دیده‌بان ایران: آمارهای سقط جنین در کشور دقیق و رسمی نیست، اما اخیرا صابر جباری، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرده است که روزانه حداقل یک هزار جنین در ایران سقط می‌شوند. اگر این آمار درست باشد، هر سال نفس بیش از ۳۶۰ هزار جنین در کشورمان گرفته می‌شود؛ هرچند که برخی از مسئولان با توجه به راحتی سقط در ایران، آمار واقعی را بالاتر می‌دانند و معتقدند که آمار سالانه سقط جنین در کشورمان، میلیونی است. در کنار این آمار اما باید از نرخ پایین باروری در کشور هم گفت، نرخ رسمی موالید در کشورمان ۱.۶۶ درصد است.

این آمارها زنگ خطر کاهش جمعیت، پیری جمعیت و سالمندی جامعه ایرانی را در سال‌های نزدیک به صدا درآورده است. شاید به خاطر همین بود که سه سال قبل، رئیس دولت سیزدهم، آیت‎الله ابراهیم رئیسی، در بدو ورود به پاستور، ستاد جمعیت راه انداخت و با همراهی مجلس با او، قانون جوانی جمعیت با درنظر گرفتن وظایف برای بیش از ۴۰ دستگاه، ارگان و وزارتخانه، به تصویب رسید و متعاقبا به هر سازمان و ارگان هم یک وظیفه برای بالا بردن موالید و جلوگیری از سقط جنین، سپرده شد. یکی از آن‌ها سازمان بسیج است که در این حوزه کارهایی انجام داده؛ از اقدامات مهم این سازمان و به طور خاص بسیج جامعه پزشکی، می‌توان به راه‌اندازی مراکز «نفس» برای جلوگیری از سقط جنین اشاره کرد که به گفته محمدحسین زارع‌‎زاده، رئیس بسیج جامعه پزشکی، مراکز نفس در سه سال گذشته در ۹۰ درصد مواردی که برای جلوگیری از سقط جنین ورود کرده‌اند، موفق بوده‌اند و جلوی بیش از ۶ هزار مورد سقط جنین را طی این مدت گرفته‌اند.

 در همین راستا با دکتر «محمدحسین زارع‌زاده»، رئیس بسیج جامعه پزشکی درباره مرکز نفس و اقداماتی که در این حوزه انجام می‎‌شود، گفت‌وگو کرده ایم.

مشروح گفت و گو با دکتر «محمدحسین زارع‌زاده»، پزشک و رئیس بسیج جامعه پزشکی درباره افزایش آمار سقط جنین، چگونگی فعالیت  مراکز «نفس» را در ادامه بخوانید؛ 

شما در مراکز نفس چه کار می‌کنید؟

در پی پایین آمدن نرخ موالید و هشدار افزایش سالمندی در کشور، حدود سه سال قبل، قانون جوانی جمعیت در مجلس تصویب شد که به بیش از ۴۰ سازمان، ارگان و وزارتخانه، برای اجرایی شدن این قانون، وظایفی سپرده شد و به تناسب آن هم سازمان بسیج وظایفی برای اجرایی کردن قانون جوانی جمعیت داشت. سازمان بسیج جامعه پزشکی نیز در همین زمینه به دو دلیل برای جلوگیری از سقط جنین ورود کرد، اول این که سقط جنین و قتل نفس، عملی غیراخلاقی و غیرانسانی است و دوم این که جامعه ایرانی به سمت پیر شدن میرود و جامعه سالمند می‎‌تواند خطرات زیادی را برای کشور ایجاد کند، از جمله مشکلات در تامین امنیت و اقتصاد و بسیاری از موارد دیگر؛ در همین راستا، مراکز نفس، سه سال قبل متولد شدند. 

مراکز نفس چه نقشی در جلوگیری از سقط جنین دارند؟

مراکز نفس برای پیشگیری از سقط جنین و قتل نفس راه‎اندازی شده است و عموما داوطلبان و مشاوران با مشاوره دادن به زوجینی که تمایل به سقط جنین دارند، سعی می‌‎کنند به آن‌ها مشاوره دهند و از سقط پیشگیری کنند. 

یعنی فردی که می‌خواهد قتل نفس کند، به شما مراجعه می‎کند؟ 

ما هم مراجعه حضوری داریم و هم داوطلبان و مشاوران ما در بیمارستان‌ها و مطب‌ها حضور دارند تا زوجینی که قصد سقط جنین دارند را شناسایی کنند. 

ولی در ایران راه‌های سقط جنین سهل و آسان است، یک مادر باردار می‌تواند در خانه بنشیند و داروی سقط جنین را در فضای مجازی سفارش دهد و با استفاده از پیک‌ و بدون مراجعه به هیچ داروخانه‌ای، دارویش را تحویل بگیرد و یا به عطاری مراجعه کند و با گرفتن چند داروی گیاهی، فرزندش را سقط کند.

درست است، به خاطر همین است که ما از وزارت بهداشت و درمان خواستیم که در این راه به ما کمک کند و به عنوان مثال، توزیع داروهایی را که منجر به سقط جنین می‌‎شوند، در داروخانه‌ها محدود کنند. 

اما بسیاری از راه‌های سقط در ایران به صورت زیرزمینی انجام می‌‎شود. 

برخی از اقدامات درباره جلوگیری از بروز سقط جنین، در حوزه فرهنگ‌سازی انجام می‌شود و این‌طور نیست که اقدامات پیشگیرانه و فرهنگ‎سازی برای تغییر یک تفکر، زودبازده باشد؛ این اقدامات نیاز به زمان دارد و مشمول انجام کار فرهنگی ریشه‌ای و گذر زمان است. با تغییر سبک زندگی و تغییر تفکرات، امروز به فرزندآوری، نه به عنوان یک سرمایه که به عنوان یک بار مالی نگاه می‎‌شود؛ در صورتی که در گذشته، تولد یک فرزند به عنوان افزایش سرمایه یک خانواده قلمداد می‌شد. حالا این تفکر در کشور وجود ندارد و زوجین درباره فرزندان به عنوان سرمایه نگاه نمی‎‌کنند.

به هر حال، ورود یک عضو جدید به خانواده، نیاز به هزینه بیشتر دارد، زمانی که هر روز، اجناس افزایش قیمت می‌یابند و خانواده‌ها با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند.

تغییر سبک زندگی این تفکر را به وجود آورده است، با فرهنگ‎سازی می‌توان این مشکلات را حل کرد.

یعنی زوجینی که مشکل مالی دارند، بعد از مشاوره‌های شما، از سقط جنین، صرف‎ نظر می‎‌‌کنند؟

یکی از دلایل عمده سقط جنین در کشور، مشکلات اقتصادی است. البته مسائل فرهنگی نیز در این زمینه دخیل است. بررسی‌ها و مطالعات ما نشان می‌دهد که درصد زیادی از بارداری‌های ناخواسته که منجر به سقط جنین می‌شود، در دوران عقد اتفاق می‌افتد و تفکرات اشتباه فرهنگی و تابوهای اجتماعی، منجر به سقط جنین در دوران عقد می‌‎شود. ولی ما برای این مشکلات برنامه داریم، با خیرین زیادی در ارتباط هستیم و با آن‌ها صحبت می‌کنیم تا سریع‌‎تر جهیزیه لازم برای شروع یک زندگی مشترک تامین شود و زوجین زندگی خود را شروع کنند. 

تا چند درصد، در مراکزتان توانسته‌اید از بروز سقط جنین جلوگیری کنید؟

تا کنون ۹۰ درصد مواردی که مشاوران ما ورود پیدا کرده‌اند، توانسته‌ایم از سقط جنین جلوگیری کنیم.

یعنی رصد می‎‌کنید و حتی بررسی می‌کنید که بعد از مشاوره شما، سقط اتفاق افتاده است یا نه؟

بله، با مشاوره‌های ما تا ۹۰ درصد زوجینی که پیش از مشاوره تمایل به سقط داشتند، فرزند خود را به دنیا می‌‎آوردند و اتفاقا خیلی هم شاد هستند. 

اما در وزارت بهداشت و درمان، طرح رصد مادران باردار و پرونده الکترونیک آن‌ها با شکست روبه‎رو شد و حتی در دوره قبل مجلس، نمایندگان از اجرایی شدن تنها ۳۰ تا ۴۰ درصدی قانون جوانی جمعیت گفته بودند. 

بله، درست است؛ موفق بودن یک قانون، نیاز به هم‌افزایی و همکاری بین دستگاهی دارد و این‌طور نیست که یک سازمان خوب عمل کند و ارگان دیگری، بد و بعد، یک طرح و قانون با موفقیت همراه شود. در قانون جوانی جمعیت هم ما کمیته‌های زیادی داریم و کمیته نظارت و رصد، اجرایی شدن این قانون در سازمان و ارگان‌ها را بررسی می‌کند. مسلما، وظیفه این قانون است که درباره اجرای وظایف یک سازمان و ارگان نظر دهد و حتی برخورد کند، اما اگر وزارتخانه و سازمانی نتواند به وظایف تعریف‌شده برای خود در قانون جوانی جمعیت عمل کند، سازمان بسیج می‌تواند کمک کند تا وظایف محوله آن‌ها درست انجام شود. 

شما به کدام سازمان‌ها و ارگان‌ها کمک کرده‌اید؟ 

نمی‌توانم در این زمینه اسمی ببرم، اما فقط این را بدانید که درست در روز قبل از شهادت شهید رئیسی و قبل از سفر ایشان به استان آذربایجان شرقی، ایشان در همایش جوانی جمعیت شرکت و از خدمات سازمان بسیج کشور در جلوگیری از سقط جنین هم تقدیر و تشکر کردند.