به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «گفتارهایی در روش‌شناسی علم اقتصاد» نوشته موسی غنی‌نژاد به‌تازگی توسط نشر مرکز منتشر و راهی بازار نشر شده است.

موسی غنی‌نژاد نویسنده این‌کتاب می‌گوید نسخه تازه‌منتشرشده از این‌اثر، با نسخه‌ای که سال ۱۳۹۷ از آن منتشر شد، متفاوت است و کاستی‌های ویرایشی و نمایه اثر در چاپ جدید این‌کتاب مرتفع شده‌اند. او در مقدمه کتاب، از علم اقتصاد شروع کرده و به فلسفه پوزیتیویستی می‌رسد. نکته‌ای هم که این‌میان تذکر می‌دهد، این است که بی‌اعتنایی آشکار اکثریت قریب به اتفاق اقتصاددانان مطرح سده نوزدهم به فیزیک اجتماعی، نکته بسیار مهم و تامل‌برانگیزی است. آن‌ها مبانی مفهومی علم اقتصاد را قضایای بدیهی می‌دانستند و اعتقاد داشتند صدق یا کذب نظریه‌ها را نمی‌توان به سیاق علوم طبیعی به آزمون تجربی گذاشت.

پوزیتیویسم در نیمه‌های سده بیستم با تاخیر زیاد نسبت به سایر علوم اجتماعی، پا به عرصه علم اقتصاد گذاشت و اوج‌گیری‌اش در محافل دانشگاهی اقتصادی، همزمان با افول شکل اولیه و ساده‌لوحانه این‌مکتب در فلسفه علم و پوست‌اندازی‌اش در سایه نقدهای کارل پوپر و توماس کوهن بود. غنی‌نژاد می‌گوید شاید بتوان علت اصلی استقبال اقتصاددانان از برخی موضع‌گیری‌های پوزیتیویستی را ناشی از توسعه روزافزون روش‌های آماری در خصوص داده‌های تجربی و تاریخی دانست.

غنی‌نژاد متولد ۱۳۳۰ در تبریز و عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعت نفت و استاد مدعو دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه صنعتی شریف است. او دارای کارشناسی حسابداری از دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکترای اقتصاد توسعه از دانشگاه سوربن فرانسه فارغ التحصیل شده است. او در حوزه‌های فلسفه، معرفت‌شناسی علم اقتصاد و تاریخ عقاید اقتصادی قلم می‌زند.

این‌مولف در توضیح و تشریح مفاهیم کتاب «گفتارهایی در روش‌شناسی علم اقتصاد» می‌گوید تفکر پوزیتیویستی ساده‌لوحانه اگوست کُنت در سده‌ی نوزدهم میلادی تأثیر چندانی روی روش‌شناسی اقتصاددانان کلاسیک نگذاشت. اما توسعه‌ی این تفکر در شکل‌های مختلف در دهه‌های پایانی این سده و نیز نخستین دهه‌های سده‌ی بیستم، اندک‌اندک تحلیل‌ها و رویکردهای برخی جریان‌های اقتصادی نئوکلاسیک را تحت تأثیر قرار داد. شگفت اینکه اوج نفوذ اندیشه‌های پوزیتیویستی در اندیشه‌ی اقتصادی مدرن درست در زمانی روی داد که پوزیتیویسم اولیه‌ی طرفدار اثباتِ صحتِ تجربی در علوم طبیعی رو به زوال نهاده بود و جای خود را به نوعی رویکرد «فرضیه‌ای استنتاجی» می‌داد. نیمه‌ دوم سده‌ بیستم میلادی تقریباً کل جریان اصلی اقتصاد در محافل دانشگاهی به شدت تحت سیطره‌ نوعی رویکرد پوزیتیویستی درآمد که خود در حوزه‌ علوم فیزیکی و طبیعی عملاً منسوخ شده بود. نمایندگان برجسته‌ این جریان اصلی، ذوق‌زده خواهان به‌کار گرفتن رویکرد علمی فیزیکدانان و نزدیک کردن روش علم اقتصاد به علم فیزیک شدند. غافل از اینکه ماهیت مفاهیم علم اقتصاد متفاوت از علم فیزیک است. به‌علاوه برخی از این اقتصاددانان شناخت درستی از آنچه واقعاً فیزیکدانان انجام می‌دادند نداشتند.

کتاب پیش‌رو ۶ گفتار یا بخش اصلی دارد که هرکدام ۳ فصل را در بر می‌گیرند. این‌گفتارها به ترتیب عبارت‌اند از: «نگاهی به روش‌شناسی پوزیتیویستی و تاثیر آن بر فلسفه علم معاصر»، «روش‌شناسی اقتصاد سیاسی کلاسیک»، «جدال روش‌ها و اهمیت آن»، «علم اقتصاد و پوزیتیویسم»، «علم اقتصاد و رابطه آن با شناخت کنش انسانی» و «جایگاه مباحث روش‌شناسی در جریان اصلی علم اقتصاد کنونی».

در گفتار اول، مخاطب با ۳ فصل «خاستگاه اندیشه پوزیتیویستی»، «پوزیتیویسم منطقی» و «منتقدان پوزیتیویسم و تحول در فلسفه علم» روبرو می‌شود. «روش‌شناسی متقدمان فرانسوی»، «روش‌شناسی کلاسیک‌های انگلیسی» و «همانندی‌ها و تفاوت‌های روش‌شناسی کلاسیک‌های فرانسوی و انگلیسی» هم عناوین ۳ فصل گفتار دوم کتاب هستند.

«کارل منگر و نقد تاریخی‌گری آلمانی»، «گوستاو شمولر و نقد نظریه‌پردازی محض» و «ریشه‌های فلسفی و معرفت‌شناختی جدال روش‌ها» عناوین ۳ فصل گفتار سوم کتاب هستند. در گفتار چهارم هم این‌سه‌فصل درج شده‌اند: «هاچیسون، نخستین پرچمدار پوزیتیویسم در اقتصاد»، «ساموئلسن، پوزیتیویسم در قامت عملیات‌گرایی و توصیف‌گرایی» و «ابزارگرایی، روش‌شناسی تدافعی میلتون فریدمن».

«چیستی کنش انسانی»، «مبانی معرفت‌شناختی پراگزولوژی» و «تجربه‌گرایی در علم و مسئله مونیسم (یگانگی) روش‌شناختی» هم ۳ فصلی هستند که در گفتار پنجم کتاب قرار دارند. گفتار ششم هم این سه‌فصل را شامل می‌شود: «موضوع و تعریف علم اقتصاد در جریان اصلی کنونی»، «علم اقتصاد و مهندسی اقتصادی» و «مفهوم علیت و ابهام در کاربرد آن».

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

اسمیت در کتاب ثروت ملل، بیش از آن‌که قوانین انتزاعی حاکم بر حوزه اقتصاد را مورد بررسی قرار دهد، به مشاهدات تجربی و تاریخی می‌پردازد و با نتیجه‌گیری از آن‌ها توصیه‌های علمی ارائه می‌دهد. اما ریکاردو از همان آغاز در پیش‌گفتار کتاب خود تصریح می‌کند که مسئله اصلی اقتصاد سیاسی معلوم‌کردن قوانین حاکم بر توزیع است. از نظر وی گرچه تورگو، استوارت، اسمیت، سِه، سیسموندی و دیگران روشنگری‌های زیادی درباره این‌علم کرده‌اند، اما نوشته‌های آن‌ها در خصوص حرکت طبیعی بهره‌های مالکانه، سودها و دستمزدها چندان رضایت‌بخش نبوده است. ریکاردو اقتصاد را علمی نظری تلقی می‌کند که لازمه آن به کار گرفتن روش استنتاجی است. او برخلاف اسمیت کمتر به واقعیات تجربی و تاریخی و بیشتر به قوانین انتزاعی حاکم بر توزیع ثروت در جامعه می‌پردازد.این‌رویکرد نظری و روش استنتاجی، ویژگی مهم اقتصاد سیاسی کلاسیک انگلیسی بعد از ریکاردو را تشکیل می‌دهد.

این‌کتاب با ۳۴۴ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۴۸۵ هزار تومان منتشر شده است.