خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، کورش دیباج: شب یلدا در ایران به‌عنوان بلندترین شب سال و نقطه عطفی در فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود. اما در اصفهان، این شب نه‌تنها یک مراسم فصلی است، بلکه به‌نوعی زنده‌کننده تاریخ، سنت‌ها و قصه‌های کهن است. در این گزارش میدانی، به سراغ برخی از محله‌های قدیمی اصفهان رفته‌ایم تا آئین‌های یلدا را از زبان ساکنان و اهالی این محله‌ها بشنویم و بازمانده‌های فرهنگ عامه را در شب یلدا مشاهده کنیم.

محله‌های تاریخی؛ قلب تپنده یلدا در اصفهان

محله جوباره، یکی از قدیمی‌ترین محله‌های اصفهان، در شب یلدا به محلی برای گردهمایی‌های خانوادگی تبدیل می‌شود. مردم این محله که به‌خوبی با آداب و رسوم یلدا آشنا هستند، همچنان این شب را به شیوه‌ای سنتی برگزار می‌کنند. حسین‌علی کیانی، یکی از ساکنان قدیمی این محله، درباره مراسم شب یلدا در محله جوباره می‌گوید: «در این محله، هنوز هم خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و سفره‌های یلدای خود را با همان آداب قدیمی می‌چینند. سفره‌ها از میوه‌هایی چون هندوانه و انار پر می‌شود و خشکبارهایی چون پسته، بادام، و گردو جزو ثابت سفره‌ها هستند. اما چیزی که این شب را خاص می‌کند، حضور بزرگترهاست که با نقل قصه‌ها و تعریف خاطرات قدیمی، این شب را خاطره‌انگیزتر می‌کنند.»

در این محله، نسل‌های مختلف با هم گرد می‌آیند تا سنت‌های کهن را زنده نگه دارند. همچنان در این شب، قصه‌گویی و شاهنامه‌خوانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آئین‌ها مطرح است. به گفته «کیانی»، این سنت به‌ویژه در شب یلدا به‌طور ویژه‌ای رواج دارد و هنوز هم اهالی محله به سبک سنتی از شاهنامه فردوسی یا دیگر داستان‌های حماسی برای کودکان نقل می‌کنند.

آئین شاهنامه‌خوانی و قصه‌گویی؛ هویت فرهنگی یلدا

یکی از سنت‌های رایج در شب یلدا در اصفهان، شاهنامه‌خوانی است. در محله‌های قدیمی مانند طوقچی، هنوز هم این رسم به‌طور کامل حفظ شده است. «سیده فاطمه موسوی»، یکی از زنان مسن محله طوقچی، با یادآوری این سنت‌ها می‌گوید: «در شب یلدا، همیشه در خانه‌های ما جمع می‌شدیم. بزرگترها با صدای بلند داستان‌های شاهنامه را برای ما می‌خواندند. من هنوز هم در شب یلدا این سنت را در خانه‌ام ادامه می‌دهم. این داستان‌ها نه‌تنها سرگرم‌کننده بودند، بلکه یادآور عزت و شجاعت ملی ما نیز بودند.»

شاهنامه‌خوانی، در کنار قصه‌گویی که همیشه از سوی بزرگترها به کودکان منتقل می‌شد، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و غنی‌ترین آثار ادبی ایران، نقش ویژه‌ای در شب یلدا ایفا می‌کند. در محله‌های قدیمی اصفهان، هنوز هم این روایت‌ها به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی حفظ و منتقل می‌شود.

سفره‌های یلدای اصفهانی؛ ترکیب طعم‌های سنتی و نو

در کنار سنت‌های داستان‌گویی و شاهنامه‌خوانی، سفره یلدا در اصفهان با خوراکی‌های خاص و متفاوتی تزئین می‌شود. در محله‌های قدیمی، مانند دردشت و جوباره، آش‌های محلی همچنان در شب یلدا طرفداران زیادی دارد. یکی از این آش‌ها، آش جو است که در بسیاری از خانه‌ها طبخ می‌شود. «محمدرضا رضایی»، یکی از آشپزان محله دردشت، در این‌باره می‌گوید: «ما در شب یلدا همیشه آش جو می‌پزیم. این آش در شب‌های طولانی زمستان باعث گرما و صمیمیت می‌شود. مردم اینجا به سنت‌های قدیمی پایبند هستند و دوست دارند به یاد مادربزرگ‌ها و پدرانشان این خوراکی‌ها را سرو کنند.»

علاوه بر آش، حلوا جوزی و کله‌جوش نیز از غذاهای پرطرفدار این شب هستند. این غذاها که در بیشتر خانه‌های اصفهان تهیه می‌شوند، بخشی از هویت غذایی شب یلدا در این شهر محسوب می‌شوند. در کنار این غذاها، انار و هندوانه به‌عنوان نمادهایی از زندگی و برکت، در سفره‌های یلدا جایگاه ویژه‌ای دارند.

تلفیق آئین‌های ارمنی و ایرانی در محله جلفا

در اصفهان، محله جلفا که محل سکونت ارامنه است، جایی است که شب یلدا رنگ و بویی متفاوت دارد. این محله با حضور دو فرهنگ ایرانی و ارمنی، یک فضای خاص برای برگزاری مراسم یلدا فراهم می‌آورد. در این محله، علاوه بر آداب ایرانی، ارامنه نیز شب یلدا را با رسم و رسومات خود جشن می‌گیرند. در اینجا، خوراکی‌های ارمنی مانند کباب و غذای ارمنی در کنار خوراکی‌های ایرانی سرو می‌شوند.

در این محله، آتش افروزی نیز یکی از سنت‌های محبوب است که در شب یلدا برگزار می‌شود. ما در شب یلدا آتش بزرگی می‌افروزیم و اطراف آن جمع می‌شویم تا از سرما بگریزیم و همراه با خانواده از یک شب خاص لذت ببریم، می‌گوید «آرتوش آوانسیان»، یکی از اهالی محله جلفا.

زنده نگه‌داشتن سنت‌ها در دنیای مدرن

در نهایت، شب یلدا در اصفهان نه‌تنها فرصتی برایر برگزاری یک مراسم خانوادگی است، بلکه به‌نوعی پیوند میان نسل‌ها و حفظ سنت‌ها و آئین‌های کهن را نیز به نمایش می‌گذارد. اهالی محله‌های قدیمی اصفهان با حفظ آئین‌های سنتی، همچنان این شب را به‌طور خاص برگزار می‌کنند. آیین‌هایی که علاوه بر زنده نگه‌داشتن فرهنگ و تاریخ، باعث ارتباط بیشتر خانواده‌ها و به‌ویژه انتقال ارزش‌های فرهنگی از نسلی به نسل دیگر می‌شود.

امروزه، در حالی‌که بسیاری از سنت‌ها به دلایل مختلف در حال فراموشی هستند، مردم اصفهان همچنان به این مراسم اهمیت می‌دهند و شب یلدا را با رنگ و بویی اصیل و سنتی برگزار می‌کنند. این مراسم‌ها در دل محله‌های تاریخی، به‌عنوان گنجینه‌ای از فرهنگ عامه و تاریخی، در حال ادامه یافتن هستند.