به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری، بیش از 36میلیون ایرانی در نوروز 1404سفر کردند. بیش از 61میلیون نفر – شب اقامت در کشور ثبت شد و به اعلام ستاد مرکزی خدمات سفر، 115تریلیون تومان گردش مالی حاصل از سفر ایرانی‌ها در نوروز1404بود. اما این همه ماجرا نیست. تاکنون هنوز خسارتی که حضور انبوه گردشگر بر نقاط حساس و شکننده نظیر عرصه‌های طبیعی، سواحل، جنگل‌ها و نقاط کوهستانی و حتی بازدیدهای انبوه از آثار تاریخی برجای می‌گذارد، محاسبه نشده است. درآمدزایی مشخص و هزینه‌زایی هنوز پنهان مانده است.

تصاویر منتشرشده از سفرهای نوروزی در جزیره هرمز، تصاویری تأسف‌برانگیز از غارت خاک رنگی و نقره‌فام این جزیره است؛ تا جایی که مردم محلی، بومیان جزیره و فعالان محیط‌زیست را به حضور میدانی برای منصرف کردن مردم از برداشت خاک جزیره هرمز کشاند. تذکر میدانی اما چندان تأثیرگذار نبود و سرانجام کارزار و پویش مردمی بازگرداندن خاک هرمز از هر نقطه ایران به جزیره هرمز راه افتاد و شرکت پست جمهوری اسلامی نیز اعلام کرد خاک این جزیره را از هر نقطه کشور به رایگان به هرمز بازمی‌گرداند.

وندالیسم حاکم بر رفتار برخی گردشگران داخلی در نوروز 1404اما محدود به غارت خاک هرمز نبود. انتشار تصاویر بالارفتن از دیواره‌های تخت‌جمشید، یادگاری‌نویسی بر 33پل و آثار تاریخی و... علاوه بر انبوه زباله برجای مانده از حضور گردشگران در جنگل‌ها، سواحل و عرصه‌های طبیعی نیز همان اندازه که خاک هرمز به غارت رفت در فضای مجازی وایرال شد. اما چه‌کسی مقصر وندالیسم در گردشگری ایران است؟ دولت در فرهنگسازی کوتاهی کرده است یا گردشگران ایرانی فرهنگ سفر ندارند؟ این موضوعی است که  با حضور ‌ محمد جهانشاهی، دبیر کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی و ‌ ندا زرندیان، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و دکتری مدیریت گردشگری به بحث گذاشته است.

  چرا کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی که متولی مدیریت سفر به عرصه‌های طبیعی است، نتوانسته سفرهای مسئولانه را گسترش دهد؟ دیدید که پلیس از چمدان یک گردشگر 40کیلوگرم خاک جزیره هرمز کشف کرد؟

محمد جهانشاهی، دبیر کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی: محصولات گردشگری کشور از منابع گردشگری به‌دست می‌آیند. این نگرانی همیشه وجود داشته که این منابع ارزشمند تحت‌تأثیر مسائل مختلف از ابرچالش تغییر اقلیم گرفته تا عدم‌درک مناسب از دست برود. غنی‌ترین منابع گردشگری را در کشور داریم و یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها پایداری منابع گردشگری کشور است. همان مقدار که باید نگران ضریب اشغال هتل‌ها باشیم باید نگران پایداری منابع گردشگری نیز باشیم.

این موضوع نیز فرابخشی است؛ بخشی از مدیریت منابع با وزارت میراث فرهنگی است و بخش دیگر در اختیار سایر نهادهاست. به‌نظر می‌رسد با تداوم شرایط کنونی و از دست دادن کیفیت و کمیت منابع گردشگری، در سال‌های آینده با چالش‌ جدی مواجه شویم؛ چراکه پایین آمدن کمیت و کیفیت از مزیت‌های رقابتی گردشگری کشور می‌کاهد.

