در ادامه تاریخچه شکل‌گیری نامگذاری راه‌ها به وسیله اعداد در کشور را بیان می‌کنیم.

نگاهی به آمار افزایش راه‌ها در ایران

در پایان حکومت قاجار طول راه‌های ایران حدود ۳۹۰۰کیلومتر بود. در سال ۱۴۰۰ وزارت راه و شهرسازی عملکرد ۴۲ ساله خود در حوزه احداث راه‌ها در کشور را منتشر کرد.

در این گزارش آمده بود: هم‌اکنون ۲۲۰ هزار و ۳۴۳ کیلومتر مجموع طول راه‌های کشور است. از این میزان ۲ هزار و ۷۲۶ کیلومتر را آزادراه‌های موجود در کشور تشکیل می‌دهند. این درحالی است که براساس گزارش عملکرد ۴۲ساله وزارت راه‌وشهرسازی در بخش جاده‌ای تا سال ۱۳۹۹ شاهد رشد ۳۶ برابری طول آزادراه‌ها هستیم.

بر این اساس طول آزادراه‌های کشور از ۷۶ کیلومتر در سال ۱۳۵۷ به ۲ هزار و ۷۲۶ کیلومتر در سال ۱۳۹۹ رسیده، همچنین طول بزرگراه‌های کشور ۱۹هزار و ۲۸۲ کیلومتر اعلام شده است.

بر اساس گزارش عملکرد ۴۲ ساله وزارت راه‌وشهرسازی در بخش جاده‌ای، طول بزرگراه‌های کشور از ۳۵کیلومتر در سال ۱۳۵۷ به ۱۹هزار و ۲۸۲کیلومتر در سال ۱۳۹۹ رسیده است. بر این اساس در بخش بزرگراه‌ها با رشد ۵۵۱برابری روبه‌رو هستیم.

شماره‌گذاری راه‌های ایران

اما اولین سابقه برای شماره‌گذاری راه‌ها در ایران مربوط به سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ است. پس از اینکه در قالب تعهدات بین‌المللی و با اخذ وام از بانک جهانی بازسازی یا به سازی بخش‌های اصلی راه شرقی-غربی بازرگان (نقطه عبورمرزی ایران/ ترکیه) و نیز راه شرقی- غربی خسروی (نقطه عبور مرزی ایران/ عراق) و نقطه عبور مرزی ایران/ پاکستان فراهم شد، کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه سازمان ملل متحد در بانکوک راه‌های مذکور را به عنوان بخشی از راه‌های آسیایی انتخاب کرد.

متعاقب آن برای اولین‌بار شماره راه مطرح شد و راه‌های موردنظر به ترتیب ۱A و ۲A شماره‌گذاری شدند و وزارت راه، نسبت به نصب تابلو شماره راه در راه‌های ذکرشده اقدام کرد.

در اسفندماه سال ۱۳۴۴ اداره کل آمار و بررسی‌ها و در سال ۱۳۵۲ اداره کل طرح و برنامه وزارت راه، اقدام به چاپ نقشه راه‌های ایران کردند. در این نقشه‌ها برای محورهای سراسری کشور شماره راه تعیین شد.

در سال ۱۳۵۶ وزارت راه و ترابری قرارداد مطالعاتی «طرح ایمنی راه‌ها» را با یک شرکت انگلیسی منعقد کرد. یکی از موارد این طرح «شماره‌گذاری راه‌ها» بود.

در ادامه این شرکت انگلیسی نسبت به شماره‌گذاری راه‌های سراسری ایران اقدام کرد.

سیستم طراحی‌شده توسط این شرکت برای شماره‌گذاری راه‌ها مبتنی بر این ویژگی‌ها بود: شماره‌گذاری به روش مشبک، انتخاب شماره‌های دو رقمی، انتخاب اعداد زوج برای راه‌های غرب به شرق و انتخاب اعداد فرد برای راه‌های شمال به جنوب.

همچنین در این سیستم شماره‌گذاری راه‌ها، شماره‌های زوج از شمال به جنوب و شماره‌های فرد از غرب به شرق افزایش می‌یابند. طرح شماره‌گذاری ارائه‌شده به وسیله مهندسان مشاور اتکینز برای اولین‌بار روی نقشه راه‌های ایران که وزارت راه و ترابری در سال ۱۳۵۷ چاپ کرد، درج شد.

بازنگری در طرح شماره‌ گذاری راه‌ های کشور

با گسترش راه‌های کشور پس از انقلاب اسلامی و عدم جوابگویی طرح شماره‌گذاری انجام‌شده در سال ۱۳۵۶، کمیته برنامه‌ریزی راه‌ها درخواست انجام مطالعه شماره‌گذاری راه‌ها را در سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ به مرکز تحقیقات وزارت راه و ترابری ارائه کرد.

مطالعات مربوط به شماره‌گذاری راه‌های کشور در این سال‌ها از طریق مرکز تحقیقات وزارت راه و ترابری انجام شده و برای اجرا به سازمان‌های مربوط در این وزارتخانه ابلاغ شد.

شماره راه‌های ارائه‌شده در این طرح، در نقشه راه‌های کشور و درکتاب مخصوص رانندگان خارجی که در حمل و نقل ترانزیتی فعالیت داشتند، اعمال شد و ادارات کل راه و ترابری نسبت‌به تهیه تابلو شماره راه برای محورهای ترانزیتی و نصب در محل های لازم اقدام کردند.

ویژگی‌های این طرح به اختصار به این شرح است: انتخاب روش مشبک، شماره‌گذاری آزادراه‌ها، تخصیص شماره‌های دو رقمی از ۱۱ تا ۹۹ برای بزرگراه‌ها و راه‌های اصلی (شریان‌های اصلی)، تخصیص شماره‌های سه رقمی از ۱۱۱ تا ۹۹۹ برای راه‌های فرعی، حذف شماره‌های دارای صفر از سیستم طرح‌شده، در نظر گرفتن شماره‌های زوج از ۱۲ تا ۹۸ برای راه‌های اصلی شرق به غرب، تعیین شماره‌های فرد از۱۱ تا ۹۹ برای راه‌های اصلی شمال به جنوب، در نظر گرفتن شماره‌های زوج از ۱۱۲ تا ۹۹۸ برای راه‌های فرعی شرق به غرب.

تعیین شماره‌های فرد از۱۱۱ تا ۹۹۹ برای راه‌های فرعی شمال به جنوب. در نقشه راه‌های کشور و یا اطلس راه‌های ایران که در سال‌های اخیر به‌وسیله وزارت راه و ترابری یا بخش خصوصی به چاپ رسیده، شماره‌گذاری مذکور اعمال شده است. البته مواردی هم به عنوان نقاط ضعف طرح شماره‌گذاری موجود مطرح می‌شود ازجمله این که تخصیص شماره ۱تا ۹ برای آزادراه‌ها کافی نیست و نیاز به تغییر دارد و در کریدورهایی که دو نوع راه به موازات هم موجود است (آزاد راه و راه اصلی) تکلیف شماره راه مشخص نیست.