به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، اعتیاد یک آسیب اجتماعی است که نه‌تنها بر زندگی افراد، بلکه بر جامعه نیز اثر می‌گذارد و تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت فرد و جامعه دارد. این بلای خانمان‌سوز به‌عنوان یک بیماری اجتماعی، با مشکلاتی نظیر فقر، بیکاری و ناهنجاری‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی در ارتباط است. در گزارش جهانی موادمخدر در سال ۲۰۲۴ که خانم غدا والی دبیر اجرایی دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل متحد چندی پیش ارائه کرده بود، آمده که حدود ۶۴ میلیون نفر در سرتاسر جهان از اختلالات مصرف موادمخدر رنج می‌برند، این در حالی است که تنها یک نفر از هر ۱۱ نفر به درمان دسترسی دارد.

«تولید، قاچاق و مصرف موادمخدر همچنان باعث تشدید بی‌ثباتی و نابرابری می‌شود و آسیب‌های ناگفته‌ای را بر سلامت، امنیت و رفاه مردم به‌جا می‌گذارد.» شکی نیست که موادمخدر در کشورمان نیز یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی به‌شمار می‌رود.

در ایران حدود ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر مصرف‌کننده موادمخدر هستند که همین لزوم سیاست‌گذاری‌های دقیق و مناسبی را در این حوزه می‌طلبد، به همین منظور قرار است هفدهمین کنگره دانش اعتیاد که از سال‌ها پیش در کشورمان راه‌اندازی شده، از ۲۴ تا ۲۶ بهمن ماه به راه‌های پیشگیری و مقابله با این موضوعات بپردازد.

دکتر رامین رادفر، درمانگر و پژوهشگر اعتیاد و دبیر علمی‌هفدهمین کنگره دانش اعتیاد و دکتر امید مسّاح، درمانگر اعتیاد و پژوهشگر مرکز تحقیقات سوءمصرف و وابستگی به مواد؛ اهداف و ابعاد مختلف این رویداد و ضرورت برگزاری چنین هم‌اندیشی‌هایی را تبیین کرده‌اند.

 
اعتیادهای رفتاری

امروز همه می‌دانیم که اعتیاد در مفهوم سنتی آن (مصرف برخی مواد خاص)، دیگر چندان غیرعادی و فراگیر نیست، بلکه انواع جدید مواد اعتیادآور و حتی اعتیادهای گوناگونی هستند که همه را شگفت‌زده و تهدید می‌کنند و اگر اطلاعات ما از دایره محدود تعاریف سنتی فراتر نرود، نمی‌توانیم در عرصه پیشگیری موفق عمل کنیم. کارشناسان اعتیاد معتقدند سرعت تغییرات و گسترش جامعه آماری بالقوه در خطر ابتلا به انواع اعتیادهای رفتاری و دامنه سنی آنها و لزوم توجه به این مشکلات باعث شده تا کنگره امسال به شکلی ویژه و در چند محور، علاوه بر سوءمصرف مواد، به انواع اعتیادهای رفتاری پرداخته و با دعوت از متخصصان حوزه‌های مختلف، جنبه‌های جدیدتری از طب اعتیاد را بیان کند؛ شاید تدبیر لازم برای نجات جامعه از این تهدیدهای بی‌صدا و پیوسته اندیشیده شود، اما وقتی از اعتیاد حرف می‌زنیم، چه رفتاری مدنظر است؟

این سؤالی است که دکتر امید مسّاح درمورد آن می‌گوید: «تعریف مفهوم اعتیاد آسان نیست و استفاده از این اصطلاح بسیار بحث‌برانگیز است. با این حال، امروزه اصلی که در تعریف اعتیاد مورد اجماع قرار گرفته، استفاده اجبارگونه از یک ماده یا مبادرت اجبارگونه (وابستگی) به یک فعالیت است. این تعریف برخلاف تصور رایج و قدیمی‌که اعتیاد را نوع خاصی از وابستگی به موادمخدر و مواد شیمیایی مانند الکل، نیکوتین و هروئین می‌دانست، هر فعالیتی که فرد را تحریک و مجبور به انجام رفتارهای افراطی کند را دربرمی‌گیرد.

قمار، سوءمصرف مواد، افراط در بازی‌های رایانه‌ای یا چت و اینترنت‌گردی و... از عادات و رفتارهای اجباری هستند که در تعریف توسعه‌یافته اعتیاد قرار می‌گیرند.» رفتارهای افراطی یکی از پیامدهای کمبود و سرخوردگی‌ها به‌شمار می‌رود که در دو حالت مثبت یا منفی خود را نشان می‌دهد. در افراطی‌گری منفی معمولاً میل به آسیب زدن به خود یا دیگران دیده می‌شود.

دکتر رامین رادفر می‌گوید: «افراد معتاد به مجموعه‌ای از تجربیات وابسته هستند که ناشی از واکنش‌ها به یک ماده شیمیایی خاص یا یک رفتار است. در واقع در مغز این افراد مسیرهایی از پاداش و لذت مدام در اثر تکرار و افراط در استفاده از یک ماده یا انجام یک رفتار فعال شده که در نبود آن، علائم مشخصی شامل انرژی پایین، بی‌انگیزگی، بی‌لذتی، ناشادی و امثال آنها بروز می‌دهند. یعنی علاوه بر تصور مرسوم و قدیمی، طیفی از رفتارهای افراطی مانند قمار، بازی ویدیویی، اختلالات خوردن، ورزش، استفاده از رسانه، کار بیمارگونه و رفتارهای مجرمانه اجباری که فرد از طریق مبادرت به آنها لذت، هیجان و احساسات خوبی را تجربه کرده یا احساسات منفی را دور می‌کند؛ از دایره تعادل خارج شده و اعتیاد و وابستگی تلقی می‌شوند، گرچه چنین اعتیادهای رفتاری مستلزم مصرف یک ماده شیمیایی نیستند.

