بعد از آن‌که در سال‌های اخیر و تحت تاثیر موانع و محدودیت‌های داخلی و خارجی، صنایع مختلف ازجمله خودروسازی کشور با چالش‌های فراوان روبه‌رو شد، حالا شاهد آن هستیم که فرسودگی در میان خودروهای تجاری غوغا به پا کرده است. این فرسودگی که در دهه قبل بیش از همه در بخش باری‌های سنگین و جاده‌ای دیده می‌شد، حالا به جرات می‌توان گفت در تمام بخش‌های ناوگان تجاری و حمل‌ونقل عمومی کشور جولان می‌دهد و این ناوگان را به مرز بحران رسانده است.

هیچ بخشی از تجاری‌های کشور از این وضعیت مستثنی نمانده و امروز می‌بینیم که مسافری‌ها و باری‌ها در تمام سگمنت‌ها با بحران پیری همراه شده‌اند و نیازمند آن هستند که هر چه سریع‌تر با مدل‌های جدید جایگزین شوند، اما اوضاع صنعت واردات به قدری پیچیده شده که توانی برای نوسازی ناوگان تجاری نمانده است و به نظر می‌رسد تمام راه‌ها کم‌وبیش به بن‌بست می‌رسد. فرسودگی در ناوگان به اندازه‌ای پیش‌رفته که حالا خبرها حاکی از فرسودگی بیش از ۳۵ تا ۹۰ درصدی این خودروها در بخش‌های مختلف است.

فرسودگی ۳۵ تا ۹۰درصدی در خودروهای باری و مسافری

با آن‌که در سال‌های اخیر جسته و گریخته خبرهایی از آمار فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی در سایر بخش‌ها منتشر می‌شد، اما به تازگی مدیرعامل اتحادیه سازمان‌های مدیریت حمل‌ونقل شهرداری‌های کشور آمار جدیدی از این وضعیت در کشور منتشر و اعلام کرده است که «۳۵درصد وانت‌بارها، ۷۰درصد اتوبوس‌ها، ۹۰درصد مینی‌بوس‌ها و ۹۰درصد ون‌های که در شهرهای کشور درحال تردد هستند، فرسوده‌اند.»؛ آماری که نشان می‌دهد حال ناوگان حمل‌ونقل عمومی نه در بخش شهری بلکه حتی در مدل‌های بین‌شهری هم چندان مساعد نیست و نیازمند تصمیم‌گیری‌های سریع و آینده‌نگرانه است.

بحران در ناوگان باری و مسافری؛ از فرسودگی تا کمبود خودرو

آمارهایی که در خصوص فرسودگی ناوگان از سوی مدیرعامل اتحادیه سازمان‌های مدیریت حمل‌ونقل شهرداری کشور بیان شده است، نشان می‌دهد باید خودروسازان داخلی دست در دست واردکنندگان، فکری به حال وضعیت ناوگان کشور کنند. با این‌حال، نیاز کشور به خودرو به همین جا ختم نمی‌شود؛ علاوه‌بر خودروهایی که به‌منظور نوسازی ناوگان نیاز است، کمبودهایی هم در بخش‌های مختلف ناوگان باری و مسافری کشور وجود دارد.

ازجمله آن‌که سرپرست معاونت حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور اظهار کرده است که «ناوگان مسافری کشور در بخش جاده‌ای به ۵هزار دستگاه اتوبوس جدید نیاز دارد تا تعادل نسبی بین عرضه و تقاضا در حمل‌ونقل جاده‌ای مسافری ایجاد کند.»

کمبود اتوبوس در بخش بین‌شهری، تنها معضلی نیست که این روزها با آن طرف هستیم، بلکه خطوط اتوبوس‌رانی شهری نیز علاوه بر فرسودگی، با بحران کمبود اتوبوس دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در همین راستا، بارها در خصوص تهران عنوان شده است که این کلانشهر حداقل به ۷هزار دستگاه اتوبوس دیگر نیاز دارد تا بتواند پاسخگوی ترددهای روزانه باشد. این وضعیت در سایر کلانشهرهای کشور ازجمله مشهد، اصفهان و تبریز هم مشهود است و شرایطی مشابه آن در سایر شهرستان‌ها به فراخور جمعیت و وسعت دیده می‌شود.

ارائه تسهیلات؛ مهم‌ترین فاکتور تسریع‌کننده نوسازی ناوگان

راهگشای وضعیت فعلی خودروهای تجاری در تمام بخش‌ها و ورود به مسیر درست نوسازی، نیازمند حمایت همه‌جانبه دولت است. در سال‌های اخیر با گسترش تحریم‌ها و افت قدرت خرید به‌ویژه روی خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین، دولت به مهره اصلی برای نوسازی این خودروها تبدیل شده است و باید برنامه‌هایی را برای تسریع نوسازی و جایگزینی و حتی توسعه ناوگان در دستور کار خود قرار دهد.

در همین راستا، مهدی خضر، سرپرست معاونت حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور عنوان کرده است که «سن و عمر ناوگان حمل‌ونقل مسافری ایران زیاد است و باید در سریع‌ترین زمان ممکن و با ارائه تسهیلات مختلف نسبت به نوسازی آن اقدام کرد.»

عدم برنامه‌ریزی برای نوسازی این خودروها، باعث رشد روزافزون مدل‌های فرسوده کرده و کار را برای نوسازی سخت‌تر می‌کند. این در حالی است همین امروز درصد بالایی از مصرف گازوئیل کشور، حجم بالایی از آلودگی هوا و حتی تصادفات جاده‌ای و مرگ‌ومیرهای ناشی از آن‌ها بر گردن این خودروهاست.

حجم بالای فرسودگی در ناوگان و سرعت پایین نوسازی

به گفته مهدی خضر، براساس آن‌چه‌ در قانون بودجه سال آینده مقرر شده، قرار است یک‌هزار دستگاه اتوبوس به ناوگان مسافری جاده‌ای کشور برای سال آینده از محل واردات و تولیدات داخلی اضافه شود.

وی در این خصوص بیان کرده است که «برای سال آینده اعتبارات و تسهیلات ویژه‌ای برای اضافه کردن تعداد یک‌هزار دستگاه اتوبوس جدید در نظر گرفته شده است که امیدواریم این تعهد در زمان مقرر تحقق یافته و عملیاتی شود.»

در برخی شهرها نیز اقداماتی درخصوص نوسازی ناوگان مسافری انجام شده است؛ ازجمله آن‌که شهرداری تهران اقداماتی را به‌منظور ورود اتوبوس‌های دیزلی و برقی جدید از طریق واردات و عقد قرارداد با خودروسازان داخلی انجام داده است. از سوی دیگر، شهرداری‌های اراک، کرج، مشهد، تبریز، اصفهان و قم نیز برنامه‌هایی را برای نوسازی اتوبوس‌های شهری در دستور کار قرار داده‌اند، اما با توجه به تاخیر چندین ساله در نوسازی این خودروها و سرعت پایین اجرای طرح‌های مربوط به آن‌ها، به نظر نمی‌رسد که ناوگان مسافری و باری در شهرها و جاده‌ها به‌زودی روی خوش به خود ببیند.

ازسوی دیگر، وضعیت در میان خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین باری هم چندان تعریفی ندارد و طبق آمارها برای هر پنج دستگاه کامیون و کشنده، تنها یک بار در کشور وجود دارد که با معیارهای جهانی فاصله معناداری دارد.