به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، هوا که آلوده می‌شود در دسترس‌ترین کار تعطیلی مدارس و مهدهای کودک است. شکی نیست کودکان و سالمندان در زمره گروه‌های در معرض آسیب به دلیل آلودگی هوا هستند اما فعالان تربیتی و آموزشی معتقدند تعطیلی مدارس و آموزش مجازی به دلیل اثرات زیان‌بار آموزشی و تربیتی باید به عنوان آخرین راهکار مورد استفاده قرار گیرد.

آنها عقب ماندن دانش‌آموزان از برنامه درسی، بی‌انگیزگی و تنبلی دانش‌آموزان و اتلاف زمان آموزشی را از مهم‌ترین تأثیرهای این تعطیلات ناگهانی بیان می‌کنند. به اعتقاد آنها هر چند سیر آموزش به صورت مجازی ادامه پیدا می‌کند اما کلاس‌های مجازی توان و قدرت کافی را برای ایجاد انگیزه در میان دانش‌آموزان ندارند. بررسی‌ها نشان می‌دهند تعداد روزهای آموزشی در طول یک سال از ۲۰۰ روز به کمتر از ۱۵۰ روز رسیده است و این تعطیلی‌ها تأثیر نامطلوبی در یادگیری دانش‌آموزان گذاشته است. در این میان تعطیل بودن کلاس‌های درس مدارس فقط به آموزش کودکان ضربه نزده است بلکه به اذعان فعالان تربیتی تعطیلات ناگهانی بر روند تربیت کودک هم صدمه می‌زند.

شهریه‌هایی که هوا می‌شوند

چندی قبل جدیدترین نتایج آزمون تیمز ( سنجش پیشرفت تحصیلی) 2023 منتشر شد که حکایت از ضعف دانش‌آموزان ایرانی داشت.

دکتر مسعود کبیری، مدیر مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز ( سنجش سواد خواندن دانش آموزان ابتدایی) و هماهنگ‌کننده ملی مطالعات تیمز و پرلز ایران درباره نتایج این آزمون گفت: «41 درصد دانش‌آموزان ایرانی به نقطه 400، یعنی پایین‌ترین سطح عملکرد نمی‌رسند و 21 درصد آنها بسیار ضعیف هستند. از هر 5 دانش‌آموز ایرانی، 2 نفر اصلاً یاد نمی‌گیرند و 70 درصد دانش‌آموزان مدارس روستایی پسرانه به حداقل سطح یادگیری نمی‌رسند.» برخی از فعالان آموزشی و خانواده‌ها یکی از دلایل ضعیف بودن دانش‌آموزان در برخی از دروس را با آموزش مجازی مرتبط می‌دانند.

سمیه مادر رایان دانش‌آموز کلاس چهارم ابتدایی و یکی از منتقدان آموزش مجازی است او به «ایران» می‌گوید: «زمانی که قرار بود رایان پایه اول ابتدایی برود دوران همه‌گیری کرونا بود و پایه اول را به جای پشت نیمکت کلاس پشت گوشی تلفن همراه گذراند. از کلاس دوم هم که باید به مدرسه می‌رفت، در نیمه دوم سال همواره با تعطیلی‌های آلودگی هوا مواجه شدیم.

روزهایی هم که به مدرسه می‌روند معلم از نداشتن تمرکز و بی‌حوصله بودن بچه مدام گله می‌کند. سؤال من از متولیان آموزشی این است: بچه‌ای که روزی چند ساعت مدام باید با معلمش از طریق تبلت و گوشی در ارتباط باشد و همزمان با دنیای اینترنت و انواع بازی‌های آنلاین آشنا شده است، چگونه می‌تواند به راحتی سر کلاس درس بنشیند و فقط به معلم و آنچه او می‌گوید توجه کند؟» اما این همه ماجرا نیست؛ کلاس‌های مجازی به اعتقاد کارشناسان در برخی از کودکان استرس و اضطراب را هم افزایش می‌دهد.

شقایق مادر دو پسربچه ابتدایی است. او که شاغل است، می‌گوید: «من هم دلم نمی‌خواهد بچه‌ها در هوای آلوده به مدرسه بروند اما دلم هم نمی‌خواهد که درس‌هایشان را یاد نگیرند. من یک پسر کلاس سومی و یک پسر کلاس اولی دارم. با اعلام هر تعطیلی برنامه های روزانه زندگیم به هم می خورد چون خودم هم نمی‌توانم به سر کار بروم. اینترنت مدام قطع و وصل می‌شود و با هر قطع و وصل شدن اینترنت پسر کلاس اولی‌ام گریه می‌کند و دچار استرس می‌شود.

