعلی شاید تامین هزینه‌های مالی لازم برای حوزه پژوهش و فناوری انجام نشود، بر همین اساس نیاز است با راهکارهای دیگری از افت رتبه بیشتر جلوگیری کرد. در همین راستا در گفتگو با این مقام مسئول به بررسی راهکارهای غیرمالی بهبود رتبه علمی کشور پرداختیم.

پژوهشگر ایرانی قادر به شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی نیست

دکتر صمد نژاد ابراهیمی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد اقدامات مورد نیاز برای بهبود رتبه علمی کشور به مقایسه کشورهای رقیب ایران از نظر نوع اسناد منتشر شده پرداخت و گفت: در اسکوپوس اسناد مختلفی نمایه می‌شوند، مقالات اورجینال یا مقالات پژوهشی، مقالات مروری، مقالات کنفرانسی، بوک چپتر یا نگارش فصلی از کتاب (book chapter)، سخن سردبیر یا نامه به سردبیر (editorial) و ... از جمله اسنادی هستند که در اسکوپوس نمایه می‌شوند.مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی با بیان این‌که یکی از تفاوت‌های ما با کشورهای رقیب، تعداد مقالات کنفرانسی نمایه شده در اسکوپوس است، گفت: با توجه به این‌که پژوهشگران ما به دلایل مختلف نمی‌توانند در کنفرانس‌های بین‌المللی شرکت کنند، تعداد مقالات کنفرانسی ایران از رقبای خود کم‌تر است.

وی توضیح داد: اگر تعداد مقالات مروری و مقالات پژوهشی ایران و رقبای ایران را با هم جمع کنیم و به طور کل تعداد «مقالات منتشرشده» را مقایسه کنیم، می‌بینیم که ایران و ترکیه حدود ۷۰ هزار مقاله دارند ولی تعداد مقالات هلند حدود ۶۰ هزار و عربستان حدود ۶۵ هزار مقاله است. بنابراین از نظر مقاله ما شرایط خوبی داریم؛ حتی شاخص ارجاعات ما بهتر از ترکیه و عربستان است، ولی در سایر اسناد از جمله مقالات کنفرانسی و کتاب و فصل کتاب (بوک چپتر) نمایه شده شرایط ما مساعد نیست.

چرا پژوهشگران ایرانی‌ها در نوشتن کتاب کم‌تر مشارکت می‌کنند؟

نژاد ابراهیمی در مورد دلیل کم بودن اسناد ایران در بخش بوک چپتر توضیح داد: دلیل این موضوع هیئت ممیزه‌های ارتقای اساتید است. یک زمانی هیئت ممیزه دانشگاه‌ها به بوک چپتر امتیاز پایینی می‌دادند و عنوان می‌کردند که بوک چپتر ارزش چندانی ندارد؛ در حالی که نگارش بخشی از کتاب ارزشمند است؛ بنابراین باید نگرش نسبت به این موضوع اصلاح شود.

وی با اشاره به نوع دیگر از اسناد که در اسکوپوس نمایه می‌شود و در رتبه علمی کشور می‌تواند تاثیر داشته باشد، گفت: نوع دیگر اسناد «نامه به سردبیر یا سخن سردبیر» (Editorial) است که در هر شماره از نشریه منتشر می‌شود. ما در این بخش ضعف داریم. ایران سال گذشته ۳۲۲ سخن سردبیر منتشر کرده ولی آمار هلند در این بخش هزار و ۷۰۰ است.

سردبیران نشریات به دلیل اعتماد به نفس کم، سخن سردبیر منتشر نمی‌کنند

نژاد ابراهیمی خاطر نشان کرد: سردبیران ما کمی اعتماد به نفس پایینی دارند که برای مجلات نمایه شده خود سخن سردبیر منتشر کنند و وظیفه ما این است که آن را آموزش دهیم. ما ۴۵۰ نشریه نمایه‌شده داریم، اگر هر یک از نشریات ما در هر شماره خود سخن سردبیر منتشر کند سالانه بیش از هزار سند به انتشارات ایران اضافه می‌شود و همین می‌تواند ضمن افزودن و بهبود رتبه علمی نظرات سردبیران و جهت دهی به کلان روندهای پژوهشی بسیار اثرگذار باشد زیرا سردبیران نشریات ما جزو بهترین دانشمندان جهان هستند.

نباید خودتحریمی کنیم

این مقام مسئول با تاکید بر اهمیت استفاده از ظرفیت نشریات داخلی گفت: ما مشکل خودتحریمی نیز داریم. نشریات ملی ما باید پژوهشگران کشور را ترغیب کنند که در نشریات آن‌ها مقاله چاپ کنند. بسیاری از نشریات دنیا الان پولی شده‌اند؛ بنابراین باید نشریات ملی خودمان را با نمایه سازی و ارتقا شاخص های علم سنجی باید تقویت کنیم.

