به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم‌، پنج روز از شروع طرح ویژه «فروش حضوری و مجازی کتابفروشی‌ها» می‌گذرد،‌ طرحی که در دولت جدید اما با سیاست‌های دولت پیش یعنی بر اساس ساختاری بنام «بازار کتاب» آغاز شده است.

طرح فروش کتاب که شامل خرید حضوری و خرید مجازی از کتابفروشی‌های عضو این طرح می شود، از 12 بهمن همزمان با نخستین روز از ایام‌الله دهه فجر آغاز به کار کرده و تا 22 بهمن 1403 ادامه دارد.

در این طرح مخاطبان با هر کد ملی می‌توانند تا خرید 1 میلیون تومان کتاب از 25 درصد تخفیف برخوردار شوند. هزینه پست در این طرح برای خریداران و کتابفروشی‌ها رایگان است و توسط معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب و ادبیات ایران پرداخت می‌شود.

بر اساس اعلام موسسه خانه کتاب،‌ مجری طرح فروش، تا روز گذشته 15 بهمن ماه‌، فروش کتاب در این طرح به 3میلیارد و پانصد میلیون تومان رسیده است. در حالیکه ارشاد یارانه 5 میلیاردی برای این طرح مصوب کرده است.

از سوی دیگر،‌ باید گفت که تنها 356 کتابفروشی تاکنون در این طرح ثبت نام کرده‌اند که از این تعداد 121 کتابفروشی برای حضور در این طرح در سامانه «بازار کتاب» عضو شده‌اند.

بررسی طرح فجرانه فروش کتاب با سایر طرح‌های برگزار شده در دو سال و نیم سال گذشته که سامانه بازار کتاب فعالیت خود را آغاز کرده است،‌ نشان از تغییر محسوس و چندانی ندارد،‌ در طر‌ح‌های متعدد پیشین که از سوی خانه کتاب برگزار شده است؛ نیز بارها فروش حضوری به سامانه اضافه شده بود و البته تعداد کتابفروشی‌ها نیز؛ نه چندان بالاتر بوده و نه چندان پایین‌تر.

نخستین طرح حمایتی در حوزه کتابفروشی‌ها در دولت چهاردهم در حالی به فعالیت خود این روزها ادامه می‌دهد که انتظار اهالی فرهنگ و نشر از دولت چهاردهم بازگشت یارانه‌های فصلی و طرح‌های فصلی خرید از کتابفروشی‌ها بود که در سراسر کشور اجرا می‌شد.

سامانه بازار کتاب به باور بسیاری از ناشران،‌ رقابت بخش دولتی با بخش خصوصی محسوب می‌شود،‌ سامانه‌ای که به دلیل مشکلات زیرساختی‌، کتابفروشان محدودی از آن استقبال کردند و البته نمی‌توان ادعا کرد که این طرح در فروش برای همان تعداد محدود کتابفروشی‌ها در ایام خاص مثل نمایشگاه کتاب تهران و طرح‌های دوره‌ای اقتصادی نبوده است،‌ اما مشکلات زیرساختی سامانه،‌ طولانی شدن مدت زمان تسویه حساب،‌ وصل نبودن سامانه بازار کتاب به سامانه نرم‌افزار‌های فروش کتابفروشی‌ها و ...موجب شده است که تنها تعداد محدودی از کتابفروشی‌‌ها پس از دو سال و اندی از عمر سامانه عضو آن باشند.

اما طرح فعلی فروش کتابفروشی‌ها  با انتقادهایی نیز همراه بوده است،‌ برخی از کتابفروشان تاکید بر حضور در سامانه مجازی برای بهره‌مندی از حضور فیزیکی را به عنوان انتقاد مطرح کرده و معتقدند که نباید به بهانه فروش فیزیکی ناشران مجبور به ثبت نام در سامانه باشند‌، چرا که فروش مجازی به دلیل مشکلات ساختاری سامانه برای کتابفروشان تبعات و مشکلاتی به همراه دارد.

یوسف علیخانی: آرزویم بازگشت صالخی به سیاست‌‌های دوران معاونتش است

یوسف علیخانی مدیر انتشارات و کتابفروشی آموت از جمله ناشران و کتابفروشانی است که در سال‌های گذشته در سامانه حضور داشته است، با این حال با اشاره به ادامه‌دار شدن فعالیت سامانه بازار کتاب با طرح فروش دهه فجر در دولت چهاردهم به تسنیم می‌گوید:  من آرزویم این است که سید‌عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به سیاست‌‌هایی که در دوران معاونتش در معاونت فرهنگی داشت، بازگردد‌. سیاستی که صالحی در آن سال‌ها داشت،‌ بازار نشر را تکان داد و مشابه همین دیدارهایی که امروز با صاحبان اندیشه و فرهنگ دارد را با ناشران و کتابفروشان داشت.