محققان دریافته‌اند که بسیاری از شاخص‌های اصلی اعتیاد رفتاری شبیه به اعتیاد به مواد هستند. اعتیادهای رفتاری می‌توانند منفعل مثل تماشای افراطی تلویزیون یا فعال مانند بازی‌های رایانه‌ای باشند و معمولاً ویژگی‌های القاکننده و تقویت‌کننده‌ای دارند که ممکن است به ترویج گرایش‌های اعتیادی دامن بزنند. در همه انواع اعتیاد، فرد به استفاده از یک ماده یا انجام یک رفتار آسیب‌زا بارها مبادرت می‌ورزد، زیرا به احساسی که در اثر فعل و انفعالات مغزی از انجام آن کار تجربه می‌کند، معتاد است، بویژه که آن احساس در اوایل حال خوبی برای او پدیدار یا حال بد را از او دور می‌کند. از دیگر اعتیادهای رفتاری می‌توان به خرید افراطی، جراحی‌های افراطی، دزدی اجباری و حتی اعتیاد عاطفی اشاره کرد.»

 
اهمیت پیشگیری در مفهوم اعتیاد

در جامعه‌ای که با اعتیاد به‌عنوان یک معضل و آسیب اجتماعی روبه‌روست، توجه به مقوله پیشگیری و درمان اعتیاد از اهمیت بالایی برخوردار است، اما این گستردگی در بازتعریف مفهوم اعتیاد، چه بازتابی در پیشگیری و درمان اعتیاد می‌گذارد، سؤالی بود که رادفر در پاسخ به آن می‌گوید: «استراتژی‌های مستندمحور پیشگیری، درمان و کاهش آسیب اعتیاد بسیار گسترش یافته و بین‌رشته‌ای شده است. امروزه برای اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های مقابله با اعتیاد به همکاری، تعامل و درک متقابل طیف عظیمی‌از علوم و فنون و تخصص‌های مختلف نیاز است. برای رسیدن به این درک متقابل و تفاهم کاربردی و هم‌افزایی بین‌رشته‌ای، رویدادهای علمی‌بیشتر و بهتری لازم است تا در قالب کنگره، سمینار، سمپوزیوم و... متخصصان و تمامی‌تصمیم‌سازان، سیاست‌گذاران و ذینفعان در کنار کارشناسان و خبرگان علمی‌با طرح مشکلات، به رایزنی پیرامون راهکارهای آنها بپردازند.

در همین راستا کنگره دانش اعتیاد از سال‌ها پیش در کشورمان راه‌اندازی شده و امسال ۲۴ تا ۲۶ بهمن ماه هفدهمین دوره آن در مرکز همایش‌های رازی برگزار خواهد شد.» در کنگره سال‌جاری علاوه بر مباحث رایج در حوزه اعتیاد، قرار است به موضوعاتی مانند بیماری‌های قلبی و اختلالات خواب و انواع مختلف اعتیادهای رفتاری نیز پرداخته شود.

رادفر با تشریح اهداف اصلی کنگره هفدهم توضیح می‌دهد: «یکی از اهداف اصلی کنگره هفدهم، توجه به جنبه‌های گوناگون اختلال مصرف مواد و دیگر انواع اعتیاد است که فراتر از حوزه روانپزشکی و روانشناسی است.

 تحقیقات نشان می‌دهد مصرف طولانی‌مدت برخی مواد یا حتی اعتیادهای رفتاری می‌تواند ریسک بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. برای مثال، در افرادی که الگوی خواب منظمی‌ندارند یا مصرف موادشان باعث اختلال ریتم قلبی می‌شود، احتمال بروز سکته‌های قلبی یا نارسایی‌های قلبی بالاتر می‌رود. بنابراین، همکاری میان متخصصان قلب و عروق با متخصصان حوزه اعتیاد، به تشخیص دقیق‌تر و درمان مؤثرتر منجر خواهد شد. همچنین با توسعه دنیای دیجیتال و فضای مجازی و گسترش شبکه‌های اجتماعی که بروز کرونا نیز همه‌گیری آنها را بسیار سرعت بخشید، جامعه آماری بالقوه در خطر، برای ابتلا به انواع اعتیادهای رفتاری و دامنه سنی آنها گسترش یافت. لزوم توجه ویژه به این مشکلات باعث شد تا کنگره امسال به شکلی ویژه و در چند محور، علاوه بر سوءمصرف مواد، به انواع اعتیادهای رفتاری پرداخته و با دعوت از متخصصان حوزه‌های مختلف، بستری برای تضارب آرا و نظرات متفاوت را فراهم آورد. همچنین با نگاهی به مواد نوظهور و اعتیاد پرخطر به آنها، مشکلات و عوارض اعتیاد به انواع مواد را از جنبه سایر تخصص‌ها و فیلدهای پزشکی به بوته نقد و بررسی گذاشته و جنبه‌های جدیدتری از طب اعتیاد را بازنشر کند.»

دکتر رادفر در پایان با بیان اینکه درصدد هستیم تا انگیزه بیشتری برای پژوهشگران جوان ایجاد کنیم، تأکید می‌کند: «از همه دانشجویان، فعالان این حوزه و کارشناسان رشته‌های مرتبط دعوت می‌کنیم تا با حضور در این رویداد بزرگ ملی، موجب پیشرفت پژوهشگران جوان کشور شوند، زیرا اعتیاد در میان جوانان و نوجوانان، مشکل‌ساز شده و نسل پویا و مولد جامعه را تهدید می‌کند و باوجود محدودیت‌های قانونی در برخی موارد، بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان دچار آن می‌شوند.»