خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها؛ فاطمه حسینی: غار «قمری» تقریباً در قسمت غربی دره خرم‌آباد و دامنه رشته‌کوه «سفیدکوه» قرار دارد، مسیر دسترسی به این غار ۴۷۵ متر و در یک شیب تقریباً تند، صخره‌ای و سنگلاخی است. بخشی از این مسیر به شکل دست کند یا صخره کند و بخش دیگری با ایجاد پله‌های به شکل خشکه‌چین سنگی اجرا شده است.

کاوش در غار «قمری» برای رفع ابهامات ثبت جهانی دره خرم‌آباد

عطا حسن‌پور مدیرکل میراث‌فرهنگی لرستان دراین‌رابطه با اشاره به انجام کاوش‌های جدید باستان‌شناسی در غار تاریخی «قمری» با مهر، اظهار داشت: یکی از کاوش‌هایی که چندین سال در شهر خرم‌آباد مسکوت باقی‌مانده بود، کاوش در این غار تاریخی بود.

وی عنوان کرد: در راستای برخی از ابهامات یونسکو در مورد ثبت جهانی دره خرم‌آباد و قلعه تاریخی «فلک الا افلاک» اقدام به کاوش لایه‌های زیرین غار «قمری» کردیم.

کشف آثار سکونتی دوره پارینه‌سنگی در غار «قمری»

فریدون بیگلری معاون فرهنگی موزه ملی ایران و باستان‌شناس نیز دراین‌رابطه با مهر، اظهار داشت: سابقه سکونت در غارهای ایران، حداقل به ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار سال پیش بر می‌گردد.

وی با بیان اینکه تا حدود ۱۲ هزار سال پیش که عصر پارینه‌سنگی و یخ‌بندان تمام می‌شود، ما در غارهای مختلف آثار سکونت اولیه را داریم، عنوان کرد: در این دوره گونه‌های مختلفی از انسان از غارها استفاده کرده‌اند که غار «قمری» آثار سکونتی از دوره پارینه‌سنگی میانه دارد، یکی از مهم‌ترین نقاطی که ما در ایران از این لحاظ داریم لرستان و به‌خصوص دره خرم‌آباد است.

این باستان‌شناس در ادامه سخنان خود با بیان اینکه آثار سکونتی انسان‌ها را حداقل از پنج غار در این استان داریم که قبلاً کاوش شده‌اند و غار «قمری» یکی از آنها است، افزود: غار «قمری»، یک غار دست کند نیست، بلکه یک غار طبیعی است، محیط این غار سنگ‌آهکی است.

کشف آثاری از سکونت انسان‌های «نئاندرتال» در غار «قمری»

بیگلری با تأکید بر اینکه طبیعتاً تشکیل این غار هم به میلیون‌ها سال پیش بر می‌گردد، بیان داشت: هنوز از «درز» هایی که در غار هست، آب وارد غار می‌شود، آب وقتی که از این درزها بیرون می‌آید، یک سری کربنات کلسیم را که از سنگ‌ها گرفته با خود وارد غار می‌کند و روی دیواره غار یک سری «روانه سنگ‌ها» وجود دارد که در دالان دوم غار خیلی خوب حفظ شده‌اند و می‌توان گفت یکی از جاذبه‌های طبیعی غارهای دره خرم‌آباد، بخش دوم این غار است.

وی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه دالان اول غار «قمری» بیشتر از لحاظ باستان‌شناسی برای ما مهم است، چون بر اساس کاوش‌هایی که ما انجام داده‌ایم در دوره پارینه‌سنگی میانه محل سکونت انسان‌های «نئاندرتال» بوده است، گفت: انسان‌های «نئاندرتال» طبق «سال‌یابی» هایی که در ایران انجام شده، حداقل از قبل از صدهزار سال پیش در ایران زندگی می‌کرده‌اند، آثار سکونت آنها اولین‌بار در منطقه کرمانشاه در بیستون کاوش شده و در خرم‌آباد هم حداقل هفت غار و پناهگاه را داریم که کاوش باستان‌شناسی شده‌اند و اطلاعاتی که از این سکونتگاه‌های اولیه انسان‌ها داریم، بخش مهمی از آنها از کاوش‌هایی است که در لرستان به‌دست‌آمده است.

سکونت اصلی انسان‌ها در دهانه غار

معاون فرهنگی موزه ملی ایران، افزود: این کاوش‌ها نه‌تنها از نظر ملی، بلکه از لحاظ بین‌المللی اهمیت دارند و دیدگاه جامعه علمی باستان‌شناسی را نسبت به گذشته ایران و جهان تغییر داده‌اند و این را غنی‌تر کرده‌اند.

