خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-سینا سفالگر: جهان کنونی به اذعان بسیاری از استراتژیست ها و تحلیلگران مسائل راهبردی، جهانِ دیجیتالی است. دنیایی که در قالب آن شاهد اوج‌گیری ابزارهای جهان دیجیتال هستیم و البته که این مساله در نوع خود تأثیرات قابل توجهی را بر رفتار و حتی سبک زندگی انسان‌های جهان فعلی برجا گذاشته است. نکته قابل تأمل اینکه شاهد ظهور نسل‌هایی نظیر نسل Z و یا نسل آلفا و بتا نیز هستیم. نسل‌هایی که تا حد زیادی با ابزارهای جهان دیجیتال انس گرفته اند و جنس خاصی از کنش و رفتار را نشان می‌دهند.

در این میان یکی از پدیده‌هایی که همزمان با اوج‌گیری جهان دیجیتالی از موقعیت قابل توجهی برخوردار شده، برجسته شدن موقعیت سلبریتی ها است. افراد مشهوری که هواداران زیادی را در فضای مجازی دارند و از همین فضا منشأ اثرگذاری در برهه‌های زمانی مختلف می‌شوند. پدیده‌ای جهانی که مناظرات و مباحثات مختلفی را در مورد ابعاد گوناگون اوج‌گیری پدیده سلبریتی ها برانگیخته است. البته که این مساله در کشورمان ایران نیز بازتاب‌های قابل توجهی یافته و به طور خاص در برخی بزنگاه‌های تاریخی شاهد عملکرد خاص برخی از سلبریتی ها حتی در نقطه مقابل منافع ملی کشورمان بوده‌ایم.

از این رو، خبرگزاری مهر در گفتگو با محمودرضا امینی، دکترای روابط بین الملل، فعال رسانه و کارشناس مسائل راهبردی، به واکاوی چند علامت سوال مهم با محوریت پدیده سلبریتیسم در جهان کنونی و ابعاد مختلف این موضوع پرداخته است که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:

*به نظر شما اصلی‌ترین دلیل برجسته شدن بیش از پیش پدیده سلبریتیسم در جهان کنونی چیست؟

توسعه حوزه رسانه و فضای مجازی در قالب‌های مختلف آن، نقشی مهم و محوری را در برجسته شدن مساله سلبریتی ها بازی کرده است. در واقع، دیده شدن مکرر و بالای افرادی که به سلبریتی مشهور هستند، سبب شده تا پدیده مذکور به یک پدیده جدی در جهان حاضر تبدیل شود. از این رو، کاملاً طبیعی است که شاهد باشیم این افراد طرفداران زیادی را به سمت خود جلب می‌کنند و محبوبیت قابل توجهی را کسب می‌کنند.

خواه سلبریتی ها هنرپیشه سینما، ورزشکار، یا حتی یک مداح و غیره باشند، از وزن تأثیرگذاری زیادی برخوردار می‌شوند. این یک مساله کاملاً طبیعی است. نه فقط در ایران بلکه اکنون در اقصی نقاط جهان شاهد اوج‌گیری سلبریتی ها هستیم. قاعدتاً وقتی افراد مشهور می‌شوند و مقبولیت عمومی پیدا می‌کنند، هر حرکت و اقدام و سخن آن‌ها از تأثیرگذاری زیادی برخوردار است. با این همه، همانطور که پیش‌تر نیز گفتم، پدیده سلبریتی ها، پدیده‌ای است که محصول جهان مدرن و تحول ابزارها و وسایل ارتباطی است.

*برخی عمدتاً در بحث با محوریت سلبریتی ها به ابعاد منفی کنشگری آن‌ها اشاره دارند. تحلیل شما در مورد اثرگذاری سلبریتی ها چیست؟ آیا آن‌ها صرفاً اثرگذاری منفی دارند؟

پاسخ به این سوال نسبی است. هم بله و هم خیر. پیش‌تر در مورد قطعی بودن اثرگذاری سلبریتی ها صحبت کردم. حال اگر این سلبریتی‌ها مستقل عمل کنند و به اصولی پایبند باشند، می‌توانند مفید باشند با این حال وقتی در زمین یک ساختار مشخص و مغرض بازی کنند و اصول مشخص و انسانی را مورد بی توجهی قرار دهند، بدون تردیدی اثرگذاری آن‌ها نیز منفی خواهد بود. موضوعی که حتی در برخی مواقع می‌تواند با تبعات بسیار بدی برای یک جامعه و کشور نیز همراه شود. سلبریتی ها هم می‌توانند هنجار شکن باشند و هم هنجار ساز. هم می‌توانند الگوی مثبت باشند و هم الگوی منفی باشند.

البته که جوانان در جهان کنونی و با توجه به تحول ابزارهای رسانه‌ای و ارتباطی که عملاً کوچک شدن جهان را به دنبال داشته، تا حد زیادی در مواردی نظیر فضای مجازی، با احساسات خود سوگیری می‌کنند و اثرپذیر می‌شوند و کمتر متناسب با مؤلفه عقلانیت دست به کنش و رفتار می‌زنند. از این رو، درست در همین نقطه، حس مسئولیت سلبریتی ها در رابطه با اقداماتشان و رفتارهایشان از اهمیت زیادی برخوردار می‌شود. در این چهارچوب، می‌توان از سلبریتی ها برای اثرگذاری مثبت بر جوانان استفاده کرد و صرفاً اینطور نیست که برخی تاکید دارند باید فقط به ابعاد منفی این موضوع اشاره شود.

