به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ نوزدهمین دوره جشنواره شعر فجر به ایستگاه پایانی خود نزدیک می‌شود،‌ قرار است، پنجشنبه دوم اسفند ماه در شیراز با معرفی برگزیدگان به کار خود پایان دهد.

در این دوره بیش از 2 هزار اثر به دبیرخانه ارسال شده است،‌ آثاری که بارقه‌ایی از امید در بین آن‌ها دیده می‌شود،‌ اما به گفته فریبا یوسفی دبیرعلمی این دوره جشنواره با پیشینه شعر فارسی در ایران بسیار فاصله دارند.

در بخش محاوره در این دوره جشنواره،‌ 74 اثر به دبیرخانه جشنواره ارسال شده بود که نسبت به سایر بخش‌ها از کمیت کمتری برخوردار است،‌ داوری این آثار را محمد‌مهدی سیار،‌ ابراهیم اسماعیلی اراضی و سیدحسین متولیان بر عهده داشته‌اند.

پس از مشخص شدن،‌ گزینه‌های نهایی این بخش،‌ خبرگزاری تسنیم با محمد‌مهدی سیار داور این دوره شعر فجر گفت‌وگویی داشته است، سیار در این گفت‌وگو  به ویژگی‌های خوب آثار این دوره اشاره کرده و در عین حال پیروی ذهنی و زبانی شاعران از کلیشه‌های رایج در شعر ترانه را از مهمترین آسیب‌های این بخش نام برد. بخش دیگر گفت‌وگوی سیار با خبرگزاری تسنیم به انتقاد او از کمرنگ شدن و یا از بین رفتن جایگاه دستیار وزیر در حوزه شعر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است،‌ جایگاهی که مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ دولت سیزدهم آن را ایجاد کرد و به علی‌محمد مودب برای آن حکم داد. سیار نیز عضویت در شورایی داشت که ذیل این قائم مقامی در وزارت ارشاد تشکیل شده بود. این گفت‌وگو به شرح ذیل است:

*تسنیم:  آثار ارزیابی شده در بخش شعر محاوره در نوزدهمین جشنواره شعر فجر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

امسال به نظرم روند رو به رشدی داشتیم، از این جهت که چند اثر خوب و قابل تأمل بین کارها بود که به لحاظ روانی زبان یک تشخصی پیدا کرده بودند،‌ البته ذات شعر محاوره یک تیغ دولبه است، از یک جهت ممکن است،‌ اینگونه باشد که چون با زبان محاوره و زبان کوچه و بازار حرف می زنیم،‌ شعر به سمت ساده‌گرایی، عوام پسندی، ابتذال و سطحی نگری پیش رود، اما در واقع شاعر باید بتواند با گنجینه‌ای از محاوره‌های اصیل ایرانی و گنجینه امثال و حکم  که با زبان کوچه و بازار حرف می‌زنند و اتفاقا از عمق خوبی هم برخوردارند،‌ ارتباط پیدا کرده و ظرفیتی تازه برای شعر باز کند.

ظرفیت تازه‌ای برای شعر محاوره باز شده است

معمولاً در جشنواره‌ها آن چه که شاهد هستیم،‌ رفتن به سمت گزینه اول یعنی سطحی شدن و سادگی است، اما در این دوره چند اثری بودند که تلاش داشتند از ظرفیت زبان محاوره به نفع شعر استفاده کنند و به سمت حرف‌ها، کلمات و دایره واژگانی، اصطلاحات و ضرب المثل‌هایی که در شعر رسمی نمی‌بینم؛ استفاده کرده و این واژگان را زنده کنند، این آثار از بوم‌های مختلف ایران مخصوصاً ناحیه مرکز و جنوب کشور بود. بنابراین در برخی کارها اتفاقات خوبی افتاده بود که به نظرم ظرفیت تازه‌ای برای شعر محاوره و کلیت شعر فارسی است.

* تسنیم: آیا این تغییر مثبت در مضمون و محتوای شعرهای محاوره هم دیده شد؟

بله‌، شعر یک کلیت به هم پیوسته است، شاعر تا وسعت نگاه پیدا نکند، وسعت کلام هم پیدا نمی‌کند، تا شاعر نتواند زاویه دیدی جدید به حیات اجتماعی پیدا کند، نمی‌تواند ذخیره واژگانی و محاوره‌ای مردم را هم به خوبی استخدام کند و به کار برد. بنابراین کارهای مثبتی که شاهد بودیم در حوزره محتوا و مضمون نیز پیشرفت داشتند.