وی ادامه می‌دهد: اقتصاد نشر و کتابفروشی‌ها در دوران او رونق گرفت،‌ طرح‌های فصلی،‌ طرح‌های حمایت از مصرف‌کننده‌، هدفمندسازی یارانه‌ها و... در دوره صالحی شکل گرفت.

علیخانی به اقتصاد ضعیف نشر و کتابفروشی‌ها در روزگار فعلی اشاره کرده و می‌افزاید: مردم ناامید هستند. در شوک هستند. هر صبح بیدار می‌شوند، شاید از این کابوس بیدار بشوند، اما این خواب دیگر خیلی طولانی شده. دلار و سکه و طلا و مسکن و ... جایی برای فکر کردن به کتاب می‌گذارد؟ گیرم بخرند، روان‌شان آسوده هست در آرامش بخوانند؟ البته که من امیدوارم به آینده.

محمد زارع مدیر انتشارات و کتابفروشی شایسته تبریز یکی از کتابفروشان مطرح و بزرگ استانی با اشاره به وبیناری که موسسه خانه کتاب پیش از آغاز طرح جدید با برخی از کتابفروشان داشته است،‌ می‌گوید: متاسفانه من نتوانستم در این وبینار شرکت کنم،‌ اما سوال اصلی‌ام از مدیران فعلی وزارت ارشاد و موسسه خانه کتاب این است که وقتی یک طرحی موفق است و آزمون خود را پس می‌دهد‌، پس از چندین دوره ایراداتش مشخص و برخی برطرف می‌شود‌، چرا نباید ادامه پیدا کند؟

وی ادامه می‌دهد: اشاره من به طرح فصلی کتابفروشی‌‌هاست که در دولت دوازدهم برگزار شد و برای 15 یا 16 دوره ادامه یافت‌، به مرور ایرادات طرح برطرف شد و در آخرین دوره‌هایش هم خریداران و هم مصرف‌کنندگان کاملا راضی بودند،‌ 864 کتابفروشی نیز در آخرین دوره شرکت کردند. البته ممکن است تخلفاتی نیز انجام شده باشد که نهاد نظارتی باید نظارت داشته باشد.

مدیر کتابفروشی شایسته تبریز تصریح می‌کند: البته یکی از اتفاقات تلخ طرح‌های فصلی در دولت دوازدهم ارائه اطلاعات مشتریان به سایت‌های فروش کتاب بود،‌ برای مشتریان کتابفروشی‌ها از سایت‌های فروش کتاب پیامک ارسال شد و بسیاری از مشتریان کتابفروشی‌‌ها از بین رفتند.با این حال همچنان طرح فصلی را بهترین طرح حمایتی از کتابفروشی‌ها می‌دانم.

زارع ادامه می‌دهد:‌ در همان طرح فصلی نیز برای چند دوره نخست،‌ کتابفروشان استقبالی نکردند‌، اما در ادامه با نتیجه دادن طرح،‌ استقبال مخاطبان و برطرف شدن معایب کتابفروشان پیوستند‌، خود ما از دوره سوم یا چهارم شرکت کردیم. اما خب،‌ ادامه پیدا نکرد،‌ متاسفانه هر دولتی حضور پیدا می‌کند‌، بدون اینکه طرح‌های قبلی را بررسی کند،‌ ایده و طرح جدید ارائه می‌کند.

 وی با اشاره به سامانه بازار کتاب و حضور بیش از 300 کتابفروشی در دوره فعلی فروش کتاب گفت:‌ اگر بررسی کنیم‌، خواهیم دید اطلاعات بسیاری از این کتابفروشی‌ها ناقص بارگذاری شده است،‌ کتابفروشی‌ها همه آثار خود را بارگذاری نکرده‌اند‌، کتاب‌های قیمت قدیم در سامانه موجود نیست. عمده کتابفروشی‌ها نیز دولتی یا وابسته به نهادها و سازمان‌ها هستند.

