خبرگزاری مهر-گروه استان‌ها: در قلب محله تاریخی خیاوان تبریز، در کوچه‌ای باریک و آرام به نام «سالار دربندی»، خانه‌ای وجود دارد که سنگ‌به‌سنگ آن روایت‌گر روزهای خون و فریاد است؛ خانه‌ای که منتسب به باقرخان، سردار نام‌آشنای مشروطه‌خواه است و این روزها با سقف فرو ریخته و دیوارهای شکسته‌اش، بی‌صدا فریاد می‌زند.

خانه‌ای که سال ۱۳۹۹ در فهرست آثار ملی ثبت شد، اما همچنان در پیچ‌وخم بی‌عملی، اختلاف وراث و نبود عزم جدی، رو به زوال می‌رود؛ همان‌طور که شاید بخشی از هویت تبریز، آرام آرام در سکوتی تلخ فرو می‌پاشد.

قدم که در کوچه می‌گذاری، سکوت سنگینی تو را در بر می‌گیرد. روبه‌رو، دروازه‌ای کهنه با قفلی زنگ‌زده، خانه‌ای را پنهان می‌کند که روزگاری سنگرش جنگ بود و امروز، سنگ‌قبری خاموش بر تاریخ. خانه‌ای بزرگ به وسعت چهار هزار و ۶۰۰ متر مربع، اما خالی از هر صدا، جز صدای ریزش. سقف‌ها یکی‌یکی فرو ریخته‌اند و دیوارها ترک برداشته‌اند. انگار زمان، جنگ را از یاد نبرده، اما ما چرا فراموش کرده‌ایم؟

خانه قهرمان، بی ‌قهرمان مانده است

خانه منتسب به باقرخان، در سال ۱۳۹۹ به ثبت آثار ملی رسید، اما هنوز نه تملک آن کامل و نه طرحی برای احیا اجرایی شده است. آن‌گونه که معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: ماجرا از مصوبه‌ای در سفر استانی هیئت دولت در سال ۱۴۰۱ آغاز شد؛ جایی که قرار شد شهرداری تبریز و میراث فرهنگی هرکدام نیمی از بودجه لازم را برای تملک خانه پرداخت کنند.

اما از مصوبه تا عمل، راه درازی‌ست. باقرخان، سردار مشروطه، با قشون شاه جنگید، اما خانه‌اش امروز گرفتار قشون وراث و اختلافات حقوقی است. به گفته مسئولان، تنها حدود ۵۰ درصد ملک تملک شده و باقی، در گرو امضاهایی است که نمی‌خواهند پای توافقی بنشینند.

در همان حال که میان خرابه‌های خانه قدم می‌زدم، به پنجره‌ای شکسته رسیدم؛ قاب چوبی پوسیده‌ای که زمانی شاید، باقرخان از آن به خیابان نگریسته بود. این‌جا فقط یک خانه نیست؛ سند زنده تاریخ تبریز است، یادگاری از نبرد، از مقاومت، از مشروطه.

خانه‌های تاریخی، دیوار نیستند؛ حافظه‌اند. اگر یکی‌شان فرو بریزد، بخشی از حافظه ما هم فرو می‌ریزد. اگر این خانه به سرنوشت سایر خانه‌های فراموش‌شده دچار شود، چگونه می‌توانیم به نسل بعد بگوییم که باقرخان کیست؟ که خیاوان چه بود؟ که تبریز چگونه ایستاد؟

این خانه اگرچه شاید سکونتگاه شخصی سردار نبوده، اما همان‌طور که پژوهشگران می‌گویند، در مرکز جبهه خیاوان و قلب مبارزه مشروطه‌خواهان قرار داشته است. جایی که فرماندهی می‌شد، تصمیم گرفته می‌شد، ایستادگی شکل می‌گرفت. اینجا مکان رویداد است، مکان تاریخ.

تعداد بالای وراث؛ مشکل اصلی بلاتکلیفی این بنا

وحید نواداد، معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی، در گفت‌وگو با خبرنگاران، خانه منتسب به باقرخان را از مصوبات دور اول سفر هیئت دولت به استان در خرداد ۱۴۰۱ دانست و گفت: براساس این مصوبه، اعتبار لازم برای تملک خانه به‌صورت مساوی بین شهرداری تبریز و میراث فرهنگی تخصیص یافت. ما بلافاصله کار را آغاز کردیم و حدود ۵۰ درصد تملک انجام شده، اما چون تعداد وراث بالاست و برخی با قیمت توافقی سال ۱۴۰۱ کنار نیامده‌اند، موضوع هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است.

نواداد با بیان اینکه سهم میراث فرهنگی ۹۰۰ میلیارد ریال بوده که پرداخت شده است، افزود: تملک تنها بخشی از مسیر است؛ مرمت و احیای بنا به‌مراتب پیچیده‌تر است و نیاز به کار فنی، دقیق و بدون آسیب به سازه اصلی دارد. به‌محض حل کامل مسئله مالکیت، مطالعات فنی و بازسازی آغاز خواهد شد.

از سوی دیگر، الناز سیاسی‌مقدم، مسئول پروژه‌های مرمتی شهرداری منطقه هشت تبریز، نیز مشکل اصلی را اختلافات حقوقی با مالکان دانست و گفت: وراث توقعاتی خارج از توان و عرف دارند. تا زمانی که همه مجموعه آزادسازی نشود، هیچ طرح مرمتی نمی‌تواند اجرایی شود. با این حال شهرداری حتی مشاور مرمت نیز معرفی کرده و مطالعات اولیه از جمله آسیب‌شناسی و محوطه‌سازی را در نظر گرفته است.

وی با اشاره به وضعیت نابسامان بنا افزود: براساس برآورد کارشناسان، بیش از ۹۰ درصد خانه از بین رفته، اما چون اسکلت بنا باقی مانده، هنوز می‌توان براساس نقشه‌ها و تصاویر تاریخی، احیا را ممکن دانست.

پایان باز برای خانه‌ای که هنوز نجاتش ممکن است

روایت این خانه، هنوز می‌تواند پایانی دیگر داشته باشد؛ اگر میراث فرهنگی و شهرداری اراده‌ای مشترک بیابند، اگر وراث تن به توافق دهند، اگر ما نخواهیم شاهد فروپاشی کامل یک هویت باشیم.

خانه باقرخان، همچون خود او، منتظر است. منتظر دستانی که این ‌بار به‌جای اسلحه، با نقشه‌های مرمت و اراده‌ای ملی، از تاریخ دفاع کنند. صدای مشروطه هنوز در خیاوان می‌پیچد. بگذاریم این صدا خاموش نشود.