* تسنیم: شاید تصور شود که شعر محاوره از دغدغه‌های شخصی شاعر، درونیات و تمایلاتش نشات می‌گیرد،‌ اما در واقع انتظار این است که شعر محاوره نزدیک‌ترین پیوند را با اجتماع،‌ دغدغه‌های مردم و ... داشته باشند،‌ به نظر شما چه اندازه شعرهای امسال آینه اجتماع امروز ایران بود؟

بله،‌ اتفاقا در شعر محاوره چون به زبان کوچه و بازار نزدیک هستیم‌، به زبان مردم سخن می‌گوییم،‌ تمرکز روی درونیات خیلی راهگشا نیست، شاعر باید بتواند حرف عمومی‌تری بزند، حرفی که از حالت شیک و پیک غزل رسمی فاصله بگیرد و شکستی در زبان ایجاد کند، دست‌اندازی در زبان ایحاد کند که کارش را متمایز از دیگر آثار کند. به همین دلیل گفتم که شعر محاوره می‌تواند ظرفیت‌های تازه‌ای برای شعر فارسی ایجاد کند و به مسائل روزمره و دغدغه‌های اجتماعی ایرانی نزدیک شود،‌ به نوعی زبان حال و پندار عموم مردم شود، در برخی آثار امسال انصافا حرکت به این سمت وجود داشته است.

پیروی ذهنی و زبانی از کلیشه‌های رایج در بازار ترانه نقص بزرگ آثار محاوره

* تسنیم: اگر بخواهید از یک نقص بزرگ در شعر محاوره که در آثار سال جاری مشاهده کردید،‌ نام ببرید،‌ به چه اشاره می‌کنید؟

همان‌طور که گفتم،‌ شعر محاوره یک تیغ دو لبه است و ممکن است، ذهنیت ساده‌انگارانه به شاعر القا کند،‌ مسأله‌ای که بخش زیادی از کتاب‌های ارزیابی شده به آن دچار بودند،‌ یک ایراد بزرگ در شعر محاوره پیروی ذهنی و زبانی از کلیشه‌های رایج در بازار ترانه است، همان نقصی که در ترانه‌ها وجود دارد،‌ ترانه‌هایی رایج و ورد زبان‌ها می‌شود که تهی از هر گونه خلاقیت، تصویرپردازی و نگاه اجتماعی است. صرفاً حرف‌های عاشقانه سطحی، گلایه‌آمیز و انتقاد و نفرین به معشوق یا قربان صدقه‌های ساده برای معشوق است.

شاعر در کتابش مجموعه‌ای از این گونه کلمات موزون را گردآوری کرده که ارزش خواندن هم ندارد، چه رسد به ارزش داوری کردن و حضور در یک جشنواره،‌ متاسفانه بخش زیادی از آثار هم اینگونه بود. گویی شاعران تصور می‌کنند، این ترانه‌ها خوب است و ما هم مثل آن‌ها شعر بگوییم، لابد خوب است.

مطالعه شاعران نیاز امروز شعر محاوره

* تسنیم: به نظر شما نیاز امروز شعر محاوره چیست؟ باید به کدام سمت حرکت کنیم؟

 اول اینکه شاعران صرفا به شنیدار اکتفا نکند، در محاوره سرایی چون محاوره زبان گفتار و شنیدار است، برخی تصور می‌کنند،‌ شنیدار کافی است و نیازی به مطالعه نیست،‌ اما کسی که شعر محاوره می‌گوید، باید سواد محاوره فارسی داشته باشد و سواد محاوره فارسی لازمه‌اش این است که به شنیدار اکتفا نکند، اهل پژوهش باشد،امثال و حکم رایج در شهر خود و شهرهای دیگر، کنایه‌های رایج در شعر خود و دیگران را بخواند، اصطلاحات ناب و مجازها و کنایه‌های نابی که بعضاً رو به فراموشی است،‌ را بشنود،‌ پیاده کند،‌ یادداشت کند.

بنابراین شعر محاوره امروز به شدت نیازمند پشتوانه مطالعاتی ـ پژوهشی است، هم پژوهش کتابخوانی و هم میدانی. باید کتاب‌هایی که مثل‌ها و کنایه‌ها‌، اصلاحات عامیانه و ... را ثبت و ضبط کرده‌اند‌، توسط شاعر مورد مطالعه قرار گیرد،‌ اگر شعر محاوره به این سمت برود و بتواند فرهنگ مردم را به درستی منعکس کند،‌ به نظر من موفق خواهد بود.

* تسنیم: اجازه دهید به بحث جشنواره نیز وارد شویم،‌ نوزده دوره از جشنواره شعر فجر برگزار شده و دیگر نمی‌توان گفت که جشنواره شعر فجر هنوز تثبیت نشده است،‌ اما از سال های گذشته تا کنون همواره شاعران و فعالان حوزه ادب و هنر این انتقاد را داشتند که تاثیرگذاری جشنواره شعر فجر بر ادبیات ایران چندان مشخص نیست،‌ به عبارت دیگر جشنواره شعر فجر صرف یک رویدادی است که برگزار شده و آثار برگزیده هر سال را معرفی می‌کند،‌ بدون اینکه جریان‌سازی داشته و یا اتفاقی را در شعر معاصر منجر شود،‌ شما چقدر با این گزینه موافق هستید؟

به نظر من شعر فجر از این جهت که کارنامه یکسال نشر شعر در ایران را مرور می‌کند و برگزیده‌ها را به سلیقه داوری و تیم هیئت علمی مشخص می‌کند، کار لازم و موفقی است، ممکن است در سال‌هایی در بین آثار برگزیده نامداران شعر فارسی حضور داشته باشند و در سال‌های نه‌، اما برآیند کلی حضور شاعران در این جشنواره برایند خوبی است و کیفیت خوبی چه در تیم داوری و چه در شرکت کننده‌ها دیده می‌شود،‌ در مجموع هر کتاب شعری در ایران چاپ شود، در این داوری شرکت می‌کند‌، از این جهت جشنواره شعر فجر گسترده است.