کتابفروشان هم‌چنان ترس از افشای اطلاعات مشتریانشان دارند

زارع در پاسخ به اینکه چرا کتابفروشان پس از گذشت بیش از دو سال از آغاز فعالیت سامانه بازار کتاب از آن استقبال نمی‌کنند،‌ گفت:‌ در برخی کانال‌های تلگرامی که کتابفروشان عضو هستند یا در برخی مجامع که پای صحبتشان می‌نشینیم،‌ می‌بینیم که یک نوع ترس وجود دارد که دوباره اطلاعات مشتریان از دست برود. مسئله دوم مشکلات زیرساختی سامانه است.

وی ادامه می‌دهد: یک کتابفروشی مانند ما که 30 هزار عنوان کتاب دارد،‌ چگونه می‌تواند این عناوین را دستی بارگذاری کند؟ دوم اینکه موجودی ما از هر عنوان محدود است،‌ ممکن است از یک کتاب دو نسخه داشته باشیم و فردا مان دو نسخه فروخته شده باشد،‌ اما در اطلاعات بازار کتاب موجودی را نشان می‌دهد. مشتری خرید می‌کند،‌ ما کتاب را نداریم برایش ارسال کنیم‌، فروش را لغو می‌کنیم‌، در سامانه مسدود می‌شویم.

زارع: به آمارهای فروش دلخوش نباشیم

زارع با اشاره به آمارهای فروشی که از سامانه ارائه می‌شود،‌ می‌گوید:‌ این آمارها با یارانه‌ای است که وزارت ارشاد لحاظ کرده است،‌ بنابراین نباید به این آمارها دلخوش کرد.

وی با اشاره به طرح جدید خانه کتاب که فروش حضوری و مجازی را همزمان دارد‌، ادامه می‌دهد: همکاران من که عضو سامانه و طرح جدید هستند،‌ باز هم ناراضی‌اند‌، چرا که نواقصی موجود است،‌ از جمله اینکه اگر فردی تاکنون عضو سامانه نباشد،‌ باید یکبار کد ملی وی را در سامانه درج کنیم‌، بعد منتظر بمانیم تا برای او کد تایید پیامک شود،‌ دوباره کتابفروش باید در سامانه کد را درج کند‌، و مراحلی را طی کند. که زمان‌بر است،‌ صرف این زمان نه برای مشتری و نه برای کتابفروش آسان نیست. اما در طرح‌های فصلی با چنین مشکلاتی بسیار کمتر همراه بودیم.

زارع طولانی شدن پرداخت معوقات،‌ چند قیمتی بودن کتاب و ... را از دیگر آسیب‌های سامانه بازار کتاب عنوان کرد.

حیدری: کتابفروشان دغدغه جدی صالحی و دولت بوده و هستند

اما سید‌ابراهیم حیدری مدیرعامل خانه کتاب‌، که پیشتر در وبیناری با حضور کتابفروشان به بررسی طرح پرداخته است،‌ در پاسخ به اینکه چرا در دولت چهاردهم نیز طرح‌های حمایتی بر پاشنه همان طرح سامانه بازار کتاب که چندان از سوی کتابفروشان مورد استقبال واقع نشد‌، می‌گردد‌، می‌گوید: کتابفروشان در دولت یازدهم و دوازدهم یکی از دغدغه‌های جدی آقای صالحی و دولت بود،‌ همان زمان جمع بندی‌ها به این رسید که یکی از آسیب‌های جدی در حلقه توزیع کشور که موجب کم شدن بحث کتاب و کتابخوانی شده است،‌ عدم حمایت از کتابفروشی‌هاست، نهایتاً به این جمع بندی رسیدیم که در قالب‌های مختلف از کتابفروشی‌ها حمایت کنیم.

وی ادامه داد: پرداخت وام‌های کم بهره،‌ برگزاری جام باشگاه‌های کتابخوانی و در نهایت آغاز طرح‌های فصلی حمایت از کتابفروشی‌‌ها. طرح‌های فصلی چند دوره‌ای برگزار شد تا اینکه کشور درگیر شرایط کرونایی شد‌، فروش مجازی یا همان نمایشگاه مجازی کتاب در همان سال‌ها آغاز شد و به تدریج کامل‌تر و گسترده‌تر شد تا شد سامانه بازار کتاب.

