خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - بهرام قربانپور: صحبت از «یلدا» که می‌شود یاد آداب و رسوم ضیافت شبانه سنتی اقوام و بستگان در گذشته می‌افتیم، ضیافتی که از فراق پاییز و وصال زمستان روایت می‌کند.

شب «یلدا» یا به قول گیلانی‌ها «شب چله» همزاد پنداری مشترکی از اقوام مختلف ایرانی که با رسم و رسوم مختلف در جای جای این کشور به شکل و شمایلی مختلف در مفهومی مشترک اجرا می‌شود، در گیلان هم این ضیافت به میمنت آخرین شب پاییز و در قولی طولانی‌ترین شب سال، افراد فامیل از بزرگ‌ترها تا کوچک ترها دور هم جمع می‌شوند و به اتفاق هم با پذیرایی خوشمزه و رنگارنگ به استقبال زمستان می‌روند.

در گیلان هم یلدا و شب چله دارای آداب و رسوم خاصی است که از مهم‌ترین آن می‌توان به نوع خوراکی که در این شب سرو می‌شود اشاره کرد. «هندوانه» پای ثابت شب یلدای گیلانی‌ها است آنها معتقدند که هرکس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد.

«آوکونوس» (آو = آب و کونوس = ازگیل) یکی دیگر از خوردنی‌های رایج گیلان در شب یلدا است که به روش خاصی تهیه می‌شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می‌ریزند، خمره را پر از آب می‌کنند و کمی نمک هم به آن می‌افزایند و در خمره را می‌بندند و در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اتاق می‌گذارند. ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می‌شود.

سنت‌ها در بند مدرن‌گرایی

مردمان گیلان آداب و رسوم دیگری نیز برای این شب دارند که در اکثر مناطق این استان انجام می‌شود، بردن «چله‌ای» برای تازه عروس و دامادهایی یکی از این رسم‌ها است که بر اساس آن خانواده داماد سینی که به آن «طَبق» گفته می‌شود برای خانواده نوعروس می‌فرستد.

در این طَبق میوه و خوراکی‌ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی آراسته شده و در وسط طَبق هم یک ماهی بزرگ (معمولاً ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزئین سبزیجات قرار می‌گیرد که معتقدند سبب خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می‌شود.

گرفتن فال هندانه پوس «پوست هندوانه» نیز در میان مردمان برخی روستاهای گیلان هنوز انجام می‌شود. جوانان دم بخت خانواده‌ها برای گرفتن این فال، هندوانه‌ای را از طول به چهار قسمت می‌کنند و پوست‌های هندوانه را به پشت سر خود می‌اندازند.

هرگاه پوست هر چهار قاچ هندوانه به سمت پوست سبز آن بیافتد یعنی نیت فرد بسیار مناسب و خوب است اما اگر دو قاچ آن سمت قسمت سفید پوست هندوانه و دو طرف دیگر سمت سبز آن باشد یعنی نیت بد و همچنین اگر هر چهار قاچ هندوانه به سمت قسمت سفید آن باشد یعنی نیت بسیار بد است.

خواندن شعر محلی در هنگام قاچ کردن هندوانه شب یلدا نیز یکی دیگر از سنت‌ها و آداب مردمان روستاهای گیلان است که بزرگ‌تر فامیل هنگام قاچ کردن هندوانه می‌خواند «امشب شب چله خانم جیر «زیر» پله چاقو بزنیم هندانه کله «سر».

اثرپذیری از فرهنگ غرب، مدگرایی و همچنین عدم انتقال درست و مؤثر آداب و رسوم گذشته که جزو ماهیت و اصالت ما به شمار می‌رود سبب شده تا این آداب و سنن به دفترچه خاطرات بپیوندد. اگر چه در برخی روستاهای گیلان این آداب همچنان پا برجا است و همانند کورسوی فانوسی می‌درخشد اما واقعیت این است که آداب و سنن گذشتگان در ورطه فراموشی و نابودی قرار دارد.

اگرچه بالا رفتن هزینه‌ها، تجمل‌گرایی، افزایش تصاعدی قیمت اجناس ویژه یلدا و همچنین بالا رفتن سطح توقعات مردم و از سوی دیگر کاهش درآمد و اُفت شدید اقتصادی و تنگناهای مالی هم پا روی سنت‌های گذشته گذاشته و ضیافت شب چله امروزی دیگر صفا، صمیمت و طراوت گذشته را ندارد.

یلدای گران

«رضا علیدوستی» یکی از شهروندان گیلانی در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: شب یلدا یکی از شب‌های به یاد ماندنی ما ایرانی‌ها هست اما نسبت به حفظ و احیای آداب و رسومش باید تلاش بیشتری صورت گیرد.

وی، مدگرایی و تجمل‌گرایی را آفت جامعه امروز دانست و افزود: نسل امروز درگیر فرهنگ مدگرایی و تجمل گرایی شده و فرهنگ ساده‌زیستی و صمیمت در حال فراموشی است.

