به گزارش خبرنگار مهر، «خودهای فارسی خو» نوشته مانا کیا به‌تازگی با ترجمه علیرضا عامری توسط نشر ثالث منتشر و راهی بازار نشر شده است.

این‌کتاب برای درک معنای پارسی بودن، ویژگی ای که بزرگ‌تر از ملیت و قومیت با تعریف امروزی نوشته شده که برای شناخت آن ناگزیر به بازنگری در داده‌های تاریخی در پهنه جغرافیایی گسترده‌ای هستیم.

زبان فارسی به عنوان یکی از مهم‌ترین زبان‌های سرزمین‌های اسلامی، همواره توسط مسلمانان و همچنین غیرمسلمانان به کار گرفته شده است. به ویژه در فاصله‌ی قرن‌های ۱۴ تا ۱۹ میلادی، فارسی در نواحی جنوبی و غربی آسیا نقش زبان قدرت، فرهنگ و آموزش را ایفا می‌کرد. در این دوران جابه‌جایی‌های پرشمار و مداوم افراد، متون، کردارها، و ایده‌ها، میان ساکنان این مناطق پیوند برقرار می‌کرد. این سیالیت نوعی فرهنگ مشترک پارسی‌خو (Persianate) ایجاد کرده بود که از ایدئولوژی‌های امپراتوری‌های بزرگ گرفته تا داد و ستد روزمره‌ی بازرگانان را شامل می‌شد.

تعلق داشتن به جهان فارسی‌خو، مستلزم برخورداری از شیوه‌ خاصی از ادراک بود؛ ادراکی که فرد با آن به دنیا نمی‌آمد، بلکه باید آن را کسب می‌کرد. از این رو پارسی (Persian) بودن به معنای تعلق به یک جغرافیای مشخص نبود. پارسی بودن به معنای قرار گرفتن در شبکه‌ای از روابط با مردمانی بود که اکنون در گروه‌های متفاوتی دسته‌بندی می‌شوند. امروزه فهم این روابط کهن ممکن نیست، مگر با تاریخی کردن دریافت‌های‌مان از مفاهیمی همچون «خطه»، «خاستگاه» و «خود». با این حال در مسیر این تاریخی کردن، زبان تحلیلی مدرن ما همچون مانعی در برابرمان قرار دارد؛ مانعی که مانا کیا در خودهای فارسی‌خو تلاش کرده بر آن غلبه کند.

مانا کیا نویسنده این‌کتاب، دانشیار دپارتمان مطالعات خاورمیانه، آسیای جنوبی و آفریقا در دانشگاه کلمبیا است. آثار پژوهشی او تاریخ فرهنگی، اجتماعی و اندیشه در آسیای مرکزی، غربی و جنوبی در دوران مدرن را در بر می‌گیرد. کیا می‌گوید اصلی‌ترین پرسشی که او را به نوشتن «خودهای پارسی‌خو» سوق داده این بود که اگر بتوانیم از فراسوی چارچوب‌های ناسیونالیستی و تقلیل‌گرایانه‌ی کنونی به گذشته بنگریم، چه تاریخ‌ها، جهان‌های معنایی، پیوندها و تقسیم‌بندی‌هایی را در برابر خود می‌یابیم؟ او به خوبی آگاه است چنین پرسشی ممکن است ما را در خطر رمانتیزه کردن نوعی جهان‌شهرگرایی پیشامدرن قرار دهد؛ یعنی تصور پهنه‌ای یکپارچه که مرزهای ناسیونالیسم مدرن آن را از هم جدا نکرده بود. با این حال به اعتقاد او درک وجوه اشتراک میان بخش‌های بزرگی از آسیا، حتی برای رسیدن به فهمی حقیقتاً تاریخی از وجوه تمایز میان آن‌ها ضروری است.

آنچه مردمان سرزمین‌های گوناگون را زیر عنوان پارسی کنار هم قرار می‌داد

کیا مدعی است پارسی کسی بود که از شکل مشخصی از آموزش مقدماتی برخوردار باشد؛ آموزشی که مواردی همچون شعر، حکومت‌داری، فلسفه، عرفان، یادنامه‌های تاریخی، داستان‌گویی، و ادبیات اخلاقی را در برمی‌گرفت. از طریق چنین آموزشی بود که فرد، صرف نظر از موقعیت جغرافیایی‌اش، خود و جهان را می‌فهمید و در آن مشارکت می‌کرد. مجموعه‌ای از معانی، استعاره‌های ادبی، چارچوب‌های تفسیری و شیوه‌های بازنمایی که به شکلی فشرده در متون فارسی جا گرفته بود به صورت شفاهی در قالب داستان‌ها و اشعار به دست مخاطبان گسترده‌تر نیز می‌رسید و میان آن‌ها به گردش در می‌آمد. آنچه پارسیان از طریق این اشعار و داستان‌ها می‌آموختند «ادب» بود؛ شیوه‌ی درست فهمیدن، سخن گفتن و عمل کردن که فرد باید آن‌ها را متناسب با موقعیت به کار می‌بست.

بازه‌ زمانی مورد بررسی کتاب، از سقوط صفویان در سال ۱۷۲۲ تا کنار گذاشته شدن کاربرد رسمی زبان فارسی در هندوستان توسط بریتانیایی‌ها در دهه‌ ۱۸۳۰ را در بر می‌گیرد. نویسنده متونی همچون خودزندگی‌نامه‌ها، تذکره‌ها، سفرنامه‌ها، و کتب تاریخ‌، خاطرات، و شعر را که معمولاً در ژانرهای متفاوتی دسته‌بندی می‌شوند تحت عنوان «متون یادنامه‌ای» (Commemorative texts) به بحث می‌گذارد. نویسندگان این متون که کیا آنان را در آغاز کتاب با عنوان «شخصیت‌های نمایش» معرفی می‌کند، به سه نسل به هم پیوسته تعلق دارند؛ سه نسلی که از معاصرین صفویان تا مهاجران سال‌های پرآشوب پس از سقوط این سلسله را شامل می‌شوند.

این‌کتاب با ۴۳۲ صفحه و قیمت ۴۵۰ هزار تومان منتشر شده است.