چون اعلام تعطیلی‌ها زیاد شده یک هزینه هم به هزینه‌های زندگی‌مان اضافه شده است و مجبور شدیم با چند نفر دیگر پرستار استخدام کنیم و 5 کودک را با یک پرستار تنها بگذاریم تا بتوانیم سر کار برویم و بچه‌ها هم بتوانند در کلاس آنلاین شرکت کنند.» والدینی که کودکانشان را در مدارس غیردولتی و با هزینه‌های‌گزاف ثبت نام کرده‌اند هم از وضعیت این روزهای آنلاین شدن کلاس‌های درس گلایه دارند.

حمید پدر نفس می‌گوید: «امسال برای کلاس چهارم نزدیک به 60 میلیون هزینه کردیم که بخش زیادی از آن به کلاس‌های فوق برنامه اختصاص داشت. مثلاً برای کلاس‌های رایانه و رباتیک و باشگاه ورزشی شهریه پرداخت کردیم و با توجه به اینکه بچه‌ها بیشتر نیمه دوم سال را تعطیل می‌شوند، تکلیف این هزینه‌ها چیست و چه کسی پاسخگو است؟ به جای مدام تعطیل کردن بچه‌ها نمی‌شود حداقل در مدارس دستگاه‌های تصفیه هوا نصب کنند تا بچه‌ها بتوانند سر کلاس درس حاضر شوند؟»

تعطیلی مختص ایران نیست

پایگاه «اسمارت ایر» داده‌های آلودگی هوا در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ را برای ۵۲۹ شهر بزرگ از ۸۸ کشور جهان تجزیه و تحلیل کرده‌ و در رتبه‌بندی به روز شده ۲۰۲۲ خود، «۲۵ شهر آلوده جهان» را معرفی کرد. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد از ۲۵ شهر آلوده جهان، ۹ شهر در هند، ۴ شهر در چین و ۲ شهر در پاکستان قرار دارند.

اگرچه تعطیلی مدارس تنها مختص ایران نیست و کشورهای دیگر همچون چین، هند، پاکستان، بنگلادش و غیره نیز از این سازوکار در مواقع بحرانی استفاده می‌کنند اما ایران جزو کشورهایی است که بیشترین تعطیلی مدارس را دارد. در کشورهای توسعه یافته ایمن‌سازی مدارس به جای تعطیلی در اولویت است.

در این کشورها مدارسی که نزدیک به خیابان‌های شلوغ و پرترافیک هستند با کاشت موانع گیاهی و درختان از دانش‌آموزان، معلمان و کارکنان مدارس حفاظت می‌کنند. در هند بویژه در شهر دهلی، فعالیت دانش‌آموزان در فضای باز و کلاس‌های تربیت‌بدنی در هوای آلوده، ممنوع اعلام می‌شود و در صورت تشدید آلودگی، مدارس را تعطیل می‌کنند. بر پایه تحقیقی که دانشگاه ساری «Surrey» دانشگاه پژوهشی عمومی در گیلدفورد انگلستان» انجام داده، برخی اقدامات ساده می‌تواند مواجهه با سموم را به نصف کاهش دهد.

بر پایه یافته‌های آنها، نصب یک صفحه سبز در امتداد دیوار پیرامون مدرسه، نصب دستگاه‌های تصفیه هوا در کلاس‌های درس و سازماندهی طرح‌های خیابانی مدارس در ساعت‌های پر رفت‌وآمد، کیفیت هوای کلاس‌ها و زمین‌های بازی را بهبود می‌بخشد. به اعتقاد محققان تصفیه‌کننده‌های هوا در کلاس‌های درس غلظت آلودگی داخلی را تا ۵۷ درصد و طرح ساماندهی خیابان‌های اطراف مدارس و جلوگیری از تردد وسایل نقلیه موتوری مقابل مدارس در زمان شروع و پایان کلاس‌ها غلظت ذرات را تا ۳۶ درصد کاهش خواهد داد. صفحه‌های سبز در محدوده مدرسه نیز برخی از خطرناک‌ترین سطوح ذرات معلق را تا ۴۴ درصد کاهش می‌دهد.