این شهروند رشتی با بیان اینکه یلدای این روزها هزینه بر و پر خرج شده است، گفت: تجمل‌گرایی در حالی آمیخته به شب یلدا شده که سادگی و بی‌آلایشی مهم‌ترین اصل شب چله است.

علیدوستی با بیان اینکه همه شب چله را به سادگی و زلالی می‌شناسند، تصریح: هزینه تراشی در شب یلدا اصل و ماهیت چنین ایامی را زیر سوال می‌برد.

وی با اشاره به افزایش هزینه‌های شب یلدا افزود: نظارت‌ها بر بازار کمی ضعیف است و در قیمت اجناس ویژه شب یلدا چند نرخی وجود دارد.

این شهروند گیلانی با بیان اینکه کاهش قدرت خرید مردم از دلایل دیگر فراموشی شب یلدا است، گفت: افزایش هزینه‌ها و کاهش قدرت خرید شب چله را به کام مردم تلخ کرده است.

علیدوستی با اشاره به افزایش قیمت تنقلات، آجیل و شیرینی شب یلدا بیان کرد: مهمانی شب یلدا برای یک خانواده ۴ نفره حداقل ۱۰ میلیون تومان آب می‌خورد و این مهم در توان بسیاری از خانواده‌ها نیست.

وی با تاکید بر لزوم تعریف بسته معیشتی برای افراد بی بضاعت افزود: در این شب‌های قشنگ و به یادماندنی به گونه‌ای عمل کنیم که لبخند بر چهره همگان بنشیند.

اشاعه صله رحم در شب یلدا

«مهران رضایی» یکی دیگر از شهروندان رشتی که در حال خرید شب یلدا بود، می‌گوید: یلدا شب مهربانی‌ها و شادمانی و بهانه خوبی است تا با کمک کردن به افراد مستمند و ناتوان مالی فرهنگ نوع دوستی را در جامعه اشاعه دهیم.

وی با اشاره به اشاعه صله رحم در شب یلدا افزود: فضای مجازی سبب شده تا مردم کمتر به انجام این سنت حسنه بپردازند و بیشتر روابط «مجازی» شده است.

این شهروند گیلانی با بیان اینکه شب چله فرصت خوبی است تا به دیدار خویشان و نزدیکان برویم و فرهنگ دید و بازدیدها را دوباره احیا کنیم، گفت: اجرای صله رحم و دیدار با خویشان و نزدیکان، روابط عاطفی و اجتماعی خانواده‌ها را محکم‌تر می‌کند.

رضایی با تاکید بر لزوم احیای سنت‌ها و آداب و رسوم گذشته تصریح کرد: هر قوم و ملتی به گذشته و اصل و نصب خود افتخار می‌کند و از این رو می‌طلبد ایرانی‌ها و به ویژه گیلانی‌ها نسبت به احیای فرهنگ‌های ناب گذشته تلاش کنند.

وی با بیان اینکه نسبت به حفظ سنت‌ها و ارزش‌های گذشته مسؤول هستیم، افزود: آداب شب یلدا و دیگر شب‌های تاریخی باید به شکل هنرمندانه‌ای به نسل جدید منتقل شود.

یلدا لاکچری تا چله فقیرانه

«سلیمان هوشیاری» یکی دیگر از شهروندان گیلانی هم در گفتگو با خبرنگار مهر اطهار کرد: قیمت‌ها و میزان درآمد مردم به گونه‌ای شده در جامعه دچار دوگانگی و فاصله طبقاتی هستیم.

وی با انتقاد از برخی دوگانگی‌ها، تبعیض و فاصله طبقاتی افزود: عده‌ای شب یلدای لاکچری می‌گیرند و عده‌ای حتی توان خرید کدو تنبل را برای شب یلدای فقیرانه ندارند.

اگرچه مسئولان جهاد کشاورزی گیلان از فراوانی بازار شب یلدا سخن می‌گویند و صالح محمدی رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان از توزیع ۴۶ تن گوشت قرمز با قیمت ۳۱۰ هزار تومان و توزیع ۲۹۵ تن شکر ویژه شب یلدا در بازار این استان خبر داد اما افزایش قیمت‌ها و چالش‌های اقتصادی سبب شده تا مردم قدرت خرید از بازار شب یلدایی را نداشته باشند.

از سوی دیگر متولیان تعزیرات گیلان هم از تشکیل تیم مشترک بازرسی و نظارت ویژه از بازار شب چله در این استان خبر داد، که البته چندگانگی قیمت اجناس و افزایش تعرفه‌ها نشان از زیر ذره‌بین رفتن بازار شب یلدا ندارد و سودجویان بازار در سایه غفلت‌های نظارتی همچنان از نمدِ «یلدا» برای خودشان کلاهی پرسود می بافند.