به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران، در باب افت کیفیت آموزشی و تحصیلی دانش‌آموزان که مهم‌ترین گواه آن میزان معدل و رتبه ایران در آزمون‌های تیمز و پرلز است، پیش‌تر به محوری از جمله ارتباط مستقیم ایجاد انگیزه در معلمان با ارتقای کیفیت آموزشی پرداخته شد. اکنون محور دیگری که می‌تواند آموزش کشور را رو به جلو هدایت کند، محتوای کتاب‌های درسی است. متون کتب درسی با توجه به تغییرات متعددی که داشته، هنوز برای دانش‌آموزان بازدارنده است و نداشتن رغبت دانش‌آموزان به کتاب‌های درسی یکی از دلایل مهم افت کیفیت آموزشی قلمداد می‎‌شود.
سیدمحمد دلبری، عضو هیأت علمی‌پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در این باره بیان کرد: یکی از موضوعات کلانی که ما با آن روبه‌رو هستیم بحث نبود نیازسنجی است، به عبارتی ما هر محصولی که تولید می‌کنیم، باید ابتدا بدانیم نیاز مخاطب این محصول چیست، سپس براساس نیاز آنها دست به تولید بزنیم. کتاب درسی محلی برای پاسخگویی به نیاز دانش‌آموز، نیاز جامعه و نیاز علمی‌است. عمده مشکلات ما این است که تمرکزها به سمت نیاز برخاسته از موضوعات علمی‌رفته و کمتر به نیاز دانش یا نیاز جامعه معطوف شده است. به عبارتی نقطه اولیه این حرکت جهت کاملی نداشته و مورد نقد است؛ به همین دلیل است که دانش‌آموز به سمت کتاب درسی جذب نمی‌شود.وی خاطرنشان کرد: کتاب‌های درسی نیازهای دانش‌آموزان را برآورده نمی‌کند، این نیازها می‌تواند گاهی مسائل و دغدغه‌های دانش‌آموزان و گاهی علائق و سلایق آنها باشد که همه اینها یک مجموعه را تشکیل می‌دهد.
عضو هیأت علمی‌پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم کیفیت کتاب درسی را در راستای ارتقای کیفیت آموزش بالا ببریم در نقطه آغاز باید تکلیف خود را با نیازها مشخص کنیم. اتفاقی که افتاده این است، ما نه اینکه اهدافی نداشته باشیم نه، ولی طبق مثل «آنچه خوبان همه دارند تو یک‌جا ‌داری» می‌خواهیم همه خوبی‌ها را در دانش‌آموز رشد دهیم، ولی می‌دانیم فضا و ظرفیت زمانی آموزش محدود است و نمی‌توان انتظار همه خوبی را داشت.
دلبری ادامه داد: نکته مهم دیگر این است که باید نگاه‌ها در سطوح کلان و جزئیات کتاب‌های درسی تغییر کند. شاید کتاب درسی در موقعیت زمانی که برای اولین بار منتشر شد، مطلوب بود اما اینکه اکنون نیز آن مطلوبیت را داشته باشد، محل تردید است. در گذشته ابزاری که برای آموزش و تربیت وجود داشته منحصر به کاغذ و کتاب درسی بود، اما اکنون اگر قرار باشد فضا در حوزه آموزشی تغییر کند باید نگاه‌ها به سمت بسته آموزشی برود. باید با توجه به ابزارهای الکترونیکی که وجود دارند، بسته‌های آموزشی هم طراحی شوند. ابزارهای الکترونیکی محدود به زمان و مکان خاصی نیستند. قبلاً محتوا در قالب متن بود و اکنون این فضا شکسته شده و امکان آموزش در هر زمان و مکانی وجود دارد، البته گام‌هایی در این زمینه برداشته شده مثلاً محتوا می‌تواند هر نوع فعالیت مانند تولید یک فیلم یا یک اثر برای انتشار در فضای مجازی و غیرمجازی باشد.
وی بیان کرد: با اینکه کتاب درسی نسبت به معلم نقش ضعیف‌تری دارد، ممکن است یک کتاب درسی خوب ارائه شود اما معلم توان آموزش آن را نداشته باشد. در حالی که اگر معلم مستعد و توانمند باشد می‌تواند با هدف درست‌تری آموزش را انجام دهد؛ لذا اصل، معلم و صلاحیت آن است.

