به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) در ماه رمضان سال 2025 مجموعه‌ای از فعالیت‌ها را در چندین کشور به اجرا درآورد که شامل توزیع بسته‌های غذایی و برگزاری مراسم افطاری بود. 

این اقدامات در کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و ... انجام شد و هدف اعلامی آن حمایت از جوامع نیازمند بوده است. با این حال، این فعالیت‌ها فراتر از کمک‌رسانی صرف بوده و بخشی از سیاست خارجی ترکیه برای گسترش نفوذ این کشور در کشورهای مسلمان به حساب می‌‌آید.

***

 آژانس تیکا در ماه رمضان 2025، مشابه سال‌های گذشته در کشورهای مختلفی نظیر افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، تایلند و... به برگزاری مراسم افطاری و توزیع بسته‌های غذایی برای نیازمندان پرداخته است. 

این فعالیت‌ها که بر حمایت از خانواده‌های کم‌درآمد و یتیمان متمرکز بوده در راستای اقدامات بشردوستانه این نهاد انجام شده است. با این وجود، کارشناسان معتقدند که این برنامه‌ها افزون بر اهداف بشردوستانه دارای ابعاد سیاسی و فرهنگی -اجتماعی نیز هستند.

نفوذ نرم و سیاست خارجی ترکیه

ترکیه از تیکا به‌عنوان ابزاری برای گسترش نفوذ خود در جهان به‌ویژه در کشورهای دارای جمعیت مسلمان بهره می‌گیرد. این رویکرد در چارچوب یک استراتژی‌ موسوم به «نفوذ نرم» قرار دارد که به‌جای استفاده از قدرت نظامی یا فشار اقتصادی، از طریق کمک‌های بشردوستانه و فعالیت‌های فرهنگی درصدد جلب حمایت کشورها و جوامع آن‌هاست. 

تیکا از این راه در تلاش است تا تصویر ترکیه را به‌عنوان کشوری حامی و فعال در جهان اسلام ارتقا دهد.

فعالیت‌های تیکا در ماه رمضان به ویژه در کشورهای با اکثریت مسلمان، نمونه‌ای ملموس از فعالیت‌های ترکیه در این کشورها است. زمان‌بندی و ماهیت این فعالیت‌ها امکان برقراری ارتباط مستقیم با مردم محلی در یک دوره مهم مذهبی را فراهم می‌آورد. 

به نظر می‌رسد که تیکا با انجام فعالیت‌های خیریه در این ایام می‌تواند به طور موثرتری نسبت به پروژه‌های توسعه‌ای معمول، حسن نیت ایجاد کرده و تصویر و نفوذ خود را در این جوامع تقویت کند. این فعالیت‌ها به جز جنبه کمک‌های بشردوستانه در این ایام رنگ و بوی دینی و مذهبی پیدا کرده و اثرات عمیق‌تری در اذهان مسلمانان بر جای می‌گذارد.

دکتر «سنان اولگن»، تحلیلگر برجسته و مدیر مرکز مطالعات اقتصادی و سیاست خارجی (EDAM) واقع در استانبول در مقاله‌ای در نشریه «فارن پالیسی» در سال 2021 نوشت: «ترکیه از ابزارهایی نظیر تیکا برای تقویت روابط خود با کشورهای در حال توسعه و به‌ویژه جوامع مسلمان استفاده می‌کند. این اقدامات به ترکیه امکان می‌دهد تا در مناطقی که پیش‌تر نفوذ کمتری داشته، حضور خود را گسترش دهد.»

این دیدگاه‌ها حاکی از آن است که تیکا تنها یک نهاد توسعه‌ای و خیریه نیست، بلکه بازوی نفوذ نرم در جهت تحقق سیاست‌های کلان ترکیه است و فعالیت‌های آن در راستای رقابت با کشورهایی مانند عربستان سعودی و ایران برای کسب نفوذ در جهان اسلام پیوند خورده است. 

برخی کارشناسان بر این باورند که ترکیه از این طریق در پی احیای نقش تاریخی خود به‌عنوان یک قدرت اسلامی و حتی نزدیک شدن به جایگاه رهبری در جهان اسلام است.

انتقادات به فعالیت‌های تیکا

با وجود فواید این کمک‌ها برای جوامع دریافت‌کننده، این اقدامات با انتقادهایی نیز مواجه شده‌اند. 

«نورا فیشر-اونلتاس»، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه «هومبولت» برلین و متخصص سیاست خارجی ترکیه در مقاله‌ای در نشریه Middle East Policy در سال 2022 اظهار می‌دارد: «کمک‌های بشردوستانه‌ای مانند فعالیت‌های تیکا ممکن است به وابستگی اقتصادی یا سیاسی در کشورهای دریافت‌کننده منجر شوند. این اقدامات باید با شفافیت بیشتری انجام شوند تا از بهره‌برداری سیاسی جلوگیری شود.»

کشورهایی نظیر مصر و امارات به‌طور خاص نگران استفاده از تیکا برای تقویت گروه‌های اسلام‌گرا (مانند اخوان المسلمین) یا گسترش نفوذ ترکیه در برابر رقبای منطقه‌ای هستند.

در قاره آفریقا نیز سیاستمداران کشوری مانند سومالی نگران وابستگی بیش از حد به ترکیه هستند. 

منتقدان معتقدند که کمک‌های تیکا با هدف ایجاد وابستگی اقتصادی یا سیاسی می‌تواند دولت‌های دریافت‌کننده را به اتخاذ تصمیماتی ترغیب کند که با اهداف استراتژیک ترکیه هم‌راستا باشد؛ مانند قراردادهای نظامی، حمایت از گروه‌های خاص یا سیاست‌های ضد رقبا. 

برخی اندیشمندان مسلمان نیز نگرانند که تیکا فراتر از کمک‌رسانی، ابزاری برای نفوذ سیاسی و فرهنگی ترکیه باشد. این نگرانی‌ها اغلب به رقابت منطقه‌ای (مثلاً با عربستان و ایران) و احتمال وابستگی کشورهای دریافت‌کننده مرتبط است. این انتقادها نشان می‌دهد که فعالیت‌های تیکا با وجود ظاهر بشردوستانه خود دارای پیامدهای پیچیده‌ای است و نیازمند رصد، ارزیابی و واکنش مقتضی هستند.

در نهایت فعالیت‌های تیکا در ماه رمضان نمایانگر ترکیبی از کمک‌رسانی بشردوستانه در راستای تحقق اهداف کلان و بلندمدت سیاست خارجی ترکیه برای نفوذ نرم در کشورهای مسلمان است. 

این برنامه‌ها از یک سو به نیازمندان یاری می‌رسانند، اما از سوی دیگر بخشی از تلاش ترکیه برای گسترش نفوذ نرم، تقویت روابط با کشورهای مسلمان، نمایش چهره مثبت از ترکیه در میان جوامع مسلمان و احتمالاً رقابت برای کسب جایگاه برتر در جهان اسلام به شمار می‌روند.

نویسنده: پوریا لوایی-کارشناس مسائل بین الملل

انتهای پیام/