به گزارش خبرنگار مهر، نشست «بازی، اسباب‌بازی، خلاقیت و هنر» در حاشیه نهمین جشنواره ملی اسباب‌بازی با حضور بهنام زنگی عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس و گرافیست، مهدی زارع، مدرس دانشگاه، موسیقی درمان‌گر، آهنگ‌ساز و تنظیم‌کننده و معین صدقی‌فر، طراح گرافیک و تصویرگر و متخصصان حوزه هنر، بازی و موسیقی درمانی برگزار شد.

در ابتدای نشست، بهنام زنگی عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به سه کلیدواژه «صنعت بازی و سرگرمی»، «خلاقیت به عنوان صفت ذاتی انسان» و «هنر»، گفت: کارویژه بازی و سرگرمی در زمینه پرورش مهارت‌های خلاق باید با این پرسش آغاز شود که بازی، پاسخ‌گوی کدام نیاز انسان است. او با اشاره به هرم نیازهای انسان، بازی را نیازی حد واسط و اساسی دانست که قبل از تفکر و عقلانیت در انسان شکل می‌گیرد.

وی افزود: این خصوصیت غریزی، نوعی تمرین برای برخورد کودک با زندگی واقعی و پدیده‌هاست. این گرایش باقی می‌ماند و به نیازهای متعالی مانند بازی‌های فکری تبدیل می‌شود. در بازی و سرگرمی، پدیده‌ای داریم که هم نیازهای اولیه و هم نیازهای متعالی را پاسخ می‌دهد.

این گرافیست درباره رابطه بازی و خلاقیت گفت: ساخت بازی، ناشی از خلاقیت و طراحی است. از بازی‌های بسیار ساده که وقتی مهندسی معکوس می‌شوند بسیار پیچیده هستند تا بازی‌های بسیار پیچیده. بازی برگرفته از زندگی واقعی ماست که به یک مدل تبدیل می‌شود و این یک کار خلاق و اندیشمندانه است.

وی با تأکید بر این‌که انسان همواره به دنبال بازسازی عالم ازلی با شکل‌های مختلف بوده است، گفت: بازی آمیزه‌ای از توانمندی‌های غریزی و مهارت‌های اکتسابی است. اگر چند شی بی‌ثبات را کنار هم بگذاریم، منتظر ریزش آن هستیم، اما اگر چند حجم کنار هم قرار گیرند، تلاش در ثبات آن‌ها داریم که برگرفته از انگیزه غریزی ماست. بخش دیگر، مهارت‌های اکتسابی ماست که آموختنی است. مثلاً یاد می‌گیریم قواعد شطرنج را بیاموزیم و بر اساس تعقل و تفکر بازی کنیم. بازی تنها فرصت انسان است که می‌تواند هر دو توانمندی را به کار بگیرد و در یک روند کلی‌تر، این یک تمرین جمعی است.

عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اهمیت کار گروهی در بازی‌های گروهی، گفت: بازی می‌تواند به ما کمک کند تا در قالب جمعی این اتفاق را رقم بزنیم و برای کار گروهی در سایر اتفاق‌ها تمرین کنیم.

وی افزود: امروزه بسیاری از مسیرهای درمان و توانمندسازی یا حتی منظم‌سازی ذهنی از طریق بازی‌ها صورت می‌گیرد. این در درمان‌های فیزیولوژیک نیز وارد شده است، اما در درمان‌های روانی بازی بسیار نقش دارد. به نظر می‌رسد فرایندی مانند بازی یکی از ابزارهای اصلی علوم‌شناختی است.

زنگی ضمن اشاره به تقویت حس‌های شناختی کودکان به واسطه استفاده از ابزارها و بازی‌های امروزی گفت: امروز سرعت عمل بچه‌ها نسبت به ابزاری که از آن استفاده می‌کنند بسیار بالاست و حس‌های شناختی کودکان در حال تقویت است. پردازش تصویر در ذهن بچه‌ها به‌ویژه دهه ۹۰ بسیار بالاست و شما نسبت به آن‌ها عقب می‌مانید. بازی تاثیر روی توانایی‌های فردی می‌گذارد.

وی با تاکید بر تاثیر مثبت بازی در جریان آموزش و علوم تربیتی گفت: کشورهای اسکاندیناوی، عالی‌ترین نظام آموزشی را دارند و وقتی نگاه می‌کنید عملاً همه چیز بر پایه بازی است. آن‌چه که مقتضای شرایط سنی کودک است، آموزش داده می‌شود و این آموزش معجزه می‌کند.
بازی، درِ ورود به دنیای کودکی است

خلاقیت یک مسیر است و کودک باید این را بیاموزد

در ادامه مهدی زارع، مدرس دانشگاه گفت: هنر همان بازی خلاق و فرایند ذهنی است که در دوره‌های رشد پدید می‌آید. ظهور هنر در دوران کودکی به شکل بازی از درون کودک می‌جوشد. خیال‌ورزی در اشکال بازی کودک را به سمت آفرینندگی و هنرمندی سوق می‌دهد و راه تفکر، تجسم و قدرت را پیش می‌برد.

وی با بیان این‌که رویاهای فعال، همیشه دست‌مایه خلاقیت هستند، افزود: رویایی که فعال است، می‌تواند ما را به خلاقیت برساند و اساس رشد ذهنی کودک بر اساس بازی شکل بگیرد. کودک با بازی ذهن و رمزگذاری درباره اشیا به جنبه‌های نمادی آشنا می‌شود و به سمت رشد حرکت می‌کند. هر کسی که خیال‌ورزی سازنده نداشته باشد در آینده به سمت خیال‌بافی حرکت می‌کند.