رفتار ‌برخی گردشگران در تعطیلات نوروز نظیر آنچه در هرمز رخ داد وایرال شد. ریشه این رفتارها ‌چیست؟

ندا زرندیان، دکتری گردشگری و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران: یافتن ریشه‌های وندالیسم با گردشگران شروع نمی‌شود. در ماجرای خاک هرمز فقط گردشگر مقصر نیست. از زمان فروش خاک هرمز در شیشه‌های کوچک از طریق مردم محلی در قالب صنایع‌دستی خیلی نمی‌گذرد. اگر انگشت اشاره را فقط به سمت گردشگر بگیرید، اشتباه کرده‌اید. در یافتن ریشه‌های وندالیسم باید گردشگران، مردم محلی و دولت را به یک اندازه دارای اشتباه نه تقصیر دانست. چون عدم‌آگاهی با اینکه جرمی رخ داده باشد، 2موضوع متفاوت است.

مسئولیت مدیریت گردشگران در طبیعت و آگاهی‌رسانی به آنها باکمیته ملی طبیعت‌گردی است‌. وقتی تنه درخت بلوط را که میلیون‌ها دلار ارزش اکولوژیک دارد، آتش می‌زنند که درون آن کباب درست کنند، وقتی حجم زیاد زباله در استان‌های شمالی برجای می‌ماند و خاک هرمز غارت می شود کمیته طبیعت‌گردی دقیقا چه کار می‌کند؟

محمد جهانشاهی، دبیر کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی: در تعطیلات گذشته بیش از 30میلیون ایرانی سفر داخلی رفتند. جامعه در چه محیطی آموزش می‌بیند و مسائل فرهنگی و رفتارهای اجتماعی‌اش پرورش داده می‌شود؟ کیفیت آموزش، کیفیت اهمیت دادن به منابع پایه، مسائل فرهنگی در فضای آموزشی مثل آموزش و پرورش و صدا و سیما کجا قرار دارد؟ اصلا سهم توجه به این مسائل چقدر است؟

وزارت میراث فرهنگی و گردشگری براساس امکانات، وظایف و ظرفیت‌هایش در بهترین حالت زیر 5درصد مسئول است. 35هزار اثر تاریخی داریم که بودجه و امکانات این وزارتخانه صرف مدیریت این آثار می‌شود. جمعیت کشور هم افزایش یافته و تعداد گردشگران نیز بیشتر شده است، اما به همان نسبت زیرساخت‌ها توسعه نیافته و توازن بین امکانات و متقاضیان وجود ندارد. آیین‌نامه کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی در سال 83تصویب و یک‌بار بازنویسی شد. اما کمیته طبیعت‌گردی حدود ‌15 سال تقریبا تعطیل شد و یکی‌دو سال است که دوباره فعالیت خود را شروع کرده است. با چالش‌های زیادی در گردشگری داخلی مواجهیم که بخش زیادی از آن مربوط به رفتار گردشگران است.
به‌نظر می‌رسد همچنان برنامه‌ای برای کاهش شدت آسیب ناشی از گردشگری به عرصه‌های طبیعی وجود ندارد.  اگر قرار باشد گردشگر را مقصر ندانیم  چه‌کسی را باید مسئول دانست؟

ندا زرندیان، دکتری گردشگری و عضو هیات علمی دانشگاه تهران: گردشگر به اندازه خود مقصر است. گردشگر، مردم محلی و دولت هر کدام کاستی داشته‌اند. هر کدام از این اعضا در مورد منابع ملی و طبیعی مسئولند. برای هر کدام از این مسئولان باید الگو و راهکار ارائه دهیم. در بحث آموزش تجربه‌های موفق بوده است.  پلیس راهنمایی و رانندگی با ساخت انیمیشن‌های آموزشی توانست کودکان را از همان دوران مدرسه آموزش دهد و آنها را همیار پلیس ‌کند و فرهنگ عمومی را تغییر دهد. همین روش را در مورد میراث فرهنگی و گردشگری هم می‌توان ادامه داد و جریان‌سازی کرد.