البته که باید توجه داشته باشیم در مواجهه با فضای مجازی و پدیده سلبریتی ها، باید دانش رسانه‌ای در اولویت باشد و از در پیش گرفتن رویکردهای مقطعی و فصلی خودداری شود. زیرا این رویکردها در نگاه به مساله خود آسیب‌زا هستند.

*وضعیت در ایران را چگونه می‌بینید؟ تحلیل شما در مورد اثرگذاری سلبریتی‌ها با توجه به شواهد عینی چیست؟

من پیش‌تر برخی مبانی در این رابطه را مورد اشاره قرار دادم. سلبریتی ها وقتی شهرت پیدا می‌کنند، هم به صورت مستقل و هم در قالب برخی ساختارها می‌توانند از وزن اثرگذاری بر جامعه برخوردار باشند. متأسفانه بیشترِ سلبریتی ها به ویژه در سال‌های اخیر در ایران، مورد سوءاستفاده ساختارهای بیرونی قرار گرفته اند. همین مساله در برخی برهه‌های زمانی برای کشورمان آسیب‌زا بوده است.

حتی بیراه نیست اگر بگوییم برخی از این سلبریتی ها خود اثرپذیر بوده اند به جای اثرگذار و پیامدهای منفی را خلق کرده اند. مثلاً در بحث کشف حجاب و یا تعارض با برخی ارزش‌ها و عرف‌های رایج جامعه ایرانی، شاهد بوده‌ایم که شماری از سلبریتی‌ها بکار گرفته شده اند و اثرگذاری منفی داشته اند. البته که در نقطه مقابل این جنس از سلبریتی ها نیز افرادی بوده اند که عملکردی متفاوت داشته‌اند. همه این مسائل تا حدی نیز ریشه در این موضوع دارند که ساختارهای ما تلاشی برای جذب سلبریتی‌ها و اثرگذار بودن مثبت آن‌ها انجام نداده اند. این یک واقعیت غیرقابل انکار است. سلبریتی ها رها هستند.

من بر این باورم نهادهایی در کشورمان که در حوزه مرتبط با فعالیت‌های سلبریتی ها می‌توانند اثرگذار باشند و باید کنشگری کنند، به خوبی وارد این حوزه نشده اند. همین مساله به خودیِ خود سلبریتی ها را بعضاً به فضایی سوق می‌دهد که در نقطه مقابل منافع ملی کشورمان قرار دارد. پیش‌تر هم گفته ام که ایران در سال‌های گذشته از این مساله آسیب دیده است. البته که نمونه‌های مشابه کنشگری مخرب سلبریتی ها و بازیگری آن‌ها در زمین دشمنان، در کشورهایی نظیر سوریه، عراق، افغانستان و حتی برخی از کشورهای آمریکای لاتین هم قابل مشاهده بوده است. وقتی ما نتوانیم به درستی صحنه را مدیریت کنیم، کاملاً طبیعی است که طیف‌های مخالف و دشمن چنین خواهند کرد.

البته که جریان‌های مخالف و معاند با ایران شگردهای خاصی را نیز در جذب سلبریتی ها به سمت خود دارند. به بیان ساده‌تر، کاملاً حساب شده وارد این میدان می‌شوند. در طی سال‌های گذشته شاهد بوده‌ایم که برخی سلبریتی ها در کشورمان در حوزه شغلی خود مثلاً در سینما موفق بوده اند اما وقتی در جبهه مقابلِ منافع ملی کشورشان و تحت تأثیر رویکردهای مغرضانه خارجی قرار گرفته اند و از کشور خارج شده اند، وضعیت مساعدی را مشاهده نکرده اند و از کرده خود ابراز پشیمانی کرده اند. وقتی هم این سلبریتی ها در خارج از ایران حضور دارند اگر نتوانند خود را با برخی استانداردهای محیط خارج تطبیق دهند، به نقطه بسیار چندش آوری می رسند. نمونه‌های این مساله را در وضعیت کنونی به عینه مشاهده می‌کنیم.

با این همه، نکته جدی و اصلی من این است که هرچقدر که ما سلبریتی های خودمان را رها کنیم، در دامان دیگران رشد خواهند کرد و اثرگذار خواهند شد و در راستای اهداف آن‌ها دست به کنشگری می‌زنند.

*پس شما از جمله افرادی هستید که تاکید دارید امکان حکمرانی فضای مرتبط با سلبریتی ها وجود دارد؟

من کاملاً معتقدم که امکان حکمرانی در حوزه فعالیت سلبریتی ها وجود دارد. حکمرانی که مد نظر ما است، حکمرانی اخلاقی است. این جنس از حکمرانی می‌تواند حتی برای خودِ سلبریتی ها نیز کمک کننده باشد و آن‌ها را در منظومه‌ای اخلاق مدارتر قرار دهد. سلبریتی‌ها سرباز نیستند که دستورپذیر باشند اما می‌توانند همکاران خوبی باشند وقتی که تعامل خوب و سازنده و منطقی با آن‌ها انجام شود.