حیدری: تیم فنی را برای برطرف کردن مشکلات زیرساختی به خط کردم

حیدری ادامه می‌دهد:‌ سامانه بازار کتاب در سال‌های مختلف فعالیت در زیرساخت مشکلاتی داشته است،‌ من زمانی که به خانه کتاب آمدم‌، تیم فنی را به خط کردم و گفتم تا جاییکه امکانش هست و فرصت داریم،‌ زیرساخت‌‌های فنی برطرف شود. از آن طرف نیز وبیناری با 200 کتابفروشی برگزار کردیم و به نقد و بررسی محتوایی و ساختاری سامانه پرداختیم و برخی مشکلات را نیز رفع کردیم.

مدیرعامل خانه کتاب در پاسخ به این پرسش که چه ایراداتی اکنون برطرف شده است‌، می‌گوید: برای نمونه امکان عضویت برای همه کتابفروشانی که مجوز دارند،‌ باز شد و همه می‌توانند در سامانه عضو شوند‌، چند ایراد فنی هم در زیرساخت‌های ما وجود داشت که برطرف شد.

حیدری:  اتصال سامانه به نرم‌افزار کتابفروشان را پیگیری خواهیم کرد

وی در پاسخ به این پرسش که تا پیش از این مگر همه کتابفروشان نمی‌توانستند عضو سامانه شوند؟ و اینکه چرا هنوز مهمترین نقص موجود یعنی وصل بودن سامانه فروش بازار کتاب به نرم‌افزار ‌های کتابفروشی‌ها برطرف نشده است‌، گفت: محدودیت‌هایی برای عضویت همه کتابفروشان وجود داشت،‌ که برطرف کردیم. درباره این مشکل زیرساختی نیز من به مسئولان مربوطه موضوع را ارجاع می‌دهم تا زودتر برطرف شود. چرا که وزارت ارشاد یارانه خوبی می‌گذارد و نمی‌خواهیم هزینه‌ای کنیم که با مشکل کوچکی گرفتاری ایجاد شود.

مطالبات کتابفروشان نهایتا تا دو هفته پرداخت می‌شود

حیدری با اشاره به دیگر اقدامات انجام شده در جهت برطرف کردن نقص‌های سامانه از پرداخت مطالبات گذشته‌، مطالبات پست و .. خبر داد و گفت: در این دوره تلاش می‌کنیم دو هفته پس از اتمام طرح مطالبات کتابفروشان را پرداخت کنیم.

 وی در پاسخ به اینکه یارانه وزارت ارشاد برای این طرح چه میزان بوده است،‌ گفت: ما در مرحله نخست 5 میلیارد تومان به عنوان یارانه به جز یارانه‌ای که برای ارسال رایگان محصولات پستی به شرکت پست می‌دهیم،‌ اختصاص داده‌ایم.

رئیس‌دانا: بارکد برخی کتاب‌ها در سامانه خوانده نمی‌شود

نواقص موجود در سامانه بازار کتاب‌، که حیدری از برطرف شدن برخی از آن‌ها سخن می‌گوید‌، هم‌چنان بسیاری از کتابفروشان را درگیر خود کرده است،‌ آرش رئیس‌دانا مدیر کتابفروشی نگاه از جمله کتابفروشی‌های حاضر در طرح فعلی است،‌که از کندی سامانه و مشکلاتی که در سیستم وجود دارد،‌ انتقاد کرده و می‌گوید: پیش از طرح  ما فهرست بسیاری ازعناوین کتاب را وارد سامانه کردیم،‌ اما متاسفانه اکنون وقتی بارکد کتاب را اسکن می‌کنیم،‌ سامانه نشان نمی‌دهد‌، مجبوریم کتاب دیگری را به جای کتاب خریداری شده وارد سامانه کنیم،‌ گاهی این کتاب‌ها اختلاف قیمت اندکی دارد،‌ مشتری تصور می‌کند‌، ما گران‌فروشی می‌کنیم.

وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این وقت بسیاری از کتابفروش و مشتری می‌گیرد،‌ قطعی سامانه و مشکلات زیرساختی البته به این دوره اختصاص ندارد،‌ در گذشته نیز ما همین مشکلات را داشتیم که نشان می‌داد سامانه بازار کتاب ناکارآمد است.

رئیس‌دانا اضافه می‌کند:‌ در این دوره در فروش حضوری‌، گاهی برای ارسال کد تایید به مشتریان نیز با مشکل مواجه می‌شویم،‌ پس از درج کد کلی مشتریان در سامانه مدت زمان بسیاری تا 30 دقیقه در مواردی طول می‌کشد که کد تایید ارسال شود‌.