این مدرس دانشگاه با اشاره به این‌که کودک با خود، خیالی بازی می‌کند و میان نیاز و خلاقیت رابطه وجود دارد، گفت: خلاقیت یک مسیر است و کودک باید این را بیاموزد. محیط و هدایت‌گری دو عامل اصلی در این راه هستند. محیط یعنی در خانواده باید ابزاری وجود داشته باشد که بتواند با آن خلق کند و مسئله دیگر، هدایت‌گری است.

وی بر اهمیت آموزش مسیر یادگیری تأکید کرد و گفت: اگر آموزش را به سمت اکتساب ببرید تا جایی به او آموزش می‌دهید و از یک جایی می‌خواهید او خود ادامه دهد، مسیر یادگیری را به او آموخته‌اید. یادگیری عاطفی، یادگیری اجتماعی و یادگیری شناختی سه نوع یادگیری اصلی هستند که کودک می‌تواند مسیر خلق کردن را از طریق آن‌ها بیاموزد.

زارع بر اهمیت بازی با کودک و تبدیل هر وسیله‌ای به اسباب‌بازی اشاره کرد و افزود: وقتی کودک می‌بیند که شما از هر وسیله‌ای برای او قصه می‌سازید و بازی کشف می‌کنید، تقلید می‌کند و این کار را با هر چیزی انجام می‌دهد. در مسیر خلاقیت و بازی با اسباب‌بازی، زمانی خلاقیت و اسباب‌بازی نقش دارد که خود کودک آن را بسازد و خلاقیت داشته باشد. در دوران کودکی ما مثل امروز اسباب‌بازی نبود و خود خیالی را لازم داشتیم و می‌خواستیم بازی کنیم، بنابراین خودمان دست به خلق می‌زدیم. هر چقدر این مسیر برای کودک فراهم شود، بسیار اثرگذار خواهد بود.

وی در پایان با تاکید بر متفاوت بودن کودکان و لزوم خلاق بودن مربی در لحظه، گفت: بازی درب ورود به دنیای کودکی است و در دل بازی است که آموزش و درمان رقم می‌خورد.

جنبه‌های زیبایی‌شناسانه اسباب‌بازی را در نظر بگیریم

معین صدقی‌فر طراح گرافیک و تصویرگر نیز با اشاره به دغدغه‌اش در طراحی ظاهر اسباب‌بازی‌ها گفت: در طی این سال‌ها، ما در این زمینه پیشرفت‌هایی داشتیم اما هنوز به آن‌چه که در دنیا رخ می‌دهد فاصله داریم. رعایت اصول تصویرسازی در طراحی سرگرمی‌ها، مخاطب کودک را جذب ویژگی‌های ظاهری محصول می‌کند تا محتوا و عملکرد آن.

وی با طرح این سوال که چرا تصویرگران باید در این حوزه ورود کنند، گفت: تصویرگران می‌توانند زوایایی را ببینند که شاید یک طراح صنعتی آن را درک نکند و نبیند. طراحی اسباب‌بازی یعنی محصولی که ماهیت آن بازی و سرگرمی برای کودک است و نیاز است روان‌شناسی کودک انجام داد، نیازسنجی کرد و برای آن برنامه‌ریزی داشت.

این طراح گرافیک گفت: اسباب‌بازی عاملی برای لذت و تفریح کودک است که نقش تربیتی و عاطفی دارد و به لحاظ جسمانی برای کودک می‌تواند مفید باشد. تصویر معانی مختلفی دارند، اما مبنایی است که فرایند انتزاع و تجرید، یعنی شکل‌گیری مفاهیم و بعد تفکر را ایجاد می‌کند. وقتی یک تصویرگر وارد جریان طراحی اسباب‌بازی می‌شود، ابتدا باید جهان کودک را بشناسد و بداند که برای چه گروه سنی کار می‌کند و چه مواردی برای او اهمیت دارد. دوم اینکه بداند اسباب‌بازی چه اهمیتی دارد و چه ویژگی‌هایی دارد، به طراحی صنعتی و فیزیکی آشنا باشد و بتواند یک محصول را طراحی کند و بداند آنچه که طراحی می‌کند توانایی ساخت دارد یا نه. بعد از این مطالعات پایه‌ای، تصویرگر حالا باید شروع به طراحی کند. گونه‌های محصول، گروه سنی، جنسیت، شخصیت‌پردازی و… از جمله متغیرهای طراحی هستند. باید به این دقت کنیم که محصول ما شناخت هویتی و ریشه در فرهنگمان داشته باشد.

وی افزود: تصویرگران زوایایی می‌بینند که طراحان شاید نبینند. طراحی شخصیت از زیرمجموعه‌های تصویرگری است و در تمام فیلم‌ها و بازی‌ها شخصیت‌ها از سوی طراحان خلق می‌شوند چرا که با زاویه متفاوتی به محصول نگاه می‌کنند. افراد بزرگسال در طراحی همیشه ویژگی ظاهری محصول را می‌بینند و بعد ویژگی‌های فنی و کاربردی. در مورد بچه‌ها چون قدرت تجزیه و تحلیل ندارند، فقط ویژگی ظاهری را می‌بینند و باید به آن دقت کرد تا در کنار یک سرگرمی، به جنبه‌های زیبایی‌شناسی آن توجه کنیم و تصویرگران در این زمینه موثر هستند.

دبیری بخش علمی این جشنواره را سیدمحسن بنی‌هاشمی بر عهده دارد و در برگزاری آن اداره‌کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری مشارکت کرده است.