جزیره هرمز ‌800نفر ظرفیت ورود گردشگر دارد. در حالی که امسال روزانه 12 هزار مسافر به این جزیره وارد شدند، طبیعی است که این جاذبه طبیعی به مرور از نقشه گردشگری حذف ‌شود. چه اقدامی برای تعریف ظرفیت برد مسافر برای این جزیره داشتید؟

محمد جهانشاهی، دبیر کمیته طبیعت‌گردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی: اصلی‌ترین مشکل نبود زنجیره کنشگری در صنعت گردشگری است. هرمز بیش از 10سال است که با گردشگر بی‌شمار در روز مواجه است. الان کمیته ملی طبیعت‌گردی در تلاش است در حوزه گردشگری پایدار با مراکز علمی و تشکل‌های غیردولتی و رسانه‌ها ارتباط بیشتری برقرار کند، ولی معتقدم این ارتباط همچنان کم است. برنامه اقدام فوری گردشگری با رویکرد بهبود شاخص‌های پایداری در گردشگری ‌در حال تدوین است و به‌دنبال این هستیم که برای بخش‌های آموزش، توسعه گردشگر داخلی و... برنامه اضطراری تهیه کنیم. با سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در حال مذاکره هستیم. بسیاری از مقاصد گردشگری در مناطق 4گانه است که برنامه جامع مدیریت دارند، ولی پاشنه آشیل گردشگری پایدار همین ظرفیت برد مناطق است.

ستاد خدمات سفر اعلام کرد 115تریلیون تومان گردش مالی سفرهای نوروزی بود. آیا نباید بخشی از این درآمد صرف حفاظت از مقاصد شکننده گردشگری شود؟

ندا زرندیان، دکتری گردشگری و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران: عملا برنامه‌ای برای گردشگری در کشور وجود ندارد. به‌عنوان متخصص حوزه گردشگری این هشدار را می‌دهم که فاجعه‌ای که در شهرهای شمالی ما رخ داده و حتی به تعارضات بین جامعه محلی و گردشگران شبیه به همین مورد آخر حضور موتورسوارها در منطقه خالدنبی منجر شده، اگر کنترل نشود به جنوب کشور هم سرایت خواهد کرد. مردم جانشان به لبشان رسیده است.

خاک هرمز مثال کوچکی از این مسئله است. مسئله از صرف درآمد برای مناطق طبیعی بسیار فراگیرتر است. کافی است یک منطقه وایرال شود سریع همه به آنجا هجوم می‌برند. برنامه‌ریز کجای داستان گردشگری است؟ کشورهای توسعه یافته، اجازه نمی‌دهند جمعیت یکباره بدون هدف به سمت یک مقصد جدید گسیل شوند. مقصدها از پیش انتخاب می‌شوند و گردشگر با سوبسیدها و جریان‌سازی‌های غیرمستقیم به آنجا هدایت می‌شود. می‌گویید، زیرساخت پذیرش گردشگر در شهرهای جنوبی‌ نداریم. قرار هم نیست از درآمدها چیزی صرف هزینه‌های تحمیلی گردشگر کنیم و مردم هم که آموزش ندیده‌اند، پس چطور ترند شدن شهرهای جنوبی را می‌خواهید مدیریت کنید؟ بنابراین کاری نکنید که شهرهای جنوبی کشور هم تبدیل به شهرهای شمالی کشور شوند.

جهانشاهی: وندالیسم نه ‌در ایران که در جهان امکان حذف ندارد. اولویت‌ باید کاهش سرعت وندالیسم باشد.  وندالیسم از آنچه در نوروز رخ داد تا نوع برخورد گردشگران با مسائل فرهنگی جامعه محلی گسترده است.

ندا زرندیان: وندالیسم حذف شدنی است. به این شرط که اگر به مردم می‌گویید زباله نریزند، ‌باید زیرساخت و آموزش فراهم کرده باشید و بعد بگویید ‌خاک هرمز را نبرید یا در جنگل‌ها و سواحل زباله نریزید.