شاخص توده بدنی یا BMI، مدت‌هاست که به‌عنوان معیاری نادرست برای ارزیابی سلامت مورد انتقاد قرار می‌گیرد. اما اکنون، جایگزین مناسب‌تری در حال ورود به عرصه است: شاخص گردی بدن یا BRI.

شاخص توده بدنی که نسبت وزن به قد را محاسبه می‌کند، از دیرباز به‌ عنوان ابزاری برای غربالگری پزشکی استفاده می‌شود. این شاخص یکی از رایج‌ترین معیارهای سنجش سلامت است، اما به همان اندازه که استفاده می‌شود، مورد انتقاد نیز قرار می‌گیرد، زیرا افراد را در دسته‌های دارای اضافه‌وزن، چاق و یا بسیار چاق طبقه‌بندی می‌کند.

طبقه‌بندی‌های شاخص توده بدنی توسط ورزشکاران نیز به چالش کشیده شده است. برخی ورزشکاران المپیکی با شاخص توده بدنی بالا، از لحاظ فنی در آستانه‌ی چاقی قرار می‌گیرند. اما همچنان به عنوان ورزشکار حرفه‌ای فعالیت می‌کنند.

حامیان افراد دارای اضافه‌وزن، اشاره می‌کنند که فرمول BMI نزدیک به ۲۰۰ سال پیش و براساس داده‌های مردان عمدتاً سفیدپوست به وجود آمده است. آن‌ها معتقدند که این شاخص اصلاً با هدف غربالگری پزشکی طراحی نشده بود.

حتی پزشکان نیز بر مشکلات بسیار شاخص BMI تأکید دارند. در سال گذشته، انجمن پزشکی آمریکا هشدار داد که BMI، معیاری ناقص است و تنوع نژادی، قومیتی، سنی، جنسی و جنسیتی را در نظر نمی‌گیرد. این شاخص نمی‌تواند بین افرادی که بافت ماهیچه‌ای زیادی دارند و کسانی که چربی بدنشان در محل‌های نامناسبی ذخیره شده، تفاوتی قائل شود.

دکتر وجاحت مهال، مدیر برنامه‌ی سلامت متابولیک و کاهش وزن دانشگاه ییل، می‌گوید: «بر اساس شاخص توده بدنی، آرنولد شوارتزنگر نیز در زمانی که بدن‌ساز بود، به‌ عنوان چاق و نیازمند کاهش وزن طبقه‌بندی می‌شد. اما دور کمر او فقط ۸۱ سانتی‌متر بود.»

فرمول BRI ممکن است تخمین بهتری از میزان چاقی مرکزی و چربی شکمی ارائه دهد که برخلاف چربی ذخیره‌شده در دیگر نقاط بدن، ارتباط نزدیکی با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی دارد.

یافته‌های مطالعه‌ای جدید که در مجله JAMA Network Open منتشر شده، نشان می‌دهد که BRI، پیش‌بینی‌کننده‌ای نویدبخش برای خطر مرگ‌ومیر است. امتیازهای BRI به‌طور کلی از ۱ تا ۱۵ متغیر است و بیشتر افراد بین ۱ تا ۱۰ قرار می‌گیرند. برای مثال، مطالعه‌ی جدید با بررسی امتیازهای BRI گروهی متشکل از ۳۳ هزار آمریکایی، نشان می‌دهد که این شاخص بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۸ افزایش یافته است.

بر اساس مطالعه، افرادی که امتیاز BRI آن‌ها ۶٫۹ و یا بیشتر بود (که نشان‌دهنده‌ی بدن‌های گردتر است) در معرض بالاترین خطر مرگ ناشی از سرطان، بیماری قلبی و ابتلا به سایر بیماری‌ها قرار دارند.

خطر مرگ‌ومیر افراد با بالاترین میزان گردی، تقریباً ۵۰ درصد بیشتر از کسانی بود که امتیاز BRI آن‌ها بین ۴٫۵ تا ۵٫۵ قرار داشت. امتیاز بین ۴٫۵ تا ۵٫۵، محدوده‌ی متوسط در نظر گرفته می‌شود. افرادی که امتیاز BRI بین ۵٫۴۶ تا ۶٫۹ داشتند، ۲۵ درصد بیشتر از گروه متوسط با خطر مرگ مواجه بودند.

اما افرادی با کمترین میزان گردی بدن نیز در معرض خطر مرگ قرار دارند: کسانی که امتیاز BRI کمتر از ۳٫۴۱ دارند نیز ۲۵ درصد بیشتر از گروه متوسط با خطر مرگ‌ومیر مواجه هستند. نویسندگان مقاله می‌گویند خطر مرگ افراد با امتیازهای پایین‌تر که عمدتاً در افراد ۶۵ ساله و مسن‌تر مشاهده می‌شود، ممکن است ناشی از سوءتغذیه، آتروفی عضلانی و یا بی‌تحرکی باشد.

چربی ذخیره‌شده در حفره شکمی لگنی، دارای اهمیت بسیاری است. زیرا چربی، اطراف اندام‌های داخلی مانند کبد را احاطه و به مقاومت انسولین و نابردباری گلوکزی که اغلب پیش‌زمینه‌ی ابتلا به دیابت نوع دو است، منجر می‌شود. همچنین، فشار خون بالا و اختلالات چربی را ایجاد می‌کند که ممکن است به بیماری قلبی و مرگ منجر شوند.

دکتر نیو می‌گوید انباشته‌شدن چربی بیش‌از‌حد اطراف شکم، دقیقاً مانند قاتلی خاموش در بدن ما کمین می‌کند و می‌تواند در طول سال‌ها، با بروز علائم بسیار اندک، به خصوص در افراد ظاهراً لاغر، مخفیانه به بدن فرد نفوذ کند.

شاخص گردی بدن، در نتیجه‌ی مطالعات ریاضیدانی به نام دایانا توماس به وجود آمد که اکنون استاد آکادمی نظامی ایالات متحده در وست پوینت نیویورک است. او در سال ۲۰۱۳ با انتشار مقاله‌ای در مجله Obesity، این مفهوم را برای اولین بار توضیح داد. توماس می‌گوید: «بر اساس ساختار استوانه‌ای، ما شبیه به یک استوانه به نظر نمی‌رسیم، بیشتر مثل تخم‌مرغ هستیم. اما چگونه باید این شکل را ارزیابی کنیم؟»

توماس می‌گوید در پیش‌حساب با مفهوم «برون‌مرکزی» آشنا می‌شویم؛ اینکه چقدر به شکل دایره نزدیک هستیم. افراد با بدن‌های متفاوت را می‌توان به عنوان بیضی‌های مختلف دسته‌بندی کرد. بعضی از ما کروی‌تر هستیم. برخی به دایره نزدیک‌تر هستند. کسی که لاغرتر باشد، کمتر به دایره شبیه است.

مقاله دکتر توماس شامل تصویرسازی گرافیکی و طراحی سه پیکر بود: مردی لاغر با قد ۱۷۲ سانتی‌متر و دور کمر ۶۸ سانتی‌متر، مردی عضلانی با قد ۱۶۷ سانتی‌متر و دور کمر ۷۴ سانتی‌متر و دیگری، مردی با چربی بیشتر از بقیه که ۱۷۱ سانتی‌متر قد داشت و اندازه‌ی دور کمرش ۹۳ سانتی‌متر بود. اما شاخص توده بدنی به‌دست‌آمده برای هر سه این افراد ۲۷ است.

سپس، دیگر محققان نیز به بررسی ایده‌ی دکتر توماس پرداختند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ با مقایسه BMI با فشار خون و آزمایش خون، متوجه شد که این