بازار لوازم‌یدکی خودرو در ایران سال‌هاست که با فراز و نشیب‌های متعددی روبه‌روست؛ از نوسانات شدید ارزی و مشکلات واردات گرفته تا نبود نظارت دقیق بر کیفیت قطعات و عدم شفافیت در قیمت‌گذاری، همگی عواملی هستند که بر روند خرید و فروش این کالاها تاثیرگذار هستند. در این میان مالکان خودروها و تعمیرکاران از تهیه قطعات و کیفیت آن‌ها بسیار گلایه دارند. گلایه‌ای که تاکنون از سوی مسئولان برای کنترل بازار لوازم‌یدکی توجه چندانی به‌آن نشده و اقدامات قابل توجهی دراین‌باره صورت نگرفته است. بنابراین با توجه به افزایش نرخ ارز در سال جاری می‌توان پیش‌بینی کرد مالکان خودروها برای تهیه قطعات بیشتر به‌سمت لوازم‌یدکی دست‌دوم سوق پیدا کنند.

برای بررسی این موضوعات با «سیدمهدی کاظمی» فعال بازار لوازم‌یدکی خودرو به گفت‌وگو پرداختیم:

به‌عنوان پرسش نخست، وضعیت فعلی بازار لوازم‌یدکی خودرو را از نظر عرضه و تقاضا چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا کمبود قطعات یدکی در بازار وجود دارد؟

باتوجه به این‌که در بازار لوازم‌یدکی خودرو فعالیت دارم و نسبت به‌قطعات و موجودی آن‌ها در بازار مطلع هستم، کمبود آن‌چنانی احساس نمی‌شود. مشکل اصلی وجود لوازم‌یدکی خودرو در بازار و کمبود عرضه است. به‌بیان بهتر در بازار قطعات خودرو تقاضا وجود دارد، اما عرضه صورت نمی‌گیرد. چراکه فعالان این بازار نسبت به‌نوسانات قیمت قطعات در آینده، بی‌ثباتی نرخ ارز و بلاتکلیفی در بازار لوازم‌یدکی هراس دارند. اما در گذشته نه‌چندان دور وضعیت بازار لوازم‌یدکی برعکس شرایط کنونی بود؛ در بازار عرضه بسیار زیاد، اما تقاضا برای خرید کم بود.

آیا تامین‌کنندگان یا فروشندگان قطعات خودرو نسبت به‌عرضه محصول نگرانی دارند؟

بله؛ بسیاری از فعالان بازار لوازم‌یدکی خودرو به‌دلیل نوسان نرخ ارز، از عرضه محصول به بازار خودداری می‌کنند. اگر نرخ ارز روی کانال قیمتی ثابت بماند، وضعیت معامله لوازم‌یدکی خودرو در بازار بهبود خواهد یافت. اما در شرایطی که نرخ ارز مدام نوسان داشته باشد، تحلیل و برنامه‌ریزی برای فعالیت در چینین شرایطی سخت می‌شود؛ بنابراین بازار لوازم‌یدکی خودرو وارد بلاتکلیفی و توقف معامله می‌شود.

به‌عنوان فعال بازار لوازم‌یدکی خودرو معتقد هستید خودروهای موجود در کشور، کمبود قطعات ندارند؟

همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم کمبود جدی وجود ندارد؛ اما در این میان خودروهایی که تیراژ واردات یا تولید آن‌ها در کشور کم بوده، در تامین قطعات و لوازم‌یدکی چالش دارند. زیرا واردکننده یا قطعه‌ساز در تهیه قطعات آن‌ها صرفه اقتصادی ندیده و تامین لوازم‌یدکی این محصولات در کوتاه‌ترین زمان ممکن توسط اعضای صنف لوازم‌یدکی امکان‌پذیر است.

گمرکات کشور در فرآیند تامین و تهیه قطعات چه نقشی ایفا کرده و ترخیص کالا چه مقدار زمان نیاز دارد؟

معتقدم گمرکات کشور در فرآیند ترخیص کالا با واردکنندگان تعامل و همکاری لازم را ندارند. قطعات از کشورهای مختلف مانند چین، هند، ترکیه و تایوان وارد می‌شود و فرآیند حمل‌ونقل آن‌ها بیش از سه ماه زمان نمی‌برد، اما پروسه ترخیص آن‌ها از گمرک به ۶ ماه زمان نیاز دارد. اگر گمرکات کشور همکاری لازم را داشته باشند، بسیاری از کمبودهای مقطعی به‌سرعت جبران می‌شود. مقام معظم رهبری نیز بارها در فرمایشاتشان اشاره کردند که کارها باید با سرعت انجام شود تا مردم در فشار نباشند.