کیفیت پایین کتاب‌های درسی یکی از دلایل افت آموزش

زرین اقبال، کارشناس حوزه آموزش با انتقاد از کتاب‌های درسی و کاهش جذابیت آنها در گفت‌وگو با «ایران» بیان کرد: من تجربه تدریس در مقطع ابتدایی و دبیرستان را دارم، از این‌رو کتاب‌های درسی هر دو مقطع را دیده‌ام. از طرفی با استناد به کاوش‌های شخصی، معتقدم دانش‌آموزان ما اتفاقاً سطح آگاهی بالایی نسبت به دانش‌آموزان خارجی دارند، اما چرا به کتب درسی رغبت ندارند، علت آن بار سنگین مطالب تئوری است.
وی افزود: همچنین نکته مهم دیگر کاهش شدید انگیزه میان دانش‌آموزان است. با جو عمومی‌که در کشور به وجود آمده اکنون این ذهنیت وجود دارد که قشر تحصیلکرده به نتیجه مطلوبی از نظر مالی نمی‌رسد، از این‌رو انگیزه تحصیلی در دانش‌آموزان نسل امروزی بشدت کاهش یافته است. باید آنقدر عشق به درس و یادگیری در دانش‌آموزان ایجاد شود که بدون در نظر گرفتن انگیزه‌های بیرونی به دنبال تحصیل باشند.
این کارشناس آموزشی با انتقاد از وضعیت کتاب‌های درسی بیان کرد: در نقد کتاب‌های درسی باید گفت، این کتاب‌ها روی بخش تئوری تمرکز بیشتری دارند تا مباحث عملی و کاربردی. گرچه بحث تئوری و عملی هر دو مهم است، اما کتاب‌های درسی ما عموماً در بخش تئوری پررنگ هستند و در این زمینه هم خوب کار می‌کنند ولی وقتی به دروس عملی می‌رسند مطالب ضعیف می‌شوند.
اقبال با بیان اینکه دلیل ‌علاقه نداشتن دانش‌آموزان به کتاب‌های درسی، حجم زیاد متون تئوریک است، گفت: من در مدرسه‌ای در منطقه سه تدریس می‌کنم، با اینکه مدرسه در منطقه سه و نسبتاً خوب واقع است اما مشکل تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی داریم. وقتی یک مدرسه در بالا شهر تهران آنقدر کمبود دارد، ببینید در مدارس مناطق محروم و شهرستان وضعیت چگونه است. زمانی که کتاب‌های درسی بحث عملی را نادیده بگیرند، خواه ناخواه نقش کارگاه و آزمایشگاه هم کمتر شده و مباحث تئوری جای آن را می‌گیرند. به عنوان مثال برای درس ریاضی می‌توان وسایل کمک آموزشی بسیاری ایجاد کرد تا علاقه دانش‌آموزان به ریاضی بیشتر شود ولی امکاناتی برای آن وجود ندارد. از طرفی تجربه نشان داده وقتی متون درسی به شکل عملی به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود آنها به تحصیل و مدرسه مشتاق‌تر می‌شوند.
این کارشناس آموزشی در پاسخ به این سؤال که برای ارتقای کیفیت کتاب‌های درسی چه راهکاری می‌توان ارائه داد، گفت: برای اینکه علاقه و توجه دانش‌آموزان ابتدایی به کتاب‌های درسی بیشتر شود باید متون ساده و بدیهی را که اتفاقاً بر شیوه زندگی آنها تأثیرگذار است در کتاب‌ها بگنجانند. مثلاً در کتاب‌ها قید شود دانش‌آموزان چگونه باید غذا بخورند، چگونه بهداشت فردی را بیاموزند یا حتی چگونه می‌توانند بدون کمک از بزرگ‌ترها میوه پوست بکنند. همین مباحث اولیه و ساده درس‌های عملی و زندگی است که به دانش‌آموزان کمک می‌کند هم مستقل باشند و هم صرفاً با متون خشک درسی مواجه نشوند.

توجه بیشتر به رشته‌های فنی و حرفه‌ای

اقبال ادامه داد: در مقطع دبیرستان اما شیوه تغییر باید به گونه دیگری باشد و کتاب‌های درسی و رشته‌های تحصیلی متناسب با علاقه‌مندی دانش‌آموزان باشد. برای این مقطع باید روی علاقه و استعداد دانش‌آموزان متمرکز شد.
به عنوان مثال دانش‌آموزان زیادی به رشته فنی و حرفه‌ای علاقه دارند اما چون از قدیم این ذهنیت اشتباه وجود داشته که هر کس با کسب معدل پایین باید رشته فنی و حرفه‌ای را انتخاب کند، به همین خاطر دانش‌آموزان از علاقه خود می‌گذرند و به رشته‌هایی می‌روند که بتوانند در دانشگاه پذیرفته شوند.
این کارشناس آموزشی در پایان گفت: باید به رشته‌های فنی و حرفه‌ای بهای بیشتری داده شود تا این ذهنیت غلط که فنی و حرفه‌ای برای دانش‌آموزان معدل پایین است از بین برود. باید فرهنگ‌سازی صورت بگیرد تا بچه‌های فنی و حرفه‌ای علایق خودشان را دنبال ‌کنند.
یکی از دانش‌آموزان من در رشته طراحی دوخت درس خواند و کار کرد و اکنون از نظر اقتصادی و روانی شرایط تحسین‌برانگیزی دارد، از این رو باید با ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان دبیرستان باعث شویم تا آنها راه خود را پیدا کنند.