به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران ، افزایش شهرنشینی در ایران طی چند دهۀ گذشته منجر به رشد سریع جمعیت شهری و افزایش تقاضای مسکن و قیمت آن شده است. این رشد اغلب بدون برنامه‌ریزی مناسب اتفاق افتاده و باعث جهش قیمت مسکن، گسترش مناطق حاشیه‌نشین، و کاهش کیفیت زندگی شهری شده است. تمرکز سیاست‌گذاری‌ها بیشتر بر تولید مسکن بوده و به مسائل کیفی مانند زیرساخت‌ها، خدمات شهری، و محیط زندگی کمتر توجه شده است. برای حل این چالش‌ها، توجه به تجربه‌های جهانی، بهبود زیرساخت‌ها، و سیاست‌های جامع ضروری است. این پدیده به‌ویژه در شهرهای بزرگ، مانند تهران، رشد سریعی داشته و در کنار مسائل جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی، چالش‌های زیادی ایجاد کرده است.

مفهوم شهرنشینی و توسعۀ آن در ایران

در این خصوص هوشنگ فروغمند اعرابی، کارشناس مسکن، به گفتگو با برنامۀ رادیویی «امکان تا اسکان» پرداخت و گفت: «توسعه شهرنشینی در ذهن عموم مردم بیشتر به معنای گسترش جغرافیایی شهرها تعبیر می‌شود. اما در مطالعات شهرسازی و معماری، تمرکز بر کیفیت زندگی شهری اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در کشورهای پیشرفته، توجه به تجربه کیفی شهروندان در شهرها اولویت دارد، ولی در ایران، رشد جمعیتی سریع و بدون برنامه، مسئله اصلی بوده است. پس از انقلاب اسلامی و به‌ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی، مهاجرت گسترده از روستاها به شهرها به دلیل فرصت‌های شغلی و شرایط زندگی بهتر شکل گرفت.»

جهش جمعیتی و بحران‌های مسکن در چند دهۀ اخیر

این کارشناس مسکن در ادامه گفت: «رشد جمعیت شهری در ایران جهش ناپایداری ایجاد کرد. مهاجرت به شهرها و افزایش تقاضا برای مسکن، منجر به افزایش ساخت‌وساز شد. بااین‌حال، این رشد همراه با برنامه‌ریزی مناسب برای تقسیم‌بندی فعالیت‌ها نبود. در نتیجه، مناطق اقتصادی شهری مانند تهران تقسیم‌بندی شدند و محلات بر اساس طبقات اقتصادی-اجتماعی شکل گرفتند. این روند، برخلاف گذشته، تنوع اجتماعی و اقتصادی محلات را کاهش داد.»

نگاه تولیدمحور به مسکن نگاه درستی نیست

فروغمند اعرابی با انتقاد به نگاه تولیدمحور به مسکن، گفت: «در سیاست‌گذاری‌های ایران، مسکن بیشتر به‌عنوان یک کالای اقتصادی دیده شده است. نظارت بر عرضه و کیفیت مسکن به تازگی مورد توجه قرار گرفته است، اما همچنان بر تولید بیشتر تمرکز می‌شود. بهبود کیفیت زندگی شهری، اجاره‌داری حرفه‌ای، و توجه به جنبه‌های فرهنگی و قومی از جمله مسائلی هستند که باید به آن‌ها رسیدگی شود.»

برنامه‌ریزی‌های ناهماهنگ روند شهرنشینی در ایران را مشکل‌ساز کرده است

وی افزود: «روند رشد شهرنشینی در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر، ویژگی‌های خاص خود را دارد. در کشورهای پیشرفته، سیاست‌های حمایتی در زمینه عرضه و تقاضای مسکن بدون اعمال کنترل مستقیم بر قیمت اجرا می‌شود. هدف، ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا و دسترسی عموم مردم به مسکن باکیفیت و قیمتی مناسب است. اما در ایران، برنامه‌ریزی‌های موازی و ناهماهنگ باعث تشدید مشکلات شده است.»

سنتی بودن ساخت مسکن در ایران مسئلۀ اصلی ساخت‌وساز و عرضه مسکن

هوشنگ فروغمند اعرابی در خصوص مسائل ساخت‌وساز مسکن در ایران اظهار داشت: «ساخت مسکن در ایران به دلیل روش‌های سنتی و زمان‌بر بودن فرایند ساخت‌وساز، قادر به پاسخ‌گویی به تقاضای سریع شهری نیست. مهاجرت‌ها و رشد سریع تقاضا، به کمبود مسکن و افزایش قیمت منجر شده است. این موضوع نه تنها کیفیت زندگی شهری را پایین آورده، بلکه گسترش حاشیه‌نشینی را نیز در پی داشته است.»

رشد حاشیه‌نشینی ریشه در ضعف مدیریت شهرها دارد

وی افزود: «رشد حاشیه‌نشینی در ایران عمدتاً ناشی از بی‌برنامگی در مدیریت اطراف شهرها بوده است. مهاجرت‌های بدون برنامه به اطراف شهرها، ایجاد سکونتگاه‌های غیررسمی را به دنبال داشته است. این مناطق اغلب فاقد امکانات زیرساختی و خدماتی مانند مدارس، بیمارستان‌ها، و جاده هستند و مشکلاتی چون افزایش ترافیک و سرباری بر امکانات شهری ایجاد کرده‌اند. کشورهای پیشرفته مانند انگلستان، با ایجاد حلقه‌های برنامه‌ریزی شده در اطراف شهرها، از رشد بی‌رویه حاشیه‌نشینی جلوگیری کرده‌اند. در ایران نیز، سیاست‌هایی مانند بازآفرینی شهری که به همه ابعاد شهرنشینی از جمله شغل، آموزش، و بهداشت توجه دارد، می‌تواند تأثیرگذار باشد. اما این سیاست‌ها نیازمند نگاه جامع و هماهنگی میان نهادها است.»

مسئله شهرنشینی و مسکن در ایران نتیجه سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ، رشد جمعیتی سریع و تمرکز بر تولید به جای کیفیت است. برای رفع این چالش‌ها، باید از تجربیات جهانی بهره گرفت و سیاست‌های مؤثر در زمینه مدیریت عرضه و تقاضای مسکن، ارتقای کیفیت زندگی شهری، و کاهش مشکلات حاشیه‌نشینی را اجرایی کرد. بهبود زیرساخت‌ها، سیاست‌های حمایتی، و افزایش آگاهی عمومی نیز می‌تواند در این مسیر کمک کند. گفتنی است، برنامۀ «املاک تا اسکان» هر هفته سه‌شنبه‌ها ساعت ۱۰:۰۰ از رادیو اقتصاد به بررسی مسائل حوزۀ مسکن می‌پردازد.