باتوجه به این‌که شما مدت طولانی است در بازار لوازم‌یدکی خودرو فعالیت دارید، کیفیت قطعات فعلی در این بازار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در صنف لوازم‌یدکی خودرو رقابت وجود دارد، همین رقابت نیز سبب رشد کیفیت قطعات طی چند سال گذشته شده است. برای انواع خودروهای ایرانی، چینی، کره‌ای و ژاپنی قطعات با کیفیت وجود دارد. البته در این میان باید یادآور شوم که گاهی حضور سودجویان در بازار لوازم‌یدکی محتمل است که قطعات بی‌کیفیت وارد و عرضه کنند. اما عمده فروشندگان به‌دنبال حفظ کیفیت، اعتبار و اعتماد خود در میان مشتریان‌شان هستند.

گفته می‌شود برای واردات قطعات به‌کشور سختگیری‌هایی وجود دارد، بنابراین چرا برخی قطعات بی‌کیفیت وارد بازار می‌شوند؟

معتقدم سازمان ملی استاندارد تخصص لازم برای رعایت الزامات و قواعد جهت واردات را ندارد. قطعه‌ای در گمرک به تاییدات لازم کیفی و استاندارد می‌رسد، اما پس از ورود به‌بازار و دپو شدن در انبار فروشندگان، تبدیل به یک قطعه بی‌کیفیت می‌شود که فروشندگان را با دردسرهای عدیده مواجه می‌کند.

این موضوع به‌نام فروشنده تمام می‌شود، بنابراین بهتر است قطعه خودرو از همان ابتدا در گمرک مورد ارزیابی کیفی قرار گیرد و سپس به‌مرحــــــله توزیع و ورود به‌بازار برسد.

در این‌جا باید یادآور شوم که بازار لوازم‌یدکی خودرو در حال حاضر در وضعیت رکود به‌سر می‌برد؛ درصورتی که وضعیت نرخ ارز به‌ثبات نرسد، قیمت قطعات نیز پایدار نخواهد بود. بنابراین فروشندگان یا واردکنندگان با بررسی شرایط اقتصادی به‌این نتیجه می‌رسند که در حال حاضر وضعیت فروش را متوقف کنند.

متاسفانه در تمام کالاهای کشور نرخ‌های متفاوتی وجود دارد و بازار لوازم‌یدکی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین وضعیت فروش قطعات خودرو در بازار مسیر نامشخصی را طی می‌کند.

در گذشته نه چندان دور بازار لوازم‌یدکی خودرو با طرحی به‌نام شناسه کالا مواجه بود، این طرح اکنون چه شرایطی دارد؟

معتقدم این طرح در حال حاضر در بازار لوازم‌یدکی خودرو با شکست مواجه شده است؛ زیرا در گام نخست شیوه اجرای آن در بازار اشکال داشت. در وهله بعدی نیز مسئولین وقت برای تمام اقلام و لوازم‌یدکی خودرو به‌دنبال اجرای شناسه کالا بودند. اگر این طرح در بازار می‌خواست موفق شود، باید در فاز نخست روی قطعات مصرفی به‌ویژه پرمصرف اجرا می‌شد؛ اما اکنون پس از صرف زمان فراوان اثری از آن در بازار نیست.

چرا در بازار لوازم‌یدکی خودرو بیشتر فروشندگان حاضر به‌مرجوعی قطعات برقی و الکترونیکی نیستند؟

شاید این معضل را بتوان یک چالش دو سویه میان تعمیرکاران خودرو و فروشندگان قطعات نامید؛ زیرا برخی تعمیرکاران خودرو در زمان انجام فرآیند تعمیرات یا در مرحله عیب‌یابی یا در زمان تهیه قطعه، دچار تشخیص اشتباه می‌شوند.
بنابراین خرابی پس از تعمیر را ناشی از بی‌دقتی فروشنده قطعات می‌دانند. در این میان مشتریان دچار اتلاف زمان و هدررفت سرمایه می‌شوند.

به‌عنوان پرسش پایانی، مشتریان لوازم‌یدکی خودرو در زمان تهیه قطعات باید به چه نکاتی توجه داشته باشند؟

باید به فروشگاه‌های دارای جواز کسب مراجعه کنند. فضای مجازی محلی مناسب برای یافتن قطعات نیست؛ بازار لوازم‌یدکی خودرو تخصصی است. در این‌جا باید یادآور شد که فروشگاه‌های قطعات خودرو تحت‌نظر اتحادیه لوازم‌یدکی و قطعات خودرو آموزش‌های لازم جهت ارائه قطعات را می‌بینند.
بنابراین، این فروشگاه‌ها به‌مشتریان اجزا و قطعات اصلی را ارائه می‌دهند و در صورت بروز مشکل، قابل پیگیری هستند.

اما در فضای مجازی قیمت پایین قطعه همواره به‌معنی برخورداری آن از کیفیت بالا نیست. درواقع این‌طور نیست که هر قطعه ارزانی فاقد کیفیت باشد یا هرقطعه گران‌قیمتی از کیفیت بالایی برخوردار باشد. بر این اساس در معامله لوازم‌یدکی، اطمینان به شخص فروشنده مهم‌تر از قیمت قطعه است.