خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- علی ستاری: «شب یلدا» یکی از آئین‌های ایرانی است که دارای جذابیت‌های فراوانی است و در سراسر کشور به ویژه در مناطق جنوبی، از جمله هرمزگان، با آداب و رسوم خاص خود جشن گرفته می‌شود.

«شب یلدا» متعلق به فرهنگ ایرانی است اما به طور کل در سایر فرهنگ‌ها نیز آغاز زمستان با عناوین مختلف جشن گرفته می‌شود و مردم این شب را ارج می‌نهند.

ما در این مطلب بر این شده‌ایم تا «شب یلدا» را از منظر دین مورد بررسی قرار دهیم و با تاکید بر آدابی که از گذشته وجود داشته است، راه‌های غنی‌سازی بلندترین شب سال را احصا کنیم.

بدون شک شب یلدا نیز مانند آئین باستانی نوروز امضای شریعت را پای خود ثبت کرده است چرا که در این شب بسته‌ای از حسناتی که در تعالیم دینی تاکید شده است را شاهد هستیم.

یلدا تحویل سالی برای مؤمنان

اولین نکته‌ای که در رابطه با یلدا باید بگوییم این است که این شب در واقع آغاز یک نوع بهار است، بر اساس روایتی که در کتاب نفیس وسایل الشیعه از امام صادق علیه السلام نقل شده است، «زمستان، بهار مؤمن است» این وجود نازنین در ادامه این فرمایش تصریح می‌کنند که مؤمنان «از شب‌های طولانی زمستان برای شب زنده داری و از روزهای کوتاهش برای روزه‌داری بهره می‌گیرند.»

بنابراین می‌توانیم با این تعبیر از امام صادق علیه السلام شب یلدا را تحویل سالی برای مؤمنان بدانیم و تاکید کنیم خداوند متعال در این شب بر انسان‌ها و زمینی‌ها منت گذاشته و دقایقی بیشتر فرصت طاعت و بندگی به آن‌ها داده است از این رو باید حواسمان باشد که از این عنایت ارزشمند خداوند به نحو احسن استفاده کرده و به قول امروزی‌ها ارزش افزوده‌ی آن را بالا ببریم.

برخی از اساتید عرفان و اخلاق زمانی که می‌خواهند از عظمت «شب قدر» سخن بگویند تا آن را شب یلدای قرآن معرفی می‌کنند.

بررسی آداب و رسوم یلدا از منظر اسلام

شب یلدا دارای آداب و رسومی است که متأسفانه شرایط جامعه مخصوصاً شرایط اقتصادی در حال کمرنگ کردن این آداب و رسوم هستند، در حالی این آداب بعضاً علاوه بر ریشه داشتن بر فرهنگ ایرانی ما توسط اسلام نیز تنفیذ و تائید شده است.

صله‌رحم راهکاری برای از بین بردن کسری‌ها و تأملی بر اساس شب یلدا

یکی از آداب مهم شب یلدا که باید تلاش همگانی صورت گیرد تا این ادبِ انسان بودن، حفظ و ترویج شود، «صله‌رحم» است.

ویکی پدیایی ترین تعریف برای صله‌رحم، احسان به خویشاوندان است اما وقتی بخواهیم با عینک ریزبینی به این دستور الهی نگاه کنیم می‌بینیم که صله‌رحم ابعاد گسترده‌تری دارد. به قول استاد علی صفایی حائری یا همان عین صادِ معروف در کتاب بهار رویش؛ «صلۀ رحم، تنها به این نیست که بیایی و چند دقیقه‌ای بنشینی و بروی. صلۀ رحم یعنی وصل کنی آنچه را که باعث رشد آن‌ها و جایگاه پرورش آن‌هاست و اتصال بدهی به یکدیگر آنچه که شما را زیاد می‌کند تا رحم‌ها به یکدیگر وصل بشوند و قرب‌ها به وجود بیایند و کثرت‌ها و تولیدها در نتیجۀ این وصل، امکان پیدا کنند… در صلۀ رحم، مطلوب این است که کسری دو طرف از بین برود و به رزق‌ها و کمبودهای افراد رسیدگی بشود.»

نکته کلیدی در رابطه با صله‌رحم را باید از این عبارت استاد، استخراج کنیم «گاهی ما رفت و آمدها و صلۀ رحم‌هایمان برای خوشی است، نه برای برّ و خوبی و این دو فرقشان روشن است.

بارها گفته‌ام که خربزه برای مریض خوش است، ولی خوب نیست و دارو برای او خوب است، ولی خوش نیست. چیزهایی برای ما خوش هستند که خوب نیستند و رشدی در ما نمی‌آورند.صلۀ رحم باید مبنایی برای زیادتی و رشد ما باشد؛ در نتیجه باید به نحو برّ (خوبی) باشد نه خوشی: «نَصِلَ أَرْحَامَنَا بِالْبِرِّ».»

پس باید بگوییم اساس شب یلدا خوش بودن کنار هم نیست بلکه خوب بودن برای هم است.