وی با ذکر مثالی گفت: یکی از نشریاتی که اخیراً نمایه بین‌المللی شده نشریه مطالعات سیستان و بلوچستان ( Journal of Sistan and Baluchestan Studies) است که به تازگی نمایه بین‌المللی گرفته و در اولین حضور خود Q۱ شده است. این نشریه که توسط دانشگاه زابل منتشر می شود در حوزه تاریخی-فرهنگی ارزشمند این منطقه از کشور و شناساندن آن به دنیا فعالیت می کند در عرض ۲ ماه در اسکوپوس نمایه شد و در فهرست نشریات Q۱ یا چارک اول قرار گرفت. این نشان می‌دهد که ما نشریات بسیارخوبی داریم ولی خودمان از ظرفیت آن‌ها استفاده نکردیم.

پس از نمایه‌سازی نشریات به سمت نمایه‌سازی همایش‌ها برویم

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی نمایه کردن همایش‌های ایرانی را نیز یکی دیگر از اقداماتی دانست که می‌تواند در بهبود رتبه علمی کشور موثر باشد و افزود: باید همایش‌هایی که در کشور برگزار می‌شود را نمایه‌ کنیم تا مقالات کنفرانسی ما نیز در اسکوپوس ثبت شود.

وی در پاسخ به این سوال که چرا تاکنون این اقدام انجام نشده است، گفت: برای نمایه شدن هر مقاله همایشی باید کد DOI بگیرد و هر چکیده مقاله‌ای که در این همایش پذیرفته می‌شود نیز باید این کد را بگیرد. بنابراین توانایی پرداخت این هزینه‌ها به سادگی توسط برگزار کنندگان مقدور نیست. یک زمانی کنفرانس برگزار کردن صرفه اقتصادی داشت ولی با هزینه‌های فعلی اصلاً صرفه ندارد. شاید برگزاری همایشی که بتواند نمایه اسکوپوس بگیرد، حدود ۵۰ هزار دلار هزینه داشته باشد.

نژادابراهیمی اظهار کرد: افزایش تدریجی مقالات نشریات نمایه‌سازی شده نیز می‌تواند به افزایش اسناد و رتبه علمی کشور کمک کند. برخی نشریات نمایه‌شده سالانه تنها ۲۰ مقاله منتشر می‌کنند که باید به‌تدریج این تعداد را افزایش داد.

از ظرفیت پژوهشگران داخلی برای تقویت نشریات استفاده کنیم

وی به اهمیت استفاده از ظرفیت پژوهشگران داخلی تاکید کرد و افزود: موضوع دیگر این است که برخی نشریات نمایه‌سازی شده بیشتر مقالات پژوهشگران خارجی را منتشر می‌کنند. ما نشریه‌ای داریم که حدود ۹۵ درصد انتشارات آن از پژوهشگران خارجی است این خیلی مطلوب نیست باید نشریات ملی تعادلی در چاپ مقالات پژوهشگران ملی و بین المللی ایجاد نماید. در آئین‌نامه ارتقا طوری تدوین شود که چاپ مقاله در نشریات ملی دارای امتیاز ویژه باشد این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد تا نشریات داخلی ما تقویت شوند.

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی خاطر نشان کرد: این نشریات باید از محققان ایرانی بخواهند برای آن‌ها مقاله بفرستند و سریع این مقالات را داوری کنند و به آن‌ها ارجاع دهند. نشریات ایرانی فرایند داوری فرسوده کننده ای برای پژوهشگران دارند که باید آن را اصلاح کنند و داوری در زمان مناسب و بدون هیچ حب و بغض و بی‌طرفانه باشد.

نژادابراهیمی خاطر نشان کرد که می‌توان برای انتشار پژوهش‌های کاربردی کشور در عرصه بین‌المللی از ظرفیت نشریات داخلی نمایه‌شده استفاده کرد.

وی افزود: پیشنهاد دیگر این است که جشنواره نشریات علمی برگزار کنیم تا نشریات برتر ما با هم رقابت کنند و از این طریق تشویق شوند. این اقدامات کمک می‌کند نشریات تبادل نظر و ارتقای کیفیت داشته باشند.

باید تعداد نشریات نمایه‌شده داخلی را افزایش دهیم

مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم با اشاره به آمار نشریات کشور گفت: ما در حال حاضر ۲۵۰ نشریه داخلی داریم و ۴۲۰ نشریه علمی کشور نمایه بین‌المللی شده‌اند؛ بنابراین ما در این زمینه حرفی برای گفتن داریم. عربستان ۱۱ نشریه دارای نمایه دارد. پس رشد ما در حاضر به شدت منطقی است. اگر بتوانیم یک‌سوم از این ۲۵۰۰ نشریه داخلی را نمایه‌سازی کنیم که البته این هدف اندکی بلندپروازانه است، شاهد اتفاقات بسیار بهتری در این زمینه خواهیم بود.

وی با اشاره به آمار نشریات کشورهای چین و آمریکا گفت: کشورهایی که رتبه علمی بهتری دارند و کشورهای پیشرفته، نشریات نمایه شده بیشتری نیز دارند.