بازتاب رسانه‌ای شعر فجر باید بسیار گسترده‌تر باشد

اما درست است،‌ این رقابت آزاد و فراگیر سر و صدای رسانه‌ای به مانند سایر جشنواره‌های فجر ندارد‌، می‌توان برای شعر هم صدا ایجاد کرد و بازتاب رسانه‌ای آن باید بسیار گسترده‌تر از وضعیت فعلی باشد،‌ این مهم در همکاری جدی‌تری بین صدا و سیما، رسانه‌ها و دبیرخانه جشنواره محقق می‌شود، اگر چتر رسانه‌ای بر جشنواره شعر فجر گسترده‌تر شود،‌ کمک می‌کند به اینکه وجهه مردمی جشنواره نیز بیشتر شود،‌ بایذد فکری اندیشیده شود که بدنه جامعه چگونه می‌توانند با جشنواره شعر فجر ارتباط بیشتری بگیرند حتی چگونه می‌توانند در داوری‌ها سهیم شوند.

گسترده‌تر کردن داوری شعر فجر پویایی جشنواره را به دنبال دارد

یکی از حسن‌های جشنواره شعر فجر این است که برگزیده‌ها را مرور می‌کند؛ یک روندشناسی از شعر کشور را می‌توان در آن یافت‌، در حقیقت مسیریابی جریان ادبی کشور را نشان می‌دهد، ضمن اینکه می‌شود پیشنهادهایی را داشت برای اینکه هم داوری شفاف‌تر شود، هم عمومی‌تر شود. برای نمونه به جای اینکه یک هیات داوری چند نفره محدود داشته باشیم‌، می‌‌توان به جامعه بیشتری از اهل شعر یعنی 50 تا 100 شاعر حق رای داد و آثار نهایی با یک اجماع بیشتری انتخاب شوند.

این اتفاق جنب و جوش ادبی و فضای ادبی پویاتر و زنده‌تری می‌سازد. در دوره‌های گذشته نیز این بحث توسط موسس جشنواره شعر فجر علیرضا قزوه مطرح شد و از دل جلسات پیشنهاد برنامه تلویزیونی سرزمین شعر به وجود آمد.که بسیاری از شاعران در آن شرکت کردند و یک برنامه رسانه‌ای فراگیر در حوزه شعر شد.

انتقاد از حذف جایگاه دستیار وزیر ارشاد در امور شعر

هر چند من یک انتقاد نیز به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارم،‌ در دوره جدید وزارت ارشاد متاسفانه نه شورای شعر تشکیل شده نه جایگاه دستیار وزیر در امور شعر به نظر می‌رسد که وجود دارد؛ جامعه ادبی از این موضوع گلایه‌مند است، از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و از ریاست جمهور انتظار داریم که در دولت وفاق با به کارگیری همه سلیقه‌ها در حوزه شعر اجازه ندهند که شعر از جایگاهی که پیدا کرده نزول کند.

توقع ما از دولت این است که خیلی فرهنگی‌تر، ریشه‌ای‌تر و جدی‌تر برخورد کند. من به عنوان داور نوزدهمین جشنواره شعر فجر این گلایه را حق خود می‌دانم‌، اگر امروز نوزده دوره جشنواره شعر فجر داریم برای این است که وزرای هر دولت آن را ادامه داده‌اند‌، شخص آقای صالحی نیز در مدیریت گذشته خود بر وزارت ارشاد این جشنواره را ادامه داده است،‌ در دولت سیزدهم جایگاهی به نام دستیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور شعر به تصویب رسید که اقدامات خوبی نیز داشته اما چرا در دولت جدید این جایگاه نادیده گرفته شده است؟

*تسنیم: آیا وزرات ارشاد در دوره جدید اصلا جلسه‌ای با شما و سایر اعضای شورا و یا آقای مودب به عنوان دستیار وزیر در امور شعر داشته است؟ چرا می‌فرمایید این جایگاه تعطیل شده است؟

بله‌، ابتدای حضور دولت،‌ آقای صالحی جلسه‌ای در وزارتخانه داشتند،‌ اما بعد از آن هیچ چیزی مبنی بر اینکه فعالیت شورا ادامه داده شود یا نه،‌ مطرح نشده است،‌ در اصل  بدون اطلاع و سخن مکتوب و شفاهی این ارتباط قطع شده است،‌ نه نشستی تشکیل شده نه شورایی تشکیل شده و نه سراغی گرفته‌‌اند.

انتهای پیام/