به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب «همدان: ساختار اجتماعی، فضاهای شهری و آثار معماری عصر قاجار» عنوان کتابی تألیف رضا نظری ارشد، عضو هیئت علمی و استادیار باستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان و دانش‌آموخته دکتری رشته باستان‌شناسی در گرایش هنر، معماری و شهرسازی دوران اسلامی از دانشگاه تهران و با همکاری حسن کریمیان استاد باستان‌شناسی همان دانشگاه است.

کتاب در هفت فصل به نگارش درآمده است که فصل اول به «مبانی نظری و پیشینه تحقیق در خصوص شهرهای باستانی ایران» می‌پردازد.

«بسترهای شکل‌یابی و توسعه شهرهای شهر همدان» عنوان فصل دوم کتاب است، در این فصل به موضوعاتی همچون اوضاع جغرافیایی و بسترهای تاریخی مؤثر در حیات تاریخی شهر در گذر زمان و همچنین تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تغییر و تحولات شهری و شهرسازی همدان در عهد قاجار پرداخته شده است.

فصل سوم به موضوع «سازمان‌های اجتماعی همدان در عهد قاجار» اختصاص یافته است، از مهم‌ترین بخش‌های این فصل معرفی اقلیت‌های دینی ارامنه و یهودیان همدان در عصر قاجار و بررسی اوضاع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن‌ها در همدانِ عصر قاجار است.

فصل چهارم به «فضاهای شهری و آثار معماری شهر همدان در دوره قاجاریه» شامل بناهای مذهبی، بناهای تجاری، بناهای عام‌المنفعه، بناهای اربابی و حکومتی و بناهای مسکونی پرداخته است.

در فصل پنجم با عنوان «تحلیل داده‌های مطالعه شده» اطلاعات، مدارک و اسناد ۷۰ بنای بازمانده از عصر قاجار در شهر همدان از دیدگاه‌های مختلف از جمله بر اساس نوع کاربری و عملکرد، میزان نقش گروه‌های مختلف اجتماعی در پدیدآیی آثار معماری، تحلیل جهت‌گیری ساختمان‌ها و بناها، تحلیل جهت‌گیری ورودی و ارتفاع ساختمان‌ها و تحلیل بناها و آثار معماری مطالعه شده از جنبه وقف بررسی و تحلیل شده‌اند و فصل ششم نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات نام گرفته است.

این کتاب در ۷۱۵ صفحه و به صورت تمام رنگی با جلد سخت (گالینگور) در انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران به زیور طبع آراسته شده است.

شهرها را می‌توان اصلی‌ترین کانون‌های ظهور تمدن و از گنجینه‌های فرهنگی با ارزشی به شمار آورد که بدون شناخت آن‌ها بررسی تاریخ تحولات زندگی بشر میسر نمی‌شود.

بر این اساس مطالعه شهرها و فضاهای برجای مانده از ادوار گذشته، سهم به سزایی در درک ساختار سیاسی، اداری، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع به‌وجود آورنده آن‌ها دارد.

بافت قدیم شهرها را همچنین می‌توان حافظه تاریخی آن‌ها به شمار آورد. این مجموعه‌ها، گنجینه‌های گران‌بهایی از تاریخ تمدن ملت‌ها و اقوام مختلف را در خود جای داده و اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ، اعتقادات مذهبی، فنون و هنرها، اوضاع فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و… از جوامع گذشته را در اختیار محققان رشته‌های گوناگون قرار می‌دهند.

معماران، شهرسازان، دست‎اندرکاران مرمت آثار و … هر کدام با روش‌ها و دیدگاه‌های خود به مطالعه و تحلیل فضاهای کهن و بافت قدیم شهرها مباردت می‌ورزند، لیکن امروزه باستان‎شناسی فضاها به‎عنوان شاخه‎ای از علم باستان‎شناسی با بهره‎گیری از علوم دیگر، روش‌های ویژه و تکنیک‌های خاصی را به عرصه مطالعه فضاهای کهن و بافت قدیم شهرها وارد ساخته است.

در واقع مطالعه فضاهای زیستی کهن ایران و بافت‌های تاریخی شهرها، ضرورتی است که بخشی از فعالیت‌های علمی باستان‌شناسان را به خود اختصاص داده است. علی‎رغم آن‌که شهرهای کهن ایران اکثراً مدفون بوده و یا به شکل فضاهای مخروبه باقی مانده‎اند، نمونه‌های اندکی نیز به اندازه‎ای سالم و دست‌نخورده، برجایند که با اطمینان می‌توان ویژگی‌های آن‌ها را ثبت کرده و تحلیل کرد.

پژوهشی که نتایج آن در نوشتار حاضر منعکس شده، در پی آن بود که با اتکا به آثار معماری و شواهد باستان‌شناسانه به پرسش‌هایی در خصوص چگونگی شکل‌یابی و توسعه ساختار فضایی بافت تاریخی شهر همدان و نقش و جایگاه گروه‌های مختلف اجتماعی دوره قاجار در پدیدآیی آثار معماری و بافت شهری پاسخ گوید.

مطالعه بافت تاریخی شهر همدان، پاسخ به پرسش‌هایی را ضروری می‌ساخت، از جمله آنکه، عوامل توسعه یا افول شهر همدان و الگوی حاکم بر شکل‌یابی سازمان فضایی این شهر در عصرِ قاجار کدامند؟ دیگر آنکه، کدام گروه‌های اجتماعی در شکل‌یابی سازمان فضایی و پیدایش آثار شاخصِ معماری شهر همدان در این دوران دخیل بوده‌اند؟

گفتنی است، در این کتاب عکس‌ها، نقشه‌ها و پلان‌ها برای وضوح بیشتر رنگی است و برای دانشجویان معماری، شهرسازی، باستان‌شناسی و تاریخ جزو کتب مرجع به حساب می‌آید.