به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، تا همین چند سال پیش هر فیلم و سریالی که توسط کارگردانان ترکیه‌ای تولید می‌شد، غالباً کل داستان یا بخش قابل توجهی از آن، حول محور زندگی روستاییان بود. چرا که ساخت جمعیتی، فرهنگی و اقتصادی ترکیه، غالباً روستایی بود.

اما حالا، کاهش جمعیت روستانشینان در این کشور، به جایی رسیده که عملاً می‌توان آن را بحران نامید. در دو دهه اخیر تغییرات جمعیتی قابل توجهی در ترکیه روی داده و علاوه بر کاهش میزان زاد و ولد و پیرشدن جمعیت، تخلیه روستاها و کاهش جمعیت روستایی، موجب نگرانی مقامات این کشور شده است.

افزایش بی‌رویه جمعیت در شهرها، علاوه بر آن که تورم در بخش فروش و اجاره مسکن را به اوج رسانده، به تولیدات کشاورزی و صنایع روستایی نیز لطمه زده و حالا دولت و جامعه ترکیه، با شرایطی روبروست که حتی سیاست‌های تشویقی و تسهیلات حمایتی، منجر به مهاجرت معکوس نمی‌شود.

94 درصد جمعیت ترکیه شهرنشین است
نگاهی به تازه‌ترین گزارش‌های موسسه دولتی آمار ترکیه (TurkStat) نشان می‌دهد که دولت این کشور، حق دارد نگران تخلیه روستاها باشد. چرا که مشخص شده 93.39 درصد از جمعیت ترکیه در شهرها ساکن هستند و میزان ساکنان بخش و روستاها به 6.6 درصد کاهش یافته است.

جمعیت ترکیه در سال 2024 میلادی با 292 هزار و 567 نفر افزایش، نسبت به سال قبل از آن به 85 میلیون و 664 هزار و 944 نفر رسید. از این میزان، 80 میلیون و 7 هزار و 258 ساکن مراکز استان‌ها، شهرستان‌ها و بخش‌ها هستند و جمعیت کل روستانشینان ترکیه از 7 درصد به 6.6 درصد کاهش یافته است. 

تراکم جمعیت (تعداد مردم در هر کیلومتر مربع) در ترکیه، وضعیت نابسامانی دارد. اگر چه میانگین تراکم جمعیت در سراسر ترکیه 111 نفر است، اما این رقم در استانبول به 2934 نفر در هر کیلومتر مربع رسیده، در کوجالی با 623 نفر و در یالوا تنها 390 نفر است.

اما در برخی استان‌های جنوب و جنوبی شرقی، از این هم عجیب‌تر است. به نحوی که در استان تونجلی تراکم جمعیت 11 نفر در 1 کیلومتر مربع است، در اردهان 19 نفر و در ارزنجان و گوموشخانه به 21 نفر می‌رسد.

استانبول با 15 میلیون و 701 هزار و 602 نفر، به تنهایی 18.3 درصد از کل جمعیت ترکیه را در خود جای داده و با احتساب آوارگان و مهاجرین غیرقانونی، این آمار به راحتی به عدد 18 میلیون نفر نزدیک می‌شود. این در حالی است که استانبول، پذیرای 4 میلیون نفر از جمعیت روستایی مناطق آناتولی، جنوب شرق و استان‌های دریای سیاه شده و روستاییانی که به استانبول مهاجرت کرده‌اند، قید کشاورزی و دامپروری را زده‌اند.

استان آفیون کاراحصار ترکیه به تنهایی، 286 هزار و 772 نفر و جمعیت روستایی دارد و این در حالی است که استان درسیم یا تونجلی، کمتر از 30 هزار نفر جمعیت روستایی دارد.

دکتر امینه تحسین دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه استانبول می‌گوید: «تغییرات اقتصادی و اجتماعی مهمی در ترکیه روی داده و کاهش جمعیت روستا، غالباً ریشه در مشکلات اقتصادی دارد. ما نمی‌توانیم ادعا کنیم که جذابیت زندگی در شهرها بالاست و روستانشنیان، به خاطر زیبایی شهرها، زادگاه خود را ترک می‌کنند. درآمد روستاییان پایین آمده و دستمزدهای آنان با بخش‌هایی همچون کارگری مسکن و حتی مشاغل کاذب قابل مقایسه نیست. همچنین کاهش نرخ اشتغال کشاورزی در سراسر ترکیه باعث انقباض فعالیت‌های اقتصادی در روستا شده و در عین حال، ظرفیت ایجاد اشتغال در بخش‌های غیرکشاورزی محدود است. روند توسعه مناطق روستایی باید مبتنی بر مکمل بودن بخش‌ها، ارتباط بین حاشیه و مرکز و ساختار جمعیتی و خاکی مناطق باشد. اما سیاست موفقی برای تشویق به مهاجرت معکوس نداشته ایم».

