خبرگزاری تسنیم طی سلسله‌یادداشت‌هایی به بازخوانی فراز و نشیب زندگی رهبران مقاومت اسلامی لبنان می‌پردازد، در همین راستا بازخوانی حیات سیدحسن نصرالله رهبر شهید و اسطوره‌ای حزب‌الله لبنان و نقش وی در بالندگی محور مقاومت با عنوان «زندگی و زمانه سیدحسن نصرالله» در قالب مجموعه مقالاتی منتشر خواهد شد و حالا قسمت دهم آن پیشِ‌روی شماست.

از قسمت چهارم، به فصل دوم زندگی سید حسن نصرالله، یعنی «جنگ داخلی لبنان» وارد شدیم و طی 5 قسمت، به «ریشه‌‌های شکل‎‌‌گیری این جنگ» پرداختیم. از قسمت پیشین از نظر تاریخی وارد مقطع جنگ داخلی لبنان شدیم و ماجرای «فاجعه عین‌الرمانة» را به‌عنوان مبدأ شروع جنگ داخلی تشریح کردیم.
جنگ لبنان، یکی از مهم͏‌ترین مقاطع تاریخ لبنان است؛ جنگی که بیش از 150 هزار کشته و صدها هزار زخمی را به‌دنبال داشت و نزدیک به 15 سال به‌طول انجامید. بزرگ‎ترین زخمی این جنگ، کشور لبنان بود که دچار چنان جراحت‌‎هایی شد که التیام آن زمان زیادی برد.

همان طور که در قسمت پیشین تشریح شد، بازیگر اصلی فاجعه عین‌الرمانة، «حزب کتائب» به‌رهبری «پی͏‌یر الجمیل» بود. این حزب و مؤسس آن را در قسمت͏‌های هفتم و هشتم به‌تفصیل معرفی کرده͏‌ایم. یکی از مهم͏‌ترین ویژگی͏‌های این گروه، دریافت کمک͏‌های مالی از رژیم صهیونیستی و ارائه تعریفی از هویت ملی لبنان بود که این هویت را در تقابل با «اکثریت مسلمان» و «همسایگان عربی» (مشخصاً فلسطین و سوریه) تعریف می͏‌کرد و این آمادگی را داشت که برای مقابله با عرب͏‌های مسلمان و تقویت جایگاه خود میان مسیحیان افراطی، با اسرائیل و غرب همکاری کند.

پی‎یر الجمیل در جمع اعضا و هواداران حزب کتائب لبنان
از نظر صهیونیست‎ها، کتائب مطمئن‎ترین تشکیلات برای پیشبرد توطئه «جنگ داخلی لبنان» بود.

در همین راستا آن͏ها تعمداً دست به اقداماتی زدند تا در لبنان جنگ داخلی ایجاد شود، در این زمینه شواهد تاریخی کافی وجود دارد و ما در قسمت آینده به آنها می͏‌پردازیم.
در این قسمت و قسمت بعدی، به این پرسش پاسخ می͏‌دهیم؛ در سال͏های منتهی به 1975 (شروع جنگ داخلی) چه اتفاقاتی در لبنان رخ داد که اسرائیل به‌دنبال درگیر کردن لبنان از داخل و ایجاد جنگ داخلی برود؟

اهمیت این پرسش به آن͏جا برمی͏‌گردد که بسترهای شکل͏‌گیری مقاومت اسلامی لبنان را بهتر درک کنیم. آیا مقاومت اسلامی لبنان یک پدیده خلق‌الساعه بود یا با انباشت تجارب ملت لبنان طی دهه͏‌های مختلف شکل گرفت؟ پیش͏تر توضیح داده͏‌ایم که جنگ داخلی لبنان را باید نقطه عطف زمانه «سیدحسن نصرالله» دانست که مسیر زندگی وی را تغییر داد، اولاً «حزب‎الله لبنان» و شمایل فعلی «مقاومت اسلامی لبنان» نتیجه مستقیم ـ و به‌تعبیری؛ فرزند ـ جنگ داخلی لبنان است؛ ثانیاً شخص سیدحسن نصرالله نیز زندگی‎اش بر اثر این جنگ داخلی کاملاً دگرگون شد، بر اثر این جنگ، خانواده‎اش از بیروت به جنوب بازگشتند و نهایتاً سیدحسن راهی عراق شد تا با شهید «سیدعباس موسوی» آشنا شود و در مسیر جهاد و مقاومت قرار گیرد.

چرخش «شهابی͏‌ها» و در ادامه چرخش «شارل حلو»؛ اسرائیل به‌دنبال یارگیری مستقیم در لبنان!

اولین نکته͏‌ای که در این خصوص باید مورد توجه قرار گیرد، ناظر به معادلات داخلی لبنان است. در قسمت ششم، ماجرای قیام مسلمانان لبنان در سال 1958 را تشریح کردیم. بعد از این ماجرا، «فؤاد شهاب» به ریاست‌جمهوری رسید و با همکاری رئیس مجلس و نخست͏‌وزیر وقت، جناح مهمی در لبنان تشکیل داد که به «شهابی͏‌ها» (مدرسه شهابی) معروف شدند.

فؤاد شهاب کنار جمال عبدالناصر
فؤاد شهاب بعد از رسیدن به ریاست‌جمهوری به‌سمت موازنه میان مصر و غرب رفت و روابط نزدیکی با مصر و کشورهای عربی برقرار کرد.

مهم͏‌ترین ویژگی شهابی͏‌ها این بود که به‌جای تأسیس یک حزب و رقابت سیاسی، به‌سمت شبکه͏‌سازی در سطوح امنیتی، نظامی و سیاسی رفتند و توانستند در نهادهای حاکمیتی دست بالاتر را به دست آورند. یکی از اقتضائات این رویکرد، حرکت به‌سمت «ملی͏‌گرایی» و رویکردهای «شمول͏گرا» بود که بتوانند با عمده احزاب سیاسی ـ خصوصاً اکثریت مسلمان ـ همکاری کنند. از دیگر ویژگی͏‌های آنان تلاش برای نمایندگی سطحی از «اعتدال» و «میانه͏‌روی» بود؛ به‌طوری که از گرایشات افراطی فاصله بگیرند. آن͏ها در سیاست خارجی، فرزندان فرانسه بودند و فؤاد شهاب با فشار فرانسه به ریاست‌جمهوری رسید؛ اما ـ از ابتدای دهه شصت ـ با کاهش وزن فرانسه در معادلات جهانی، به‌سمت موازنه میان «غرب» (فرانسه و آمریکا) و «مصر» رفتند، در این میان، تلاش برای رویکردهای ملی، شمولگرایی نسبت به مسلمانان و جلب نظر آنان و هم͏چنین موازنه میان فرانسه و مصر باعث شد در سیاست خارجی، رویکرد تندی نسبت به رژیم صهیونیستی بگیرند.

در سال 1964، نخستین تقابل جدی میان نگاه افراطی و نگاه میانه͏‌رو میان مارونی͏ها بروز پیدا کرد. در آن زمان گزینه جناح شهابی برای ریاست‌جمهوری، «الیاس سرکیس» بود و در مقابل افراطیون به‌دنبال ریاست «پی͏‌یر الجمیل» بودند. شهابی͏‌ها در لحظه آخر، طرح جدیدی را در انداختند که معادلات افراطیون را به هم زد و مانع رسیدن آنها به ریاست‌جمهوری شد. طبق این طرح، «شارل حلو» ـ که از مؤسسین حزب کتائب بود ـ راه خود را از پی‌یر الجمیل جدا کرده به شهابی͏‌ها پیوست، در مقابل شهابی͏‌ها به مدل «کرامی ـ حلو» رسیدند تا به‌نوعی خودشان در شکاف میان نخست͏ وزیر و رئیس جمهور بایستند و حرف آخر را در فضای حقیقی قدرت بزنند. در آن زمان «رشید کرامی» منتهی͏‌الیه سنی͏‌های عرب‌گرا بود که به ائتلاف با شهابی͏‌ها روی آورد و در مقابل «شارل حلو» منتهی͏‌الیه مارونی͏‌های غرب‌گرا بود که با شهابی͏‌ها به ائتلاف رسید، در واقع، این مدل کمک کرد شهابی͏‌ها بزرگترین ائتلاف سیاسی را در برابر افراطیون تشکیل دهند، به این ترتیب در انتخاب رئیس جمهور از میان 99 رأی، تنها 5 نفر به پی͏‌یر الجمیل رأی دادند و شارل حلو با رأی قاطع 92 نماینده به ریاست‌جمهوری رسید.

عکسی نمادین از فضای سیاسی لبنان در زمان به قدرت رسیدن شارل حلو
پایین از راست: فؤاد شهاب، شارل حلو؛ بالای سر آن‎ها «الیاس سرکیس» ایستاده است.
چرخش سیاسی شارل حلو باعث کینه‎توزی عمیق پی‎یر الجمیل شد؛ به‌طوری که برای زمین زدن هم‎حزبی سابق خود حاضر به همکاری با اسرائیل باشد.

ظهور جناح جدید؛ همسویی آشکار با رژیم صهیونیستی

«پی͏‌یر الجمیل» در این ماجرا، زخم بسیار سختی خورد و شارل حلو را خائن می‌دانست. در طول 6 سال ریاست وی نیز تلاش زیادی کرد تا دولت را تضعیف و موقعیت شارل حلو را تخریب کند، در همین راستا، نفوذ و مداخله اسرائیل در لبنان نیز افزایش یافت. طی دوره ریاست شارل حلو، دو رویداد مهم «جنگ 6روزه» و «قرارداد قاهره» به وقوع پیوست. در جریان جنگ 6روزه، ارتش لبنان دست به اقدام خاصی نزد و بی‌طرف ماند؛ اما «رشید کرامی» نخست͏‌وزیر وقت به‌صورت رسمی حمایت لبنان از ائتلاف عربی را اعلام کرد، همین موضوع دستاویزی شد تا ارتش اسرائیل جنوب لبنان را اشغال کند و به این ترتیب بخشی از خاک لبنان به اشغال اسرائیل درآمد، به‌موازات آن، تل͏‌آویو در معادلات داخلی لبنان نیز حضور پررنگ͏‌تری پیدا کرد و به‌دنبال مهره͏‌چینی و جلب هم‌پیمان رفت.

جلو (راننده): پی‎یر الجمیل؛ عقب: ریمون اده و کمیل شمعون
این تصویر نمادین، واقعیت «پیمان سه‎جانبه» را به‌خوبی نشان می‎‌دهد.

در همان روز اول جنگ 6روزه، از جناح سیاسی جدیدی در لبنان رونمایی شد که در همان گام اول، مواضعی در راستای منافع اسرائیل را اختیار کرد. این جناح بعداً به «پیمان سه͏‌جانبه» معروف شد و اجزاء آن «حزب کتائب» به‌رهبری «پی͏‌یر الجمیل»، «حزب ملی͏‌گرایان آزادی͏خواه» (الوطنیین الأحرار) به‌رهبری «کمیل شمعون» و «حزب مجمع ملی» (الکتلة الوطنیة) به‌رهبری «ریمون اده» بودند. مهم͏ترین ضلع و عملاً رهبری این جناح در اختیار «پی͏‌یر الجمیل» بود. یک سال بعد مشخص شد که این پیمان مشترک از ماه مارس 1967 تأسیس شده بود؛ اما هر سه طرف توافق کرده بودند تا این همکاری و هماهنگی را در سطح محرمانه حفظ کنند و چند ماه بعد با آغاز جنگ 6 روزه – در راستای منافع اسرائیل – به صورت علنی از پیمان خود رونمایی کردند.

یاسر عرفات و تعدادی از سران سازمان آزادیبخش فلسطین کنار احزاب چپ‌گرای لبنانی
مبنای شکل‎گیری پیمان سه‎‌گانه، مقابله با فعالیت فلسطینی‌‎ها در لبنان بود و در انتخابات 1968 با سوارشدن به‌روی موج «فلسطینی‌‎هراسی» میان مسیحیان لبنان موفق شدند 30 کرسی پارلمان را به دست بیاورند.

در جریان انتخابات 1968 این ائتلاف توانست 30 کرسی از مجموع 99 کرسی پارلمان را به دست بیاورد. آن͏ها هم͏چنان در اقلیت باقی مانده و نتوانستند دولت تشکیل بدهند؛ اما در داخل بیت مسیحی از مجموع 54 کرسی، موفق شدند 26 کرسی را به صورت مستقیم در اختیار بگیرند و 4 کرسی نیز به حزب داشناک تعلق گرفت که در این انتخابات با آنان وارد ائتلاف شده بود. در واقع جناح مقابل به اتکای مسلمانان توانست دولت تشکیل بدهد؛ زیرا این ائتلاف افراطی تنها 4 کرسی از مجموع 45 کرسی مسلمانان پارلمان را به دست آورد. محور اصلی شعارهای انتخاباتی این جناح، «مخالفت با فعالیت سازمان آزادیبخش فلسطین در لبنان» بود. در مقابل جناح حاکم به حمایت از فعالیت سازمان آزادیبخش پرداخت که این موضوع در جریان «توافق قاهره» نهایی شد.

جمع‌‎بندی

جنگ 6روزه در سال 1967 باعث شد ارتش رژیم صهیونیستی وارد جنوب لبنان شود. در آن زمان، ایالات متحده – به درخواست رئیس وقت لبنان (شارل حلو) – وساطت کرد تا صهیونیست‎‌ها به سمت بیروت نروند و در همان جنوب توقف کنند. تل‌‎آویو این موضوع را پذیرفت؛ اما تلاش کرد در عرصه سیاسی لبنان برای خود نیروی نیابتی یا متحد بسازد تا آن‎ها منافع اسرائیل را در بیروت دنبال کنند.

در چنین بستری «پیمان سه‎‌جانبه» اعلام موجودیت کرد و سران آن موفق شدند جناح قدرتمندی را در داخل لبنان به وجود بیاورند. این پیمان از همان نخستین موضع‌‎گیری خود (روز اول جنگ شش روزه) تا کشاندن لبنان به جنگ داخلی، همواره در صف نخست مبارزه با فلسطینی‌‎ها در لبنان بودند و تلاش می‎‌کردند از این طریق منافع رژیم صهیونیستی را تأمین و خواسته‎‌های آن را برآورده سازند.

انتهای پیام/