فرازدیلی: سرطان پس از بیماری‌های قلبی و عروقی دومین عامل مرگ و میر در ایران است و برآوردها نشان می‌دهد در چند سال آتی به جایگاه اول می‌رسد.

بر اساس آمارهای سال ۱۳۹۹ سالانه در ایران حدود ۱۳۱ هزار نفر به سرطان مبتلا می‌‌شوند که بیش از نیمی از آن‌ها یعنی ۸۰ هزار نفر جان خود را به همین دلیل از دست می‌دهند. اول تا هفتم بهمن‌ماه هفته ملی مبارزه با سرطان در ایران است که همزمان با هفته اطلاع‌رسانی جهانی نام‌گذاری شده و امسال عنوان «دست در دست هم برای پیشگیری سرطان» شعار آن است. در این گزارش وضعیت سرطان در ایران و بعضی گفته‌ها و شایعات مربوط به آن‌را بررسی کرده‌ایم.

دلیل افزایش آمار سرطان در ایران

سرطان‌های‌ معده، پروستات و ریه شایع‌ترین انواع این بیماری بین مردان ایرانی هستند. سرطان‌های پستان، معده و روده‌ بزرگ بیشترین آمار ابتلا را بین زنان ایرانی دارند. در حالی‌که سرطان پستان، بین زنان تمام استان‌های کشور بیشترین آمار را دارد، در دو استان یزد و کهگیلویه‌ و بویراحمد آمار سرطان تیروئید زنان بالاتر است. سرطان معده بین مردان بیشتر استان‌ها اولین نوع است ولی در استان بوشهر و هرمزگان سرطان ریه آمار بالاتری دارد یا سرطان مثانه بین مردان کرمان، چهارمحال و بختیاری و کرمانشاه اولین نوع است. سرطان روده بزرگ هم در استان‌های سمنان، قم و ایلام از سرطان پروستات جلو زده است.

بروز سرطان به دلیل پیر شدن جمعیت در بیشتر کشورهای جهان افزایش پیدا کرده است. هر چقدر متوسط عمر مردم یک کشور جوان‌تر باشد و بیماری‌های دیگر را با روش‌هایی مانند واکسیناسیون بهتر کنترل شده باشند، سرعت رشد سرطان بیشتر خواهد بود. ایران تا سال ۱۴۱۴ با رشد ۸۶ درصدی به رتبه ۴۸ آمار ابتلای سرطان بین کشورهای جهان خواهد رسید.

باز هم دهه شصتی‌ها!

یکی از دلایل افزایش آمار سرطان در ایران، افزایش جمعیت در دهه شصت است. این پیک جمعیتی که به دلیل ارتقاء سطح سلامت و بهداشت جامعه، متوسط عمر طولانی‌تری از نسل‌های قبل دارد، با سرطان‌های بیشتری نیز درگیر خواهد بود. در نسل‌های پیشین مرگ و میر کودکان به دلیل انواع بیماری و به‌ویژه نبود واکسیناسیون سراسری بالا بود و همچنین مرگ و میر زنان حین زایمان که سال ۱۳۵۷ تا ۲۷۰ نفر بود، سال ۱۳۹۷ به ۱۸.۵ نفر رسید.

ورود پیک جمعیتی متولدان دهه شصت به میانسالی و در ادامه سالمندی، باز هم آمارهای ابتلا به انواع سرطان را افزایش خواهد داد.

دکتر علی قنبری مطلق - تخصص رادیوانکولوژی و هیات علمی دانشگاه- در این مورد به خبرآنلاین گفته: ‌افزایش تعداد سرطان در همه دنیا اتفاق می‌افتد و در کشورهای در حال توسعه، این موارد بیشتر و در ایران خیلی بیشتر است. ما حداقل ۱۱۵ درصد افزایش سرطان بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۴۰ داریم، در حالی که متوسط جهانی ۶۳ درصد است. یعنی رشد افزایش موارد سرطان در ایران نزدیک به ‌دو برابر متوسط جهان است. مهم‌ترین دلیل آن، تغییرات هرم جمعیتی است. جمعیت معروف دهه ۶۰ در یکی دو دهه آینده تعداد سرطان را زیاد می‌کند.

سبک زندگی سرطان‌زا

تغییر سبک زندگی و تغذیه‌ی عموم مردم کشور نقش به‌سزایی در بالا رفتن سرطان‌ها دارد. ژنتیک و محیط زندگی دو عامل اصلی ابتلا به سرطان هستند. تغییر روش تغذیه، استفاده زیاد از مواد غذایی آماده و فرآوری شده، مصرف غذاهای چرب و فرآوری شده، مصرف زیاد نمک و روغن در غذاها، مصرف کمتر میوه‌ها و سبزیجات از یک سو بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش داده‌اند و از سوی دیگر خطر ابتلا به انواع سرطان را افزایش داده‌اند.

کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی کافی نیز همین تاثیر را داشته‌اند. مصرف سیگار و قلیان در کنار آلودگی هوا، یکی دیگر از دلایل افزایش آمار سرطان و به‌ویژه سرطان ریه در ایران است.

سه نوع بیماری عفونی هم آمار سرطان را در ایران بالا برده‌اند؛ هلیکوباکتر (سرطان معده)، اچ‌پی‌وی (سرطان دهانه رحم و سر و گردن)، ویروس هپاتیت (سرطان کبد) اصلی‌ترین بیماری‌های عفونی هستند که احتمال سرطان را بالا می‌برند.

رابطه‌ی جنسی دلیل اصلی انتقال اچ‌پی‌وی و ویروس هپاتیت است که این مسئله نیز با تغییر روش زندگی جوانان و میانسالان ارتباط مستقیم دارد. مصرف الکل و مواد مخدر یکی دیگر از عوامل ایجاد و افزایش انواع سرطان به‌ویژه سرطان دستگاه گوارش و کبد است.

افزایش آمار به دلیل افزایش تشخیص

افزایش آمار همیشه به معنای افزایش میزان ابتلا نیست. در دهه‌های گذشته شناخت عموم افراد از بیماری و حساسیت آن‌ها به وضعیت سلامتی خود بیشتر شده و به همین نسبت آزمایش‌های دوره‌ای و بررسی علائم به همان نسبت افزایش داشته است. همچنین پیشرفت فناوری و امکانات پزشکی در کشور تعداد تشخیص‌ها را بالا برده است و این موارد به آمارها اضافه می‌شود.

آیا سونامی سرطان ایران را فرا گرفته؟

سونامی درمورد وضعیتی به کار می‌رود که ناگهانی و بدون پیش‌بینی رخ بدهد. دکتر آزاده جولایی – عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی – در این مورد به فراز گفت: سونامی اتفاقی غیرمترقبه و بسیار مخرب است که ناگهانی رخ می‌دهد ولی آن‌چه در کشور ما اتفاق افتاده، افزایش موارد تشخیص بعضی سرطان‌ها است که به دلیل ارتقاء سطح بهداشت و سلامت، تحاصل شده است.»

جولایی با اشاره به این‌که افزایش چشمگیر جمعیت در ابتدای دهه شصت معادلات را درمورد سرطان نیز تغییر داد و به هم زد، پیش‌بینی و پیشگیری بعضی سرطان‌ها را یکی دیگر از دلایل رد سونامی عنوان کرد و توضیح داد: «حدود ۴۰ درصد از سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند. ترک سیگار، ورزش و فعالیت بدنی منظم، تغذیه سالم و واکسیناسیون نقش مهمی در پیشگیری از انواع سرطان دارد.»