یکی دیگر از ابعاد مهم در ارزیابی وضعیت جمعیتی روستانشینان، مقایسه جمعیت سالمندان در یک بازه زمانی 17 ساله است. آمارهای رسمی ترکیه نشان داده که جمعیت سالمندان در سال 2007 میلادی در روستاها، فاصله معنی داری به نسبت جمعیت سالمندان در شهرها نداشته اما در سال 2024 میلادی، اغلب مناطق روستایی ترکیه، عملاً از جوان، کودک و نوجوان خالی شده‌اند.

در نتیجه، علاوه بر آن که میزان توان جسمی روستانشینان برای تولید محصول کشاورزی کاهش یافته، در حوزه فرهنگی و اجتماعی نیز، مفاهیمی همچون همبستگی خانواده و خویشاوندی، تا حد زیادی معنای خود را از دست داده است. 

گزارش روزنامه حریت چاپ آنکارا نشان می‌دهد که در سال 2000، یک سال قبل از بحران اقتصادی 2001 میلادی 35.1 درصد از جمعیت ترکیه در مناطق روستایی زندگی می‌کردند، در حالی که میزان ساکنان شهرها 64.9 درصد بود.

به عبارت دیگر هنوز جمعیت روستاها از تقریباً یک سوم جمعیت کشور بیشتر است. باز هم در اوایل دهه 1990، زمانی که ترکیه با مشکلات اقتصادی مواجه بود، نسبت جمعیت روستایی تقریباً 40 درصد بود.

به همین دلیل در روستاهایی که تولیدات کشاورزی و دامی ادامه داشت، هزینه‌های بالای زندگی که بر شهرها تأثیر می‌گذاشت کمتر احساس می‌شد و به نوعی با ارسال آذوقه، به بستگان و اقوام خود در شهرها کمک می‌کردند.

اما حالا جمعیت روستانشین ترکیه، از 7 درصد هم کمتر است و اغلب روستانشینان نیز، مایحتاج غذایی و بسیاری از ملزومات خود را از شهرها می‌خرند!

هاجر ییلدرم، جامعه‌شناس و محقق حوزه فقر که تحقیقات میدانی در مورد پراکندگی جغرافیایی فقر انجام می‌دهد، گفته است:«امروزه هیچ نوع حمایت غذایی از روستا به اقوام در شهرها وجود ندارد. مردم در مناطق روستایی برای تامین مخارج زندگی خود مشکل دارند. در بسیاری از روستاها، حتی نان و میوه و سبزیجات مایحتاج روزانه تولید نمی‌شود».

در همین حال عزیز کوچال، رئیس انجمن حمایت از مصرف کنندگان (TÜKODER) می‌گوید: «در شرایط کنونی هیچ نیرویی در روستاها باقی نمانده تا برای ساکنان شهر غذا تهیه کنند! روستاهای ما غالباً خالی شده‌اند و ساکنان فعلی، غالباً سالمند هستند. ما در مسیری هستیم که کشاورزی و دامپروری، نیروی شاغل جوان خود را از دست داده است».

پیامدهای تخلیه روستاها در ترکیه
کاهش جمعیت روستایی ترکیه پیامدهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی دارد. به عنوان مثال، با افزایش شهرنشینی، قدرت سیاسی تا حد قابل توجهی از مناطق روستایی دور می شود و به طور بالقوه منجر به کاهش احساس نمایندگی و دوری از فرصت‌ها و منابع برای جوامع روستایی می شود.

این موضوع حتی می‌تواند منجر به قطبی شدن فضای سیاسی و شکاف بین جمعیت شهری و روستایی شود و ساکنان شهری و روستایی اولویت‌ها و ترجیحات سیاسی متفاوتی داشته باشند.

از دیگر سو، میزان فشار بر نهادهای اجرایی و بخش خدمات عمومی بیشتر می‌شود. شهرنشینی سریع و مهاجرت بی‌رویه روستایی در ترکیه به ویژه در استان‌های بزرگ، بخش‌های حمل و نقل، آموزش و بهداشت را با موانع بزرگی روبرو کرده و این کمبودها و نارسایی‌ها در کنار تورم، هزینه‌های سنگین اجاره مسکن، منجر به اعتراض مداوم و تنش سیاسی شود.

درباره پیامدهای اقتصادی نیز باید گفت، کاهش جمعیت روستایی در ترکیه، منجر به کمبود نیروی کار در کشاورزی و سایر صنایع روستایی شده و در 10 سال اخیر، بخش قابل توجهی از امنیت غذایی این کشور، متکی به واردات و پرداخت هزینه‌های ارزی کلان بوده است. در عین حال، در فضای شهری نیز، ترکیه شاهد میزان بی‌سابقه‌ای از نابرابری، حاشیه نشینی و افزایش جرم است. 

انتهای پیام/