اهمیت مهمانی دادن و پذیرش دعوت مهمانی

دیگر آداب زیبای شب‌های یلدا که ماهیت آن در دنیای امروز در حال تغییر است، سنت زیبای «میهمانی» است، پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند: «لاخَیرَ فی مَن لایُضیفُ.»؛ «کسی که مهمان دعوت نمی‌کند خیر و امیدی در وجود او نیست.» و جالب است بدانید که تکریم میهمان در تعالیم اسلامی با تکریم ۷۰ پیامبر برابر معرفی شده است.

در نقطه مقابل نیز امام صادق علیه السلام یکی از حقوق واجب مؤمن بر برادر مؤمن خود را اجابت کردن دعوت مهمانی او معرفی کرده است و صدها حدیث دیگر نیز وجود دارد که همه و همه بر اهمیت میهمان دعوت کردن و پذیرش دعوت مهمانی تاکید دارد.

در مهمانی‌ها می‌توان از دایره ارحام فراتر رفت و آشنایان دور و دوستان را نیز به دایره خیرخواهی و بذل نیکی اضافه کرد. یلدا از این بابت نیز یک الگو و قله برای عمل به فرامین الهی است‌.

و با توجه به اینکه در دهه‌های گذشته تعداد مهمانی‌ها بین خانواده‌ها و آشنایان کم شده است می‌توان از فرصت یلدا برای احیای این سنت حسنه استفاده کرد.

زینت بخش سفره‌های یلدا سفارش شده ترین میوه در اسلام

در شب یلدا، انار زینت بخش مجالس است، با بررسی‌ها پیرامون انار متوجه می‌شوید که این میوه علاوه بر اینکه نامش در قرآن کریم آمده است و میوه‌ای بهشتی محسوب می‌شود، بیشترین تاکید برای تناول را در روایات اسلامی دارد.

بر اساس روایاتی که در کتاب نفیس «عیون الاخبار الرضا (ع)» آمده است، وجود نازنین و مقدس امام رضا علیه السلام به نقل از پدران بزرگوارشان و به نقل از پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «کُلُوا الرُّمَّانَ فَلَیسَتْ مِنْهُ حَبَّةٌ تَقَعُ فِی الْمَعِدَةِ إِلَّا أَنَارَتِ الْقَلْبَ وَ أَخْرَسَتِ الشَّیطَان‏ أربعین یوما؛ انار بخورید، هر دانه‌ای از انار که در معده قرار می‌گیرد، موجب نورانیت دل و یا دوری چهل روزِ شیطان می‌شود».

وجود دانه‌ای بهشتی نیز از مشهورات در رابطه با انار است، چنانچه امام سجاد علیه السلام فرموده‌اند: «وکان عبد الله بن عباس رضی الله عنه یقول: إن رسول الله صلّی الله علیه وآله کان إذا أکل الرمانة لا یشرک فیها أحداًویقول: «فی کل رمانة حبة من حبّ الجنة». عبدالله بن عباس می‌گفت: هرگاه رسول خدا (ص) یکدانه انار تناول می‌فرمود با کسی شریک نمی‌شد و می‌فرمود: در هر اناری یک دانه از دانه‌های بهشتی است».

در رابطه با انار این حدیث از رسول گرامی اسلام (ص) قابل تأمل است که فرمودند «الرُّمَّانُ سَیِّدُ الْفَاکِهَةِ وَ مَنْ أَکَلَ رُمَّانَةً أَغْضَبَ شَیْطَانَهُ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً؛ انار آقا و سید میوه‌ها است و کسی که یک انار بخورد، شیطانِ خویش را به مدت چهل روز به خشم درآورده است.»

علی ای حال در روایات اسلامی، ویژگی‌هایی مانند نورانیت بخشی به قلب (بر اساس روایتی از رسول الله (ص))، درمان وسوسه و وسواس و پاک کننده نفس (بر اساس روایتی از امیرالمؤمنین (ع))، رفع هول و اضطراب (بر اساس روایتی که در کتاب طب الائمه آمده است)، تعدیل کننده مزاج (بر اساس روایتی از امام صادق علیه السلام) جزو ویژگی‌های انار معرفی شده است، البته روایات به حسنات دیگری نیز اشاره دارند که مجال بررسی آن از حوصله این مطلب خارج است.

هندوانه و ده ویژگی از منظر پیامبر (ص)

هندوانه نیز به عنوان دیگر میوه استفاده شده در شب یلدا در روایات دارای توصیه‌های فراوان است، چنانچه پیامبر خدا (ص) بهار امت را در هندوانه می‌داند و ما به یک حدیث از رسول گرامی اسلام (ص) که در کتاب نفیس بحار الانوار آمده است، بسنده می‌کنیم.

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: در هندوانه، ده ویژگی است: غذاست، نوشیدنی است، مثانه را شستشو می‌دهد، سردْ مزاجی را متوقّف می‌کند، سبزی است، گیاه اُشنان است، معده را می‌شوید، آب کمر را می‌افزاید، مایه افزایش آمیزش است و پوست را صاف و شاداب می‌سازد. بحارالانوار: ج ۶۶ ص ۱۹۵