طرح‌های حمایتی رونق به کتابفروشی‌‌ها می‌دهند

وی در عین حال طرح‌های حمایت از کتابفروشی‌ها را موجب رونق کتابفروشی‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید:‌ ارائه طرح‌های حمایتی و یارانه به مشتریانت موجب می‌شود که کتابفروشی‌ها در بازار رقابت ناعادلانه‌ای که برخی سایت‌ها و پلتفرم‌ها ایجاد کرذده و تخفیف‌های بالا ارائه می‌کنند‌، بتوانند سرپا بمانند.

رئیس‌دانا ادامه می‌دهد: اینکه طرح فروش فیزیکی نیز به طرح حمایتی اضافه شده است،‌ قابل قدردانی است،‌ اما وابسته بودن طرح فروش فیزیکی به سامانه‌ای که نواقص ساختاری و زیرساختی دارد،‌ موجب شده تا مشکلات همچنان پابرجا بماند.

سامانه بازار کتاب از جمله طرح‌های حمایتی از کتابفروشان و مصرف‌کنندکان است که به باور کارشناسان در مدت زمان گذشته از عمر آن،‌ نتوانسته در جذب استقبال کتابفروشان موفق باشد،‌ هم‌چنین مهمترین مشکلات زیرساختی این سامانه که همان اتصال سامانه بازار کتاب به نرم‌افزار کتابفروشی‌هاست به صورت برخط انجام نشده است،‌ هر چند مسئولان در دوره‌هایی از این اتصال خبر دادند‌، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد‌، در مقام عمل چنین نشده و کتابفروشان همچنان به صورت دستی موجودی خود را بروز می‌کنند.

از سوی دیگر چند قیمتی بودن کتاب‌ها در سامانه موجب شده تا بسیاری از کتابفروشان تنها بخشی از موجودی خود را در سامانه وارد کنند. اینکه تعداد کتابفروشی‌های عضو سامانه در طول گذشت چند سال از آغاز به کار آن تغییر محسوسی نداشته نشان می‌دهد که باید عطای سامانه را به لغایش بخشید و فکری برای جایگزینی آن کرد و یا باید به رفع نواقصی که موجب شده تا کتابفروشان اندیشه‌ای برای ورود به این سامانه نداشته باشند،‌ پرداخت.

از سوی دیگر نباید فراموش کرد که اگرچه دنیای امروز دنیای تکنولوژی و عصر مجازی است و نمی‌توان از ظرفیت‌هایی که فضای مجازی در اختیار انسان قرار می‌دهد،‌ چشم‌پوشی کرد،‌ اما کتابفروشان این پاتوق‌های فرهنگی با حضور مشتریانشان است که نفس می‌کشند،‌ طرح‌های فصلی پای مشتریان را به کتابفروشی‌های محلی باز کرده بود،‌ رونق دوباره‌ای به کتابفروشی‌ها برگردانده بود و امیدی تازه در این صنف ایجاد کرده بود،‌ این امید و رونق وابسته حضور فیزیکی مشتریان،‌ گپ وگفت آن‌ها با کتابفروشان و چرخ زدن در قفسه‌های کتابفروشی‌‌ها است. اگر قرار است طرحی حمایتی برای کتابفروشان داشته باشیم،‌ این طرح‌ها نباید محدود به منابع مالی باشد،‌ شناخت دقیق از مشکلات و چالش‌های امروز کتابفروشی‌ها می‌تواند به ترسیم طرح‌هایی بیانجامد که تنها حمایت‌های مادی را مدنظر نداشته باشد و حمایت‌های معنوی را نیز در بربگیرد.

حالا که سید‌عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خود از حامیان به جد کتابفروشی‌‌هاست و این را در عمل حداقل به جامعه نشر ثابت کرده است،‌ حالا که عزم جدی برای حمایت از این حلقه زنجیره نشر در دولت و در بخش فرهنگی آن وجود دارد،‌ بهتر است،‌ اگر قرار است از ظرفیت‌هایی که سامانه بازار کتاب در اختیار قرار می‌دهد،‌ استفاده کنیم‌، به طور جد پیگیر برطرف کردم نواقص سامانه باشیم،‌ وجود نواقص در سال نخست فعالیت طرح ممکن است توجیه پذیر باشد،‌ اما حالا که از عمر فعالیت سامانه دو سال گذشته است،‌ دیگر نباید با همان مشکلات ابتدایی دست و پنجه نرم کرد.

انتهای پیام/