به گزارش خبرنگار مهر، سارا قبادی، کارشناس گروه مطالعات فضای سبز و زیباسازی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در یادداشتی نوشت: باوجودآنکه در سطح بین‌المللی موضوع کاشت منظر شهری مثمر و خوراکی به‌عنوان رویکردهای منطبق با پایداری مورد توجه قرار گرفته است بااین‌حال اختلاف‌نظر زیادی درباره استفاده یا عدم استفاده از گیاهان مثمر (درختی، درختچه‌ای و علفی) در بین متخصصان، مدیران شهری و حرفه‌مندان وجود دارد. برخی به‌صراحت اعلام کرده‌اند کاشت این گیاهان در فضای شهری، آسیب‌زا است و برخی دیگر تا آنجا پیش رفته‌اند که خواستار جایگزینی کامل گونه‌های غیر مثمر فضای سبز با گونه‌های مثمر شده‌اند و هرکدام از این نحله‌های فکری نیز دلایلی را برای نظرات خود مطرح کرده‌اند.

در ایران به دلایل مختلف الگوهای فضایی منظر مثمر و منظر کشاورزی از جایگاهی در طراحی منظر جدید در قرن اخیر برخوردار نبوده است؛ بنابراین رویکردی راهبردی و نظام‌مند که کاشت گیاهان خوراکی در بوستان‌ها و فضاهای سبز عمومی را تحت ایده کلی برنامه‌ریزی و طراحی منظر کشاورزی مورد حمایت قرار دهد، در ایران وجود ندارد.

اما بر اساس مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در تاریخ ۰۶/‏۰۲/‏۱۴۰۰‬ پیرامون طرح تدوین الگوی کشاورزی شهری در بوستان‌ها و فضاهای تجهیز شده شهری، کاشت درختان مثمر در فضاهای شهری از پشتیبانی قانونی لازم برخوردار شده و اجرای آن منوط به تکمیل و افزوده‌شدن ضوابط الزام‌آور و اجباری تحقق فضاهای کشاورزی شهری در فضاهای تجهیز شده شهری است.

از موانع توسعه کاشت گیاهان مثمر شهری بروز برخی مشکلات نظیر کثیف‌شدن سطح معابر، جمع‌شدن حشرات در پیاده‌روها بخصوص در زمان میوه‌دهی درختان و خطرات بهداشتی احتمالی مرتبط با کشاورزی و باغبانی شهری است؛ چراکه شواهد گسترده‌ای وجود دارد که خاک‌های شهری می‌توانند حاوی مقادیر زیادی فلزات سنگین باشند. به‌طورکلی، سه منبع اصلی تجمع فلزات سنگین و سمی در محصولات خوراکی شهری عبارت‌اند از استفاده از خاک‌های آلوده برای کاشت، آبیاری محصولات با فاضلاب و تأثیر آلودگی هوای ناشی از ترافیک یا فعالیت‌های صنعتی است.

در مورد شهر تهران یکی از مهم‌ترین موانع توسعه کاشت گیاهان مثمر و خوراکی، تأثیر آلودگی هوا بر سلامت محصولات است که یکی از ملاحظات اصلی در این زمینه، تأثیر ترافیک و تجمع فلزات سمی در زیست‌توده خوراکی محصولات مختلف است. مطالعات نشان می‌دهد که مجاورت با خیابان برای تجمع آلاینده‌ها در پوشش گیاهی مهم است، از جمله آلاینده‌های مرتبط با ترافیک سرب است، محتوای سرب در گیاهان و خاک به طور مجانبی با افزایش فاصله از خیابان بسته به بار ترافیک، زمان قرار گرفتن در معرض، ویژگی‌های باد و وجود موانع آلودگی هوای مرتبط با ترافیک کاهش می‌یابد.

درحالی‌که آلاینده‌های هوای مرتبط با ترافیک می‌توانند دور از منبع خود حرکت کنند، ساختمان‌ها به‌عنوان موانع عمودی می‌توانند از پراکندگی ذرات جلوگیری کنند. علاوه بر این، ظرفیت پوشش گیاهی برای فیلتر کردن هوا و بی‌حرکت کردن ذرات که اخیراً مورد توجه علمی قرار گرفته است می‌تواند هجوم آلاینده‌های مرتبط با ترافیک را کاهش دهد.

لذا علاوه بر بار ترافیکی، سایر متغیرها مانند نوع گیاه (درختی، درختچه‌ای، علفی)، نوع میوه (خشکباری، توت‌ها و هسته‌دارها)، نوع، عرض و ارتفاع موانع، فاصله تا نزدیک‌ترین خیابان و میزان محصوریت سایت (محصوریت کامل تا بدون حصار) نیز بر میزان آلاینده تأثیرگذار است. در خصوص کادمیوم نیز چون منشأ اصلی آن (آب‌وخاک) به طور مستقیم ارتباطی با ترافیک محلی ندارد میزان آن به سایر مؤلفه‌ها از جمله نحوه نگهداشت درختان، کیفیت آب‌وخاک و.. بستگی دارد.

درواقع کاشت گونه‌های مثمر در شهرها دارای ظرایف و وجوهی است که نیاز است با انجام مطالعاتی دقیق ضمن تعیین فرصت‌ها و تهدیدهای استفاده از گونه‌های گیاهی مثمر در فضای سبز شهری به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی، میزان سلامت محصولات شهری حاصل از درختان و سایر گیاهان واقع در بسترهای محیطی مختلف (باغ، بوستان و معابر شهری)، سنجیده شود.

لذا پس از انجام این مطالعات و بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده می‌توان موضوع را از ابعاد گونه‌شناسی کاشت (کدام گونه‌های گیاهی مثمر را می‌توان به فضای شهری اضافه نمود)، چگونگی شناسی (با چه نوع طراحی کاشت و تحت کدام نوع نظام فضایی) و کجایی شناسی (بستر شناسی محیطی برای توسعه گیاهان مثمر و تعیین فواصل درختان مثمر از محورهای ترافیکی آلاینده محیط) بررسی نمود.

آنچه که از مجموع مباحث بر می‌آید این است که تحقیقات مرتبط با توسعه کاشت گونه‌های گیاهی مثمر به‌شدت وابسته به شرایط سایت و گونه‌های گیاهی مورد بررسی است و بدون انجام مطالعات دقیق نمی‌توان به دستورالعمل‌های کاشت گونه‌های مثمر رسید.

لذا قبل از هرگونه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در حوزه باغبانی و کشاورزی شهری و انتخاب تیپولوژی گسترش گیاهان مثمر در منظر شهری لازم است بر روی وضعیت موجود گونه‌های مثمر و میزان سلامت محصولات آن مطالعات تجربی صورت گیرد تا متناسب با واقعیت‌های موجود، ضوابط استفاده از گیاهان مثمر در فضای سبز شهری تبیین گردد و پس از ایجاد وحدت رویه و بسترسازی حقوقی و قانونی، نسبت به توسعه هدفمند کاشت منظر شهری مثمر و خوراکی اقدام شود.