به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، محمدحسین دانایی، پژوهشگر و خواهرزاده زنده‌یاد جلال آل احمد در یادداشتی به‌مناسبت سالروز ازدواج این نویسنده با زنده‌یاد سیمین دانشور، نگاهی انداخته است به زندگی مشترک آنها و نکته‌هایی که از این همراهی می‌توان دریافت و دُر یافت. یادداشت او که برای انتشار در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار گرفته به این شرح است:

تحلیل محتوای یک پیوند

(درباره روابط عاطفی و فکری جلال آل­ احمد و سیمین دانشور به مناسبت سالگرد ازدواجشان در 30 فروردین 1329)

سوار عشق شو، وَز رَه میندیش

 که اسبِ عشق بس رهوار باشد

به یک حمله تو را منزل رساند

 اگر چه راه ناهموار باشد

(مولوی)

عواطف و احساسات در ساماندهی یا بی­‌سروسامانی زندگی ما چه نقشی دارند؟ آیا فقط پدیده­‌های ذهنی هستند که در خلوت خصوصی‌­مان پدیدار می­‌شوند، یا پیامدهای عینی و اجتماعی عمیق‌تری هم دارند و بر سرنوشت یا سرگذشت­مان اثر می‌گذارند؟

زنده­‌یادان جلال آل‌­احمد و سیمین دانشور که امروز در شمار نویسندگان نامدار ایرانی قرار دارند، در سال 1327 در جریان سفری به شیراز با همدیگر آشنا شدند. این آشنایی، مقدمه عشق و علاقه‌ای افسانه­‌ای بود که در 30 فروردین 1329 به ازدواج انجامید. 

این ازدواج از آغاز مسأله­‌دار و مسأله‌ساز بود، چون این دو تن از لحاظ وضعیت خانوادگی و فرهنگی و جایگاه طبقاتی و اجتماعی تفاوت­‌های زیادی با هم داشتند و پیوند زناشویی­‌شان کمی غیرمتعارف و رازگونه به نظر می­‌رسید، ولی بستگان و آشنایان، به­ زودی با موضوع کنار آمدند و پذیرفتند که این دو تن، به­‌اصطلاح، یک جان در دو قالبند و سری از هم سوا. بدین ترتیب، زندگی مشترک آنان آغاز شد و چون علایق مشترکی هم داشتند، لذا پیوند زناشویی­‌شان، رنگ­‌وبوی همکاری گرفت و تا پایان عمرشان هم ادامه یافت، با نتایج و دستاوردهایی که برکاتش هنوز هم در فضای "خانه - موزه سیمین و جلال" به صورت یک حسنه جاریه محفوظ مانده و محسوس است.

اما از طرف دیگر، موفقیت­‌های فرهنگی و مطرح­ شدن این دو چهره در جامعه ادبی کشور، به­‌تدریج باعث قطبی­ شدن فضای پیرامونی آنان شد، یعنی گروهی متعصبانه به سمت آل­‌احمد غش کردند و گروهی به سمت دانشور و بعد هم حرف و حدیث‌هایی درباره مناسبات یا دادوستدهای حرف‌ه­ای آنان درگرفت و صحنه رقابت و حتی تخاصم(!) فرضی این دو تن چنان آراسته شد که گویی زندگی مشترک آنان بازار مکاره­ای است که هر کس می­‌کوشد تا متاع خویش را زودتر از دیگران به پول نزدیک کند!

اینگونه توهمات ناشی از همذات­‌پنداری و تعصبات ناشی از ارادت یا عداوت افراطی نسبت به یکی از طرفین، مخصوصاً پس از فوت آل­‌احمد، شدت گرفت تا جایی که برخی از افراد، آل­ احمد را به درجه رفیع مرشدی و مرادی ارتقاء دادند و دانشور را نهال کوچکی در سایه­‌سار او پنداشتند و برخی دیگر بر عکس عمل کردند، یعنی از دانشور یک موجود اسطوره­ای ساختند که در منتهی­‌الیه مدرّج کمالات بشری نشسته و عمرش را در راه یک همسر بی­‌استعداد و بی­‌عاطفه و بی‌­وفا(!) تباه کرده است.

حقا که اینگونه صورت­‌سازی‌­های حقیر و مستعمل برای ترسیم ماهیت زندگی یک زوج هنرمند و روشنفکر، هم گمراه‌­کننده است و هم تأسف­‌بار.

