معادن کشور در سال‌های اخیر، قربانی فرسودگی ماشین‌آلات و در برخی بخش‌ها، به تبعیدگاهی برای خودروهای سنگین فرسوده تبدیل شده‌اند. با این‌حال، قوانین و مقررات و گام‌های دولت و مسئولان هم‌راستا با نوسازی این خودروها نیست و شرایط را برای پیمانکاران و کارفرمایان این معادن تسهیل نمی‌کند تا امکان از رده‌ خارج کردن خودروهای فرسوده وجود داشته باشد و نوسازی در این بخش صورت گیرد. درحالی‌که براساس آمارها حدود ۳۰هزار دستگاه انواع ماشین‌آلات فرسوده در معادن کشور مشغول به کار هستند و نیاز به نوسازی این خودروها هر روز شدت می‌گیرد.

از سوی دیگر، همین آمارها گواه آن است که کار در ۶۵ درصد معادن کشور متوقف شده که بخشی از آن می‌تواند به دلیل فرسودگی همین ماشین‌آلات اتفاق افتاده باشد. با این‌حال، مشکلات بسیاری در مسیر نوسازی این خودروها وجود دارد که نوسانات نرخ ارز، مهم‌ترین آن‌ها به حساب می‌آید و به مانعی سرسخت برای خروج فرسوده‌ها از ناوگان معدنی کشور تبدیل شده است.

چند خودرو فرسوده در بخش ماشین‌آلات معدنی کار می‌کنند؟

براساس آخرین آماری که ازسوی مرکز پژوهش‌های مجلس درخصوص وضعیت ناوگان معدنی کشور منتشر شد، ۵هزار و ۸۳۷ دستگاه لودر، ۳هزار و ۴۳۷ دستگاه بیل مکانیکی، ۲هزار و ۷۷۵ دستگاه بولدوزر، یک‌هزار و ۱۷ دستگاه دامپتراک، ۳۸۰ دستگاه حفاری و ۳۷ گریدر (در مجموع ۱۳هزار و ۸۲۴) با عمر بالا ۲۰ سال در معادن کشور مشغول به فعالیت هستند.

همچنین این آمارها نشان می‌دهند که ۱۰هزار و ۱۹۱ دستگاه انواع ماشین‌آلات معدنی با عمر بین ۱۰ تا ۲۰ سال، ۳هزار و ۸۵۳ دستگاه انواع ماشین‌آلات با عمر بین ۵ تا ۱۰ سال و یک‌هزار و ۷۳۰ دستگاه از این خودروها با عمر کمتر از ۵سال در معادن کشور مشغول به کار هستند. آمار پایین خودروهای با عمر کمتر از ۵ سال در مقایسه با مدل‌های ۲۰ سال و قدیمی‌تر، نشان از وقفه چند ساله در نوسازی خودروهای معادن دارد.

نوسانات ارزی؛ مانع اصلی در نوسازی ناوگان معدنی کشور

در شرایطی که وضعیت خودروهای معدنی بحرانی شده است و بیش‌از همیشه نیاز به ورود مدل‌های جدید به معادن به‌منظور افزایش عملکرد در این بخش احساس می‌شود اما مشکلات بسیاری در روند نوسازی این خودروها ایجاد می‌شود که از آن میان، می‌توان به افزایش بی‌رویه نرخ ارز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فاکتورها اشاره کرد. تشدید فرسودگی در این خودروها به‌طور قطع هزینه‌های بسیاری را به کارفرمایان و پیمانکاران تحمیل می‌کند که بخش بزرگی از آن‌ها به هزینه‌های نگهداری و تامین سوخت این خودروها برمی‌گردد.

با آن‌که این خودروها نیاز مبرم به نوسازی دارند، اما افزایش ناگهانی نرخ ارز، مانع از پیشرفت در مسیر نوسازی می‌شود. با بالا رفتن نرخ ارز، همچنان که کار تولید برای تولیدکنندگان داخلی سخت‌تر از گذشته می‌شود.

از سوی دیگر، با جهش‌های پیاپی قیمت ارز، واردات این خودروها هم در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد و با افزایش قیمت نهایی این خودروها، هم کار برای سرمایه‌گذاران و واردکنندگان سخت می‌شود و هم تمایل پیمانکاران و معدنکاران کشور برای خرید مدل‌های جدید کاهش می‌یابد. بدین‌ترتیب، سرعت افزایش سهم خودروهای فرسوده از ناوگان معدنی بیش از پیش می‌شود.

دو علت تشدید فرسودگی ماشین‌آلات معدنی

با افزایش احتمالی فرسودگی ماشین‌آلات معدنی باید در انتظار کاهش عملکرد معادن کشور باشیم. این در حالی است که به‌تازگی اعلام شد ۶۵درصد معادن کشور تعطیل هستند. افزایش فرسودگی در میان این ماشین‌آلات می‌تواند وضعیت معادن را نسبت به شرایط فعلی، بحرانی‌تر کند. درحالی‌که معادن یکی از ارکان مهم اقتصادی کشور هستند، انتظار می‌رود؛ دولت با نگاهی ویژه به آن‌ها، شرایطی را مهیا کند که امکان نوسازی ماشین‌آلات فرسوده، چه از طریق نمونه‌های داخلی و چه از طریق توسعه واردات فراهم شود. سال ۱۴۰۲ اعلام شد ظرفیت تولید ماشین‌آلات معدنی در کشور نسبت به سال قبل از آن ۴۰ درصد رشد را تجربه کرده و سال قبل از آن، این رشد صد درصدی بوده است.

همچنین ازسوی‌دیگر، قوانینی به‌منظور واردات این خودروها تصویب شد که براساس آن مجوز واردات ماشین‌آلات بدون سابقه ساخت داخل، از سوی معاونت معادن برای معادن صادر می‌شود.

با این‌حال، تجمیع افزایش تولید داخل و تسهیل در واردات، نتوانسته است بهبودی در شرایط ناوگان معدنی کشور ایجاد کند که علل آن‌ را می‌توان در نبود سرمایه کافی برای خرید ماشین‌آلات جدید و عدم حمایت دولت از معادن کشور جست‌وجو کرد.