به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران ، جنگل‌های ایران، گنجینه‌ای سبز در دل سرزمین‌های خشک و نیمه‌خشک است که نه تنها زیستگاه گونه‌های ارزشمند گیاهی است بلکه بر حفظ تنوع زیستی، تامین منابع آب، کاهش آثار تغییرات اقلیمی و... نیز اثرگذار است که در همین راستا صیانت از جنگل‌های هیرکانی با قدمتی میلیون‌ساله تا جنگل‌های زاگرسی با رویکرد مدیریت پایدار ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای حفظ اکوسیستم‌های جنگلی محسوب می‌شود.

جنگل‌ها، ریه‌های زمین و سپرهای طبیعی در برابر بلایای زیست‌محیطی، نقش حیاتی در حفظ تعادل اکوسیستم‌های جهانی ایفا می‌کنند. به همین دلیل سازمان ملل متحد ۲۱ مارس (اول فروردین) را به عنوان روز جهانی جنگل‌ها نامگذاری کرده است. شعار سال جاری روز جهانی جنگل‌ها «جنگل‌ها و غذا» و هدف از این نامگذاری «افزایش آگاهی در مورد نقش جنگل‌ها در امنیت غذایی، تغذیه، معیشت، و اقدامات آب و هوایی» است.

جنگل‌ها نه‌تنها زیستگاه گونه‌های بی‌شماری از گیاهان و جانوران هستند بلکه با تنظیم چرخه آب و خاک، از فرسایش، رانش زمین، سیلاب و بیابان‌زایی جلوگیری می‌کنند. در عین حال میلیون‌ها انسان در سراسر جهان به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم برای تأمین معیشت از منابع جنگلی بهره می‌برند.

ایران با وجود اقلیم عمدتاً خشک و نیمه‌خشک از پوشش جنگلی محدودی برخوردار است اما این جنگل‌ها از نظر تنوع اکوسیستمی و زیست‌محیطی منحصربه‌فردند. از جنگل‌های هیرکانی در شمال گرفته تا جنگل‌های زاگرسی، ارسبارانی و مناطق حرا در سواحل خلیج فارس و دریای عمان، هر یک نقش کلیدی در حفظ تعادل زیست‌محیطی و پایداری بوم‌سازگان ایران دارند. با این وجود چالش‌های جدی مانند تخریب زیستگاه‌ها، تغییر کاربری، بهره‌برداری بی‌رویه، محدودیت‌های بودجه‌ای و فشارهای اجتماعی- اقتصادی تهدیدی برای بقا و توسعه پایدار این منابع ارزشمند محسوب می‌شود.

جنگل‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی، نقشی اساسی در حفظ تعادل اکوسیستم، تولید اکسیژن، حفظ منابع آبی و جلوگیری از فرسایش خاک و سیلاب‌ها دارند. ایران با وجود اقلیم خشک و نیمه‌خشک دارای پنج ناحیه جنگلی ارزشمند است که هرکدام از آن‌ها ویژگی‌های اکولوژیکی خاص خود را دارند. اما این منابع حیاتی با چالش‌های مختلفی ازجمله تخریب، تغییر کاربری، بهره‌برداری بی‌رویه و محدودیت‌های بودجه‌ای مواجه‌اند.

پنج رویشگاه جنگلی اصلی در ایران

از ۱۳ اقلیم دنیا ایران دارای ۱۱ اقلیم است؛ به‌گونه‌ای که ۱۱ استان کشور تحت پوشش جنگل های زاگرسی، سه استان هیرکانی و دو استان ارسبارانی است که این واقعیت یک ظرفیت عظیم محسوب می‌شود.جنگل‌های هیرکانی تنها بازمانده دوران عصر یخبندان و دوره سوم زمین‌شناسی هستند و به لحاظ پایداری و قدمت از اهمیت به‌سزایی برخوردارند. این جنگل‌ها با قدمتی بیش از ۴۰ میلیون سال از مهم‌ترین و کهن‌ترین جنگل‌های جهان محسوب می‌شوند که در حاشیه دریای خزر و دامنه‌های شمالی البرز گسترده شده‌اند.

این جنگل‌ها با مساحت دو میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار به‌صورت نواری در دامنه‌های شمالی رشته‌کوه البرز و ساحل جنوبی دریای خزر از آستارا در استان گیلان تا گلیداغ در استان گلستان به طول تقریبی ۸۵۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترش یافته‌اند و زیستگاه گونه‌های متنوعی از گیاهان و جانوران به‌شمار می‌رود. درختان سرخدار، راش و توسکا از گونه‌های شاخص این منطقه هستند.

جنگل‌های زاگرسی با مساحتی حدود ۶ میلیون هکتار از شمال‌غرب تا جنوب‌ غرب ایران امتداد دارند و عمدتاً از درختان بلوط تشکیل شده‌اند. جنگل‌های زاگرسی ۴۰ درصد از منابع آبی کشور را تأمین می‌کنند و نقشی اساسی در جلوگیری از فرسایش خاک و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی دارند. جنگل‌های زاگرس این قابلیت را دارد که سالانه نزدیک به ۱۰۰۰ مترمکعب آب را در هکتار در خاک جذب کند. اگر اقدامات آبخیزداری به‌درستی رخ دهد، سالانه ۶ میلیارد مترمکعب آب در این خاک تزریق می‌شود و ۴۰ درصد آب کشور توسط جنگل‌های زاگرس تامین خواهد شد.

البته از ۶ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرسی زیراشکوب حدود ۲ میلیون هکتار آن تحت بهره‌برداری های کشاورزی و باغداریست که در پی استفاده از سموم و آفات کش‌ها، شکارگرهای طبیعی از بین می‌روند و این امر باعث طغیان آفات مثل برگ‌خوار و جوانه خوار بلوط می‌شود که بر تن درختان زاگرس زخم می‌زنند.

جنگل‌های ارسبارانی که در شمال‌ غرب ایران و در حوزه آبخیز رودخانه ارس قرار دارند، یکی از زیست‌بوم‌های مهم برای حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری محسوب می‌شوند البته توسعه شهرها و روستاها، احداث خانه‌باغ‌ها و ویلاها چالش‌های جدی را برای حفاظت از جنگل‌های ارسباران ایجاد کرده است. ‌

جنگل‌های خلیج فارس و عمانی که در جنوب ایران و در مناطق ساحلی خلیج فارس و دریای عمان قرار دارند، جنگل‌های مانگرو (حرا) که در این منطقه وجود دارند، در تثبیت سواحل و تأمین زیستگاه برای گونه‌های دریایی نقش مهمی دارند. جنگل‌های منطقه اکولوژیکی خلیج فارس- عمانی بخشی از جنوب غرب و تمام سواحل جنوبی را در بر می‌گیرد و دارای تفاوت‌های اکولوژیک خاصی هستند. مساحت کلی آن‌ها حدود ۵۰۰ هزار هکتار است.

جنگل‌های ایران-تورانی که عمدتاً در مناطق مرکزی و شرقی ایران واقع شده، بیش از ۱.۴ میلیون هکتار وسعت دارد. در این مناطق به دلیل اقلیم خشک، پوشش درختی پراکنده‌تر است اما همچنان گونه‌های ارزشمندی مانند بنه و بادام کوهی در آن رشد می‌کنند.