بدیهی است که نگاهى جامعه‌شناختى و روان­شناختی به ساختار روابط و ویژگی­‌های پیوند این دو نویسنده و تحلیل محتوای این ویژگی‌­ها، می­‌تواند در کشف حقیقت مؤثر باشد، ویژگی‌­هایی همچون احترام و اعتماد متقابل، پایداری، همگرایی، همکاری، حمایت و باروری:

     1) جاذبه متقابل بر اساس شباهت‌های فکری و فرهنگی: این فرایند موجب می­‌شود که افراد جذب کسانی ‌شوند که جهان‌بینی، نظام ارزش‌ها و علایق مشترک دارند. جلال آل­‌احمد و سیمین دانشور هم هر دو اهل قلم، روشنفکر، منتقد ادبی و اجتماعی و دغدغه‌مند مسایل فرهنگ معاصر بودند و همین‌گونه اشتراکات، ستون‌­هایی شدند برای تأسیس و تقویت یک رابطه پایدار. 

     2) اصل تکمیل‌کنندگی: بیشتر افراد در فرایند ایجاد روابط عاطفی، به دنبال رشد و کمال خود هستند. جلال آل­‌احمد شخصیتی پرشور، تند و تیز و پرخاشگرانه داشت، در حالی‌که همسرش سیمین دانشور فردی آرام‌تر، متین و متفکر بود. طبیعتاً این تضاد، می‌توانست باعث تعدیل و تصحیح رفتارها و رشد و کمال دوسویه آنان شود.

     3) رشد در فرایند رابطه: یک رابطه در صورتی سالم و پایدار خواهد بود که به رشد فکری و احساسی هر دو طرف کمک کند. ازین لحاظ سیمین دانشور نقش مهمی در حمایت فکری و روحی از آل‌احمد داشت و جلال آ­ل‌­احمد نیز دانشور را در مسیر نویسندگی تشویق و حمایت می‌کرد. 

     4)  عشق و احترام متقابل: یک رابطه ایده‌آل ترکیبی از صمیمیت، اشتیاق و تعهد است. رابطه این زوج ادبی هم گرچه فرازونشیب‌­هایی داشت، اما همواره مبتنی بر احترام، تعهد و صمیمیت بود. آثار باقیمانده ازین دوتن و آنچه در بارة یکدیگر نوشته‌­اند، سندی برای اثبات صحت این گزاره است.

     5) همکاری فکری و الهام‌بخشی: این دو تن از معدود زوج‌های روشنفکر ایرانی بودند که با وجود دیدگاه‌های متفاوت، تأثیر عمیقی بر کارهای یکدیگر گذاشتند. سیمین دانشور تحت تأثیر جلال آل‌احمد و در بستر روابط و مناسبات اجتماعی آل‌احمد، به نویسنده‌ای برجسته تبدیل شد. جلال آ‌ل‌احمد نیز از نگاه زنانه و متعادل همسرش هم در روابط اجتماعی و هم در آثار ادبی خویش بهره‌­ها ‌برد. 

     6) برخورداری از دیدگاه انتقادی مشترک: هر دو تن به مسایل اجتماعی و فرهنگی جامعه توجه داشتند و آثارشان نیز بیانگر دغدغه‌های مشترکشان بود، با این تفاوت شکلی که آل احمد با قلم تند و زهردارش به نقد می­پرداخت و همسرش با شیوه­ای احساسی­‌تر و قلمی هنرمندانه‌تر.

در مجموع، می­‌توان بدین نتیجه دست یافت که رابطه جلال آل­‌احمد و سیمین دانشور یک نمونه جذاب و بی­‌بدیل از یک پیوند احساسی، عاطفی، فکری و فرهنگی در دوران معاصر است، پیوندی عمیق و قوی علی‌رغم وجود تفاوت‌هایی در سبک زندگی و عقایدشان، پیوندی برآمده از شباهت‌های نظری، روحیه همکاری، احترام متقابل و حمایت فکری و اجتماعی، و سرانجام پیوندی نه ‌تنها احساسی و عاطفی، بلکه قابل تحلیل و توجیه علمی که نشان‌دهنده عمق و معناداری رابطه آن‌هاست و اگر چنین نبود، سیمین دانشور تا 40 سال‌ پس از درگذشت همسر و تا لحظه وداع خودش از زندگی، حلقه ازدواج با "جلالِ زندگی"­اش را به انگشت نمی‌­کرد، یاد او را زنده نگه نمی‌­داشت و به نیکی و احترام ازو یاد نمی‌­کرد.

بدون تردید، این نوع پیوند می­‌تواند الگوی ارزشمندی برای جوانان امروز باشد، تا بخوانند و بدانند که "اسبِ عشق بس رهوار باشد!"

انتهای پیام/