بیگلری در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه انتخاب غار «قمری» برای کاوش به این دلیل بوده که «ایکوموس» و «یونسکو» در راستای پرونده ثبت غارها، قلعه «فلک‌الافلاک» و مجموعه آن، پیشنهادی داشتند که پژوهش‌ها در این غارها ادامه پیدا کند، گفت: در این راستا غار «قمری» انتخاب شد، ما یک ترانشه را که ابعاد آن دو در دونیم متر است در نزدیک دهانه غار «قمری» انتخاب کردیم، دلیل انتخاب آن هم این بوده که در دوره پارینه‌سنگی میانه و دوره‌های دیگر انسان‌های شکارگری که از این غارها استفاده می‌کردند معمولاً نزدیک دهانه غار زندگی می‌کرده‌اند.

وی ادامه داد: داخل غار تاریک و مرطوب است و خیلی مناسب زیست نیست، به این دلیل معمولاً آثار سکونت اصلی انسان‌ها در دهانه غارها می‌بینیم.

حدس می‌زنیم در غار «قمری» نزدیک به پنج‌متر لایه باستان‌شناسی داشته باشیم

این باستان‌شناس در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه غارها معمولاً وقتی که شکل می‌گیرند کاملاً صخره‌ای هستند، زمانی که دهانه غار بر اثر انحلال به فضای بیرون باز می‌شود، رسوبی که از بیرون با بادوخاک وارد غار می‌شود، کم‌کم کف غار ته‌نشست می‌شود، زمانی که باز شده، هم انسان و هم حیوان وارد غار شده‌اند، به طور مثال انسان‌ها با خودشان به غار شکار آورده‌اند، چوب برای سوختن آورده‌اند، پشم آورده‌اند و… همچنین حیوانات شکارهای خود را وارد غار کرده‌اند و کم‌کم روی کف غار قطعات استخوان، ابزاری که از سنگ «چخماق» انسان‌های اولیه می‌ساخته‌اند، اجاق، هیزم و… کف غار به جا می‌ماند، وقتی که غار ترک می‌شود، گروه‌های بعدی که به غار می‌آیند، خاک بیشتری کف غار ریخته شده و گروه‌های دیگری در طول ۱۰۰ هزار سال گذشته مدام به غار می‌آیند و می‌روند و در این راستا خاک کف غار بالاآمده است.

بیگلری، بیان داشت: ما حدس می‌زنیم در غار «قمری» نزدیک به پنج‌متر لایه‌های باستان‌شناسی دوران پارینه‌سنگی و دوره‌های جدیدتر را داشته باشیم.

شبکه‌بندی غار در ابعاد یک متر در یک متر برای کاوش

وی با تأکید بر اینکه معمولاً در باستان‌شناسی وقتی که کاوش را انجام می‌دهیم، تلاش می‌کنیم که یافته‌هایی را که در کاوش به دست می‌آوریم، به‌دقت موقعیتشان را ثبت و ضبط کنیم؛ چون خیلی مهم است، افزود: گاهی اوقات ما می‌توانیم بر اساس پراکنش سنگ «چخماق» که روی زمین است، بقایای خاکستر و اجاق و حتی نحوه نشستن انسان‌های اولیه اطراف آتش، کجا ابزار می‌ساخته‌اند و کجا لاشه حیوانات را قصابی می‌کرده‌اند را ثبت و ضبط می‌کنیم.

معاون فرهنگی موزه ملی ایران با بیان اینکه وقتی حفاران غیرمجاز زمین را می‌کنند، لایه‌های مختلف دوره‌های مختلف تاریخی در این کندن به هم می‌ریزند و بعد از آن ما فقط یک سری تکه سفال و ابزار سنگی داریم که از آن بستر اصلی و اولیه خودشان خارج شده‌اند و بخش زیادی از آن مقدار اطلاعاتی که می‌توانستند به ما بدهند را متأسفانه برای همیشه از بین می‌رود.

بیگلری، گفت: به این دلیل ما در باستان‌شناسی معمولاً کف غار را به ابعاد یک متر در یک متر شبکه‌بندی می‌کنیم و خیلی به‌دقت و آرام کاوش می‌کنیم و پایین می‌رویم.

شاید به سابقه ۱۵۰ هزار سال سکونت انسان در غار «قمری» هم برسیم

وی در ادامه سخنان خود، گفت: ما در کاوش و «گاه‌نگاری نسبی» که در غار «قمری» انجام دادیم، آثار اجاقی را پیدا کردیم که باتوجه‌به سفالی که کنار آن پیدا شده، بین پنج هزار و ۵۰۰ تا شش هزار و ۵۰۰ سال پیش‌ازاین اجاق استفاده شده است.

این باستان‌شناس همچنین با اشاره به استفاده از روش «گرمالیان» کاوش در این غار تاریخی، عنوان کرد: من حدس می‌زنم که اگر ما در کاوش‌های خود در غار، پایین‌تر برویم، شاید تا ۱۰۰، ۱۴۰ و ۱۵۰ هزار سال سابقه سکونت در آن هم برسیم.

بیگلری، تأکید کرد: البته کاوش‌های باستان‌شناسی در غار خیلی زمان می‌برد، به طور مثال ما در این غار بیش از یک ماه است که کار می‌کنیم، کار محدودی را انجام داده‌ایم، چون همه چیز را ما باید ثبت و ضبط کنیم.

