به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سیدمحمود جوادی، پژوهشگر به‌مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت امیرالمؤمنین، امام علی (ع)، در یادداشتی که برای انتشار در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده، نوشته است:

دنیا با همه زیبایی‌ها و زشتی‌هایش و اشکال مختلف تضادهایی که در آن وجود دارد، از دید دنیاپرستان دار بقا و از دید مومنان و زاهدان سرای ابتلا و فنا بوده و هست. دنیایی که از روز قدم نهادن حضرت آدم علیه السلام در آن تا امروز شاهد آمد و رفت انبیاء، صالحان، پادشاهان، ستمگران، دانشمندان، خوبان، مجرمان و ... و ... است، به مانند مائده‌ای است که برای مدت کوتاهی برای ما گسترانده شده تا از نعمت‌های مادی و معنوی آن به اندازه میل و ظرفیت خود بهره مند شویم و سپس از آن عبور کنیم.

این عروس هزار داماد از دیرباز تا کنون نزد دنیاپرستان عشرتگاهی برای کامیابی ها و تجربه کردن لذت های فراوان و بی پایان بوده است و برای زاهدان کاشانه ای تنگ و آزاردهنده که باید در آن مورد ابتلا و امتحان قرار بگیردند. دنیا، سرایی است که جَستن از چنگ دام هایش دشوار و دویدن دنبال لذت ها و سراب های بی پایانش ویرانگر و بدفرجام است.

با این حال توجه کردن به دنیا نه آن قدر مذموم است که باید به طور مطلق از آن دوری جُست و در آن رهبانیت پیشه کرد و نه پشت کردن به آن ممدوح است که تصور شود هدف از قرار گرفتن ما در این دنیا محروم کردن خود از نعمت‌های آن است، پس نباید از لذت‌های مشروع آن بهره‌مند شد. 

سخنی مشهور و منسوب به امام علی علیه ‌السلام که در آن خوب زیستن در دنیا و توجه به آخرت را به‌طور همزمان تشویق و ترغیب می کند، وجود دارد که می فرماید: «إعمَلْ لِدُنیاکَ کأنّکَ تَعیشُ أبدا، و اعمَلْ لآخرتِکَ کأنّکَ تَموتُ غَدا»؛ چنان برای دنیا کار کن که گویا جاودانه خواهی ماند و برای آخرتت چنان کار کن که انگار فردا خواهی مرد. البته مشابه این سخن در برخی متون و کتاب‌ها به رسول خدا (ص) و امام حسن مجتبی علیه السلام نیز نسبت داده شده است که نشان می دهد نگاه معصومین علیهم السلام به دنیا نگاهی کاملاً منطقی، متعادل و یکسان است و تناقضی میان فرمایشات ایشان در این زمینه وجود ندارد.

تعریف دنیا 

امام علی علیه ‌السلام با تأسی از قرآن کریم در بخشی از نهج البلاغه آنجا که ایجاب می‌کند، این‌ چنین دنیا را می ‌ستاید: «إنَّ الدُّنْیَا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا، وَدَارُ عَافِیَةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا، وَدَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا، وَدَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اتَّعَظَ بِهَا. مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اللَّهِ، وَمُصَلَّى مَلاَئِکَةِ اللَّهِ، وَمَهْبِطُ وَحْیِ اللَّهِ، وَمَتْجَرُ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ.اکْتَسَبُوا فِیهَا الرَّحْمَةَ، وَرَبِحُوا فِیهَا الجنّة» (حکمت 131)؛ دنیا سراى صدق و راستى است براى آن ‌کس‌ که به راستى با آن رفتار کند و جایگاه عافیت است براى کسى‌ که از آن چیزى بفهمد و سراى بى ‌نیازى است براى آن‌ کس ‌که از آن توشه برگیرد، و محلّ موعظه و اندرز است براى کسى که از آن اندرز گیرد. دنیا مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى الهى و تجارتخانه اولیاى الهى است. آنان در دنیا رحمت خدا را به ‌دست‌ آورده و بهشت را سود بردند).

همان‌گونه که دنیا از نظر امیرالمومنین علی علیه السلام مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى الهى و تجارتخانه اولیاى الهى است، آن حضرت مارا از غرق شدن در امور دنیا برحذر می‌دارد و نسبت به معایب آن آگاه می‌سازد.

امام علی علیه السلام در خطبه 82 نهج البلاغه در توصیف دنیا می‌فرماید: «مَا أَصِفُ مِنْ دَارٍ أَوَّلُهَا عَنَاءٌ، وَآخِرُهَا فَنَاءٌ! فِی حَلاَلِهَا حِسَابٌ، وَ فِی حَرَامِهَا عِقَابٌ. مَنِ اسْتَغْنَى فِیهَا فُتِنَ وَ مَنِ افْتَقَرَ فِیهَا حَزِنَ، وَ مَنْ سَاعَاهَا فَاتَتْهُ وَ مَنْ قَعَدَ عَنْهَا وَاتَتْهُ، وَ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْهُ»؛ چگونه خانه دنیا را توصیف کنم که ابتداى آن سختى و مشقّت، و پایان آن نابودى است در حلال دنیا حساب، و در حرام آن عذاب است. کسى که ثروتمند گردد فریب مى‌خورد، و آن کس که نیازمند باشد اندوهناک است، و تلاش کننده دنیا به آن نرسد، و به رها کننده آن، روى آورد. کسى که با چشم بصیرت به آن بنگرد او را آگاهى بخشد، و آن کس که چشم به دنیا دوزد کور دلش مى‌کند.

توصیف معایب دنیا

امام علیه‌السلام همچنین در آغاز فراز سوم خطبه 83 یا خطبۀ غراء ضمن توصیف برخی از معایب دنیا، مردم را از آن بر‌حذر می‌دارد و می‌فرماید: «فَإِنَّ الدُّنْیَا رَنِقٌ مَشْرَبُهَا رَدِغٌ مَشْرَعُهَا یُونِقُ مَنْظَرُهَا وَ یُوبِقُ مَخْبَرُهَا، غُرُورٌ حَائِلٌ وَ ضَوْءٌ آفِلٌ وَ ظِلٌّ زَائِلٌ وَ سِنَادٌ مَائِلٌ، حَتَّى إِذَا أَنِسَ نَافِرُهَا وَ اطْمَأَنَّ نَاکِرُهَا قَمَصَتْ بِأَرْجُلِهَا وَ قَنَصَتْ بِأَحْبُلِهَا وَ أَقْصَدَتْ بِأَسْهُمِهَا وَ أَعْلَقَتِ الْمَرْءَ أَوْهَاقَ الْمَنِیَّةِ قَائِدَةً لَهُ إِلَى ضَنْکِ الْمَضْجَعِ وَ وَحْشَةِ الْمَرْجِعِ وَ مُعَایَنَةِ الْمَحَلِّ وَ ثَوَابِ الْعَمَلِ. وَ کَذَلِکَ الْخَلَفُ بِعَقْبِ السَّلَفِ، لَا تُقْلِعُ الْمَنِیَّةُ اخْتِرَاماً وَ لَا یَرْعَوِی الْبَاقُونَ اجْتِرَاماً، یَحْتَذُونَ مِثَالًا وَ یَمْضُونَ أَرْسَالًا إِلَى غَایَةِ الِانْتِهَاءِ وَ صَیُّورِ الْفَنَاءِ»؛

دنیا آبشخورى تیره است و گل آلود. ظاهرش دلفریب است و باطنش هلاک کننده. فریبى است زودگذر و فروغى است غروب کننده و سایه اى است ناپایدار و زوال یابنده و تکیه‌گاهى است فرو ریزنده. فریبندگى کند تا انس گیرد به او، کسى که از آن گریزان است و دل بندد به او، آنکه او را ناخوش دارد. آن گاه چموشى کند و لگد پراکند و دامهاى خود بگسترد و تیرهاى خود در کمان راند و آدمى را در کمند مرگ افکند و به خوابگاهى تنگ و بازگشتگاهى دهشت آورش کشد تا به عیان پاداش اعمال نیک و کیفر کردارهاى بد خویش بنگرد. و این چنین اند کسانى که پس از این مى‌آیند و جانشین گذشتگان مى شوند، زیرا مرگ از هلاک کردنشان باز نایستد و بازماندگان نیز از ارتکاب گناه دست باز ندارند و از کرده پشیمان نشوند، بلکه از رفتار پیشینیان پیروى کنند و پى در پى مى‌گذرند و مى‌روند تا به سر منزل فنا رسند.

امام علی علیه السلام همان گونه که مردم را- طبق دستور قرآن که می‌فرماید: «وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا» (آیه77 سوره قصص) - به بهره‌ مندی‌ در دنیا را ترغیب می‌کند و در عین حال آنان را از افتادن در دام آن برحذر می‌دارد، خود را در درجه اول به سطحی ممتاز و دست نیافتنی در زمینه زهد و دوری از زرق وبرق دنیا رسانده تا الگوی زنده‌ای در ساده‌زیستی باشد و نیز بهانه‌ای دست دشمنان خود ندهد تا آنها نگویند او مردم را به ساده زیستی تشویق می‌کند اما خود به توصیه‌ها و گفته‌های خود عمل نمی‌کند.

نکوهش دنیا

دنیایی‌ که انسان را در دام خود گرفتار کند و به آرزوهای دراز بفریبد و او را از خدا جدا کند، از‌ نظر امیر المومنین علی علیه‌السلام غیر قابل قبول و مطرود است و در‌باره‏‌اش در بخشی از نامه ی شماره 45 نهج‌البلاغه چنین مى ‏فرماید: إِلَیْکِ عَنِّی یَا دُنْیَا، فَحَبْلُکِ عَلَى غَارِبِکِ، قَدِ انْسَلَلْتُ مِنْ مَخَالِبِکِ وَ أَفْلَتُّ مِنْ حَبَائِلِکِ وَ اجْتَنَبْتُ الذَّهَابَ فِی مَدَاحِضِکِ؛ (ای دنیا از من دور شو! زیرا من زمام تو را به گردنت انداخته، خود را از چنگ تو بیرون کشیده و از دام‌هایت گریخته و از گام نهادن در لغزش‌گاه‌های تو دوری گزیده‏‌ام.)

امیر مؤمنان در نهج‌البلاغه در باب نکوهش دنیا، بسیار زیبا و بلیغ و هنرمندانه سخن می‌گوید؛ زیرا مردم 23 سال پس از وفات پیغمبر، شدیداً گرفتار و اسیر زرق و برق دنیا شده بودند، و این دست گره‏ گشا سعى مى‏کند گره‏هاى این کمند را از دست و پاى آن‌ها بازکند. در‌واقع امیر مؤمنان علیه ‌السلام که به‌عنوان پیشوای آزادگان خود را از بند اسارت دنیا رهانیده و در طول زندگی خود پیوسته آن را خوار و حقیر شمرده، در‌واقع کاملاً دنیا را طرد کرده و به‌ روشنی بیان می‌کند که او را به این دنیا نیازی نیست و فریب‌کاری‌های دنیا در او تأثیری ندارد؛ زیرا آن را سه‌طلاقه‌ کرده است: «یَا دُنْیَا یَا دُنْیَا إِلَیْکِ عَنِّی أَ بِی تَعَرَّضْتِ أَمْ إِلَیّ تَشَوَّقْتِ لَا حَانَ حِینُکِ هَیْهَاتَ غُرِّی غَیْرِی لَا حَاجَةَ لِی فِیکِ قَدْ طَلَّقْتُکِ ثَلَاثاً لَا رَجْعَةَ فِیهَا». در‌واقع این تعبیر پیشوای پارسایان، علی علیه‌السلام بیانگر ترک کامل دنیای مذموم و کنایه از نهایت نکوهیدگی و زشتی آن است.

امام علی(ع) می‌فرمایند: به دنیا به دید بی اعتنایی که بی میل به آن هستید نگاه کنید زیرا به خدا سوگند به زودی ساکنان زمین نقل مکان می کنند و آنان که با خوش گذرانی با کمال آسایش بسر می‌برند به سخت‌ترین شرایط گرفتار می‌آیند. جوانی ای که رفته به انسان باز نمی گردد و کسی نمی داند برای آینده چه بر سرش خواهد آمد که منتظر آن باشد. شادی در دنیا با غم آلوده است، نیروی بدن به طرف ضعف و سستی می گراید بنابراین فراوان بودن شادی آفرینان شما را مغرور نگرداند زیرا شگفت‌انگیزان به شما وفا نخواهند کرد. خدا رحمت کند کسی را که فکـر کـنـد و پند بگیرد و بینا شود. آنچه در دنیا وجـود دارد به زودی مثل ایـن است کـه قبل نبوده است و آنچه از آخرت وجود دارد به زودی مثـل باقیها خواهد بود.

فرازهایی از کلام امیرالمومنین‏ در باب دنیا

«خُذ مِن الدُّنیا ما أَتاکَ، و تَوَلَّ عمَّا تَولّى عنک، فإن أنت لم تَفعل فأجمِل فى الطَّلَب.» (نهج البلاغه، حکمت 393) از دنیا همان قدر بگیر که به تو مى‏رسد و آنچه از تو رو گرداند، نادیده بگیر و اگر نمى‏توانى چنین باشى لااقل خواسته ات را کمتر کن.

«إذا أقبلت الدّنیا على أحدٍ أعارته محاسن غیره، و اذا أدبرت عنه سلبته محاسن نفسه.» (مروج الذهب، ج 3، ص 434) اگر دنیا به کسى رو کند، خوبی‌هاى دیگران را به طور موقت به او مى‏دهد، و زمانى که به کسى پشت کند، امتیازات و نیکی‌هاى خود او را هم از او مى‏‌گیرد.

«مَن طَلَبَ الدُّنیا طَلَبهُ المَوت حتّى یُخرِجَه عَنها، وَ مَن طلب الآخرة طلبته الدّنیا حتّى یستوفى رزقه منها.». (العقد الفرید، ج 3، ص 157) آن که دنبال دنیا رود مرگ دنبالش مى‌‏رود تا او را از دنیا ببرد و آن که طالب آخرت است دنیا در طلبش مى‏‌رود تا رزقش را به او برساند.

«لایترک الناس شیئاً من أمر دینهم لاستصلاح دنیاهم الّا فتح اللّه علیهم ما هو أضرّ منه.» (نهج البلاغه، حکمت 106) مردم چیزى از امور دینشان را براى نفع دنیایشان ترک نمى‏کنند مگر آن که خداوند زیان‌بارتر از آن را به رویشان خواهد گشود.

«من أصبح على الدّنیا حزیناً فقد أصبح لقضاء اللّه ساخطاً...و من لهج قلبه بحبّ الدنیا التاط قلبه منها بثلاثٍ: همّ لا یغبّه، و حرص لا یترکه، و أملٍ لا یدرکه.» (تذکرة الخواص، ص 144) کسى که به خاطر دنیا اندوهگین باشد از قضا و قدر الهى ناخشنود است...و آن که دلش با دوستى دنیا پیوند خورده باشد قلبش به سه چیز آلوده گردد: اندوهى که از او جدا نشود، حرصى که او را ترک نگوید و آرزویى که هیچ‏گاه به آن نخواهد رسید.

«مثلُ الدُّنیا کَمَثَل الحَیَّةِ، لَیِّنٌ مَسُّها، وَ السَّمُّ الناقِعُ فى جَوفِها، یَهوى إلیها الغِرُّ الجاهل، و یَحذَرُها ذواللُّب العاقِل.» (نهج البلاغه، حکمت 119) دنیا همانند مار است، لمس کردن آن، نرم و ملایم است اما درونش از زهر آکنده است، لذا فریب خورده نادان به آن میل پیدا مى‌‏کند و هوشیار عاقل از آن حذر مى‏‌کند.

«احذروا الدّنیا فإنّها غذّارةٌ غرّارةٌ خدوعٌ، معطیةٌ منوعٌ، ملبسةٌ نزوع، لایدوم رخاؤها، ولا ینقضى عناؤها، و لا یرکد بلاؤها.». (همان، خطبه 220) از زرق و برق دنیا بر حذر باشید که دنیا خیانتکارى است فریبنده و نیرنگباز، بخشنده‏اى است منع کننده، پوشنده‏اى است برهنه سازنده، آرامش آن بى دوام، مشکلاتش بى پایان، و بلاهایش قطع ناشدنى است.

«مَن کانَتِ الدُّنیا هَمَّهُ کَثُرَ فى القیامةِ غَمُّه.» (شرح ابن ابى الحدید، ج 20، ص 211) کسى که دنیا همتش باشد در قیامت اندوهش بسیار گردد.

«مَن کانَتِ الدُّنیا هَمَّهُ اشتدّت حَسرَتُهُ عِندَ فِراقِها.» (مستدرک نهج البلاغه، ص 165) آن که دنیا همتش باشد به هنگام جدایى از آن، حسرتش شدید خواهد بود.

«الدُّنیا سَمٌّ یَأکُلُهُ مَن لا یَعرِفُه.» (غررالحکم، ج 1، ص 69) دنیا، زهرى کشنده است هر که نشناسدش آن را مى‏خورد.

«المَغبُونُ مَن شَغَلَ بِالدُّنیا، وَفاتَه حَظُّهُ مِن الآخرة.» (همان، ص 106) زیانکار کسى است که سرگرم دنیا شده و بهره‏اش از آخرت از دستش رفته است.

«إیّاک و الوَلَهَ بالدُّنیا، فإنّها تُورِثُکَ الشَّقاءَ وَ البَلاء، و تَحدُوک على بَیعِ البَقاءِ بالفَناء.» (نهج البلاغه، خطبه 28)

بر تو باد به دورى از شیفتگى به دنیا، زیرا که تو را به بدبختى و گرفتارى مى‌‏اندازد و تو را به طرف فروختن آخرت به سراى نیستى مى‏‌راند.

انتهای پیام/