خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: گلیم، دست‌بافته‌ای سنتی با نقوشی که از طبیعت، کشاورزی و زندگی عشایری الهام گرفته، قرن‌هاست که در فرهنگ و زندگی مردم ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. این هنر در شهر ایذه، واقع در استان خوزستان به اوج شکوفایی خود رسیده و اکنون این شهر در آستانه کسب عنوان «شهر ملی گلیم» قرار دارد، گامی که می‌تواند آن را به صحنه جهانی صنایع‌دستی معرفی کند.

گره‌های عشق در گلیم‌های ایذه

در روستایی کوچک، زیر سایه بلوط‌های کهنسال ایذه، بی‌بی تاج‌ماه، پیرزنی با دستانی پرچین و چروک هر روز کنار گلیمش می‌نشیند. انگشتانش که گویی قصه قرن‌ها را در خود دارند، نخ‌های پشمی را با مهارتی دیرین به هم گره می‌زنند. این نخ‌ها، رنگ‌شده با نیل، زردچوبه و پوست انار نه‌فقط گلیم که تکه‌ای از روح این سرزمین را می‌بافند.

تاج‌ماه از کودکی کنار مادرش بی‌بی گل‌جهان، گلیم‌بافی را آموخت. مادرش با هر گره، لالایی زمزمه می‌کرد و می‌گفت هر نقش، دعایی است برای زندگی. این هنر، نسل به نسل از مادران به دختران رسید، مثل رودی که از کوه‌های زاگرس جاری است. تاج‌ماه، حالا با موهای سفید و کمری خمیده هنوز همان عشق را در هر گره می‌ریزد. گلیم‌هایش با نقوش لوزی‌شکل که از آب، باد و زندگی عشایری قصه می‌گویند، انگار زنده‌اند.

هر گلیم تاج‌ماه، خاطراتی را در خود پنهان دارد، گلیمی که برای عروسی‌اش با نقش آب و آئینه بافت یا گهواره‌ای که شب‌ها زیر نور ماه برای نوه‌اش آماده کرد. این نقش‌ها فقط رنگ و خط نیستند؛ قصه خاکی‌اند که او را پرورانده، قصه زنانی که با صبر و عشق، زندگی را گره به گره ساخته‌اند.

تاج‌ماه شاید سال‌های زیادی پیش رو نداشته باشد اما دلش آرام است. دخترش، نوه‌اش و کودکان روستا این دار را زنده نگه می‌دارند. هر گره او، دعایی است برای جاودانگی این هنر، برای اینکه گلیم‌های ایذه، مثل قصه خودش، تا ابد در جهان بدرخشند.

شکرالله قاسمی، معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اداره‌کل میراث‌فرهنگی خوزستان در گفتگویی رسانه‌ای اعلام کرد: فرآیند ارزیابی اولیه برای ثبت ایذه به عنوان شهر ملی گلیم با حضور بهزاد احمدی‌فارسانی، مدیرکل دفتر آموزش و ترویج صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، انجام شده است.

وی اظهار کرد: بازدید از کارگاه‌های گلیم‌بافی، المان‌های شهری مزین به نقوش گلیم و درخواست‌های مکرر اهالی ایذه، نشان‌دهنده عزم جدی برای تحقق این هدف است. در صورت کسب شاخص‌های لازم، پرونده ایذه به شورای ملی ثبت آثار وزارتخانه ارجاع خواهد شد.

هنری با ریشه‌های عمیق

گلیم‌های ایذه به دلیل استفاده از پشم مرغوب، رنگرزی گیاهی و بافت چاکدار و محکم، در میان دست‌بافته‌های ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارند. نقوش لوزی‌شکل این گلیم‌ها که نمادهایی از آب، هوا و زندگی عشایری را به تصویر می‌کشند، نه‌تنها کاربردی بلکه از نظر زیبایی‌شناسی نیز مسحورکننده‌اند. این ویژگی‌ها گلیم ایذه را به محصولی محبوب در بازارهای داخلی و بین‌المللی تبدیل کرده است.

بر اساس آمار رسمی، ایذه هم‌اکنون دارای بیش از ۲۹ کارگاه فعال گلیم‌بافی و دو آموزشگاه رسمی است. در سال ۱۴۰۳، حدود ۵۰۰ بافنده مدرک رسمی گلیم‌بافی دریافت کرده‌اند و هفت هنرمند این شهر موفق به کسب نشان ملی گلیم شده‌اند. علاوه بر این، یک بانوی کارآفرین ایذه‌ای به دلیل فعالیت‌های برجسته در این حوزه به عنوان کارآفرین برتر معرفی شده است.

قاسمی با اشاره به رشد چشمگیر کارگاه‌های گلیم‌بافی در سال‌های اخیر، افزود: توسعه این کارگاه‌ها و آموزش گسترده بافندگان، ایذه را به یکی از مراکز اصلی تولید گلیم در ایران تبدیل کرده است. ما همه امکانات شهرستان را برای تحقق این هدف به کار بسته‌ایم تا از این فرصت برای ایجاد اشتغال پایدار و افزایش درآمدهای شهری بهره ببریم.

چشم‌انداز جهانی

کارشناسان معتقدند که ایذه نه‌تنها شایستگی عنوان شهر ملی گلیم را دارد، بلکه می‌تواند به عنوان شهر جهانی گلیم نیز مطرح شود. عباس رحیمی، پژوهشگر صنایع‌دستی، در گفت‌وگویی اظهار کرد: ایذه پتانسیل‌های بیشتری نسبت به دزفول که پیش‌تر به عنوان شهر جهانی کپوبافی ثبت شد، دارد. وجود ۱۲ آموزشگاه و ۱۲ تعاونی گلیم‌بافی در ایذه در مقایسه با تعداد محدود آموزشگاه‌ها و تعاونی‌ها در دزفول، نشان‌دهنده ظرفیت عظیم این شهر است.

رحیمی با تأکید بر کیفیت و کاربرد گسترده گلیم‌های ایذه، افزود: با ساماندهی زیرساخت‌های موجود و حضور ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی برای بازدید از کارگاه‌ها، بازارچه‌ها و تعاونی‌های گلیم‌بافی، ایذه می‌تواند فرآیند ثبت جهانی را با موفقیت آغاز کند.

ثبت ایذه به عنوان شهر ملی یا جهانی گلیم می‌تواند تأثیرات عمیقی بر اقتصاد و فرهنگ منطقه داشته باشد. گلیم‌بافی نه‌تنها منبع درآمد برای صدها خانواده در ایذه است، بلکه به حفظ و ترویج هویت فرهنگی این منطقه کمک می‌کند. کارگاه‌های گلیم‌بافی به‌ویژه برای زنان، فرصت‌های شغلی پایداری فراهم کرده و به توانمندسازی اقتصادی جوامع محلی منجر شده است.

چالش‌هایی وجود دارد

با وجود پتانسیل‌های فراوان، موانعی نیز بر سر راه ثبت جهانی ایذه وجود دارد. رحیمی به کمبود برخی زیرساخت‌ها، مانند بازارچه‌های دائمی و استاندارد برای عرضه محصولات، اشاره کرد و گفت: رفع این موانع و جلب توجه ارزیابان بین‌المللی نیازمند همکاری همه‌جانبه مقامات محلی و ملی است.

مسئولان محلی در تلاش هستند تا با ایجاد المان‌های شهری با الهام از نقوش گلیم و توسعه آموزشگاه‌ها، جذابیت ایذه را برای گردشگران و ارزیابان افزایش دهند. قاسمی تأکید کرد: ما در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد فضاهای نمایشگاهی و بازارچه‌های دائمی هستیم تا گلیم ایذه به بهترین شکل به جهان معرفی شود.

فرآیند ثبت ایذه به عنوان شهر ملی گلیم در مراحل پایانی ارزیابی قرار دارد و انتظار می‌رود نتیجه آن در ماه‌های آینده اعلام شود. در صورت موفقیت، این شهر به فهرست شهرهای ملی صنایع‌دستی ایران اضافه خواهد شد و راه برای ثبت جهانی هموار می‌شود. حضور ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی در ایذه، که به گفته رحیمی می‌تواند به زودی محقق شود، گام بعدی برای تحقق این هدف خواهد بود.

کارشناسان معتقدند که موفقیت ایذه در این مسیر نه‌تنها به رونق اقتصادی منطقه کمک می‌کند، بلکه الگویی برای دیگر شهرهای ایران خواهد بود که به دنبال حفظ و ترویج هنرهای سنتی خود هستند. گلیم ایذه، با نقوشی که داستان زندگی و طبیعت را روایت می‌کنند، آماده است تا جایگاهی شایسته در صحنه جهانی به دست آورد.