کشف آثاری از شکار و قصابی و اجاق انسان در غار

وی گفت: در کاوش‌هایی که در غار انجام داده‌ایم، یک سری آثار سوختگی و خاکستر را کشف کردیم که اینها نشان می‌دهد که آن زمان در این محل اجاق بوده و آتش روشن کرده‌اند، یک استخوان‌بند انگشت گوزن پیدا کردیم، در لایه‌های بالاتر استخوان مهره گردن یک گیاه‌خوار بزرگ که احتمالاً بز کوهی بوده را پیدا کردیم که روی آن هم آثار سوختگی و هم آثار قصابی پیدا کردیم که با ابزار سنگی لاشه حیوان را قصابی کرده‌اند، اثر برش لبه تیز ابزار سنگی روی استخوان هست.

این باستان‌شناس با اشاره به پیداکردن آثار سکونت انسان‌های «نئاندرتال» در کاوش‌های این غار تاریخی، گفت: بررسی اولیه‌ای که ما روی سنگ‌ها انجام داده‌ایم، نشان می‌دهد که انسان‌ها روزانه چند کیلومتر حرکت می‌کرده‌اند تا رودخانه «گلال»، «مخملکوه» و کوه «کمر سیاه» می‌رفته‌اند تا بتوانند سنگ‌های «چخماق» را پیدا کنند. این سنگ خیلی برای انسان‌های شکارگر دوره پارینه‌سنگی مهم بوده است.

انسان‌های «نئاندرتال» چه شکلی بوده‌اند؟

بیگلری، بیان داشت: وجود منابع آب نکته مهم دیگر در این غار تاریخی است، برای مثال در پایین‌دست غار دقیقاً چشمه «گرداب سنگی» را داریم، این چشمه حداقل چند صدهزار سال پیشینه دارد، اگر به ۴۰ تا ۵۰ هزار سال پیش برگردیم به منابع آب و سنگ «چخماق» می‌رسیم، به‌صورت کلی ما می‌دانیم که در دوره پارینه‌سنگی میانی، شکارگرانی که اینجا بوده‌اند، در ارتفاعات بالای سفیدکوه بز کوهی را شکار می‌کرده‌اند.

وی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه انسان‌های «نئاندرتال» از لحاظ فرم ظاهری مقداری با ما متفاوت هستند، به طور مثال پیشانی آنها مانند پیشانی ما نیست، عقب‌رفته بوده است، قوس ابروی آنها برجسته بوده، استخوان چانه نداشته‌اند، از لحاظ تناسب‌های بدنی از ما قوی‌هیکل‌تر بوده‌اند، میانگین قد آنها نسبت به ما کوتاه‌تر بوده است، اینها ۴۰ هزار سال پیش بنا به دلایلی که هنوز مشخص نیست منقرض می‌شوند و قبل از ۴۰ هزار سال پیش و یعنی از حدود ۷۰ یا ۸۰ هزار سال پیش اجداد ما از آفریقا کم‌کم به دلیل تغییرات مهاجرت می‌کنند، وارد غرب آسیا می‌شوند و کم‌کم به زاگرس رسیده‌اند.

در غار «قمری» واقعاً اطلاعات خوبی به‌دست‌آمده است

معاون فرهنگی موزه ملی ایران، ادامه داد: ما حدس می‌زنیم که بین ۵۰ تا ۷۰ هزار سال پیش احتمالاً انسان‌های هوشمند وارد می‌شوند و به نظر می‌رسد که در یک فاصله زمانی حتی با «نئاندرتال» هم برخورد داشته‌اند و امتزاج رخ‌داده، به این دلیل متخصصان «دی‌ان‌ای» باستانی می‌گویند که تمام انسان‌هایی که امروز در کره زمین هستند، خارج از آفریقا، یک‌درصدی از «دی‌ان‌ای» انسان‌های «نئاندرتال» را با خودشان دارند.

بیگلری، گفت: در غار «کلدر» آثار انسان‌های هوشمند پیدا شده، این آثار در غار «یافته» هم کشف شده، تاریخ‌گذاری‌هایی هم که انجام شده، عمدتاً بین ۲۵ تا ۴۰ هزار سال پیش است.

وی با بیان اینکه ما آماده‌ایم که کاوش‌ها در غار «قمری» ادامه بدهیم، گفت: ما هنوز اول کار هستیم، حدود یک متر و ۲۰ سانتی‌متر در این غار کاوش صورت‌گرفته، در این مدت واقعاً اطلاعات خوبی به‌دست‌آمده، اما اگر بخواهیم بیشتر از سابقه سکونت در آن بدانیم، باید کاوش را ادامه بدهیم، غار «قمری» غار خیلی بزرگی است، به‌خاطر محیط بزرگ آن قطعاً رسوبات کف آن خیلی زیاد است، هر چه پایین‌تر برویم، خوشبختانه حفظ‌شدگی آثار سکونت انسان در آن خیلی بیشتر است.

غار قمری در سال ۱۳۸۰ با شماره ۴۱۴۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.