آموزش حضوری جایگزین ندارد

دکتر حمیلا بخشی روانشناس کودک که سال‌هاست در حوزه آموزش به کودکان فعالیت می‌کند، مهم‌ترین عامل مشکلات امروز در حوزه آموزش کشور را تعطیلی‌های ناگهانی و آموزش مجازی می‌داند و می‌گوید: «تعطیلی مدارس و مهدهای کودک وقتی مستمر انجام می‌شود تأثیر منفی دارد. آموزش مجازی به هیچ عنوان نمی‌تواند با آموزش حضوری قابل مقایسه باشد و مهم‌ترین عامل افت تحصیل دانش‌آموزان نیز همین مسأله است. زیرا بچه‌ها حالت‌های انگیزشی برای درس خواندن را از دست می‌دهند. در واقع کلاس درس محیطی است که در بچه‌ها رقابت سالم ایجاد می‌کند و بچه‌ها در کلاس درس سعی می‌کنند در انجام تکالیف از هم پیشی بگیرند و این امر در آموزش مجازی اتفاق نمی‌افتد و همین یکی از دلایل افت تحصیلی است.

در آموزش مجازی با افت تحصیلی قابل توجهی مواجه‌ایم.» این فعال آموزشی آغاز دوره افت دانش‌آموزان را همزمان با دوره پاندمی کرونا ارزیابی می‌کند و ادامه می‌دهد: «کووید 19 باعث شد کودکان شرایط جدیدی را تجربه کنند. شرایطی که امروز می‌بینیم به افت آموزشی آنها منجر شده است و شاهدیم دانش‌آموزان در پایه سواد مقدماتی ضعف دارند چون از ابتدا ضعیف شروع کرده‌اند و تعطیلات مختلف هم مزید بر علت شده است.»

بخشی با بیان اینکه فعالان حوزه آموزشی در این زمینه نگران هستند، می‌گوید: «مشکلاتی مثل آلودگی هوا باید اساسی حل شوند. باید به این سؤال‌ها پاسخ داده شود که این تعطیلات تا کی و کجا قرار است ادامه پیدا کند چرا که این شرایط هم از نظر آموزشی و هم از نظر تربیتی مشکلاتی را برای سیستم آموزشی ایجاد کرده است.»

این فعال آموزشی با هشدار نسبت به ورود زودهنگام کودکان به فضای مجازی ادامه می‌دهد: «به دلیل لزوم آموزش مجازی گوشی‌هایی مجهز به اینترنت را به ناچار در اختیار کودکان گذاشتیم و همین باعث شده تا آنها در معرض اطلاعاتی که مناسب با سن‌شان نیست قرار بگیرند. کودک امروز می‌تواند در فضای وب جست‌وجو و کنجکاوی کند و به اطلاعات مختلف دست پیدا کند.همه این موارد در تربیت کودکان تأثیرگذار است.»

بخشی می‌گوید: «متأسفانه در کلاس‌های آنلاین حضور خانواده‌ها کاملاً مشهود است و از آنجا که برخی از اولیا از تاب‌آوری لازم برخوردار نیستند، اگر کودک نتواند درسی را جواب بدهد، خودشان وارد بحث آموزش می‌شوند. خودشان تکالیف بچه را می‌نویسند، عکس می‌گیرند و می‌فرستند. همین موضوع باعث شده تا آموزش تبدیل به نوعی والدگری شود و والدین هم از پدری و مادری کردن دور شده و در بحث آموزش مجازی والد معلم شده‌اند. این یعنی سر کلاس حاضر می‌شوند و می‌نشینند و حتی سیستم آموزش و نحوه تدریس معلم را هم زیر سؤال می‌برند.

بیشتر جنجال‌های عدم پذیرش معلم در کلاس‌های آنلاین شروع می‌شود چون در کلاس درس حضوری والدین حضور ندارند ولی در آموزش مجازی آنها حضور دارند چه بسا پدر بزرگ و مادربزرگ‌ها هم سر کلاس مجازی می‌آیند و وارد بحث آموزش شده و جای کودک جواب می‌دهند و تکلیفش را می‌نویسند. همین باعث لوث شدن بحث آموزش می‌شود و می‌بینیم بچه‌ها انگیزه لازم را برای درس خواندن ندارند و از اینکه کسی به جای آنها مشق بنویسد و جواب سؤال بدهد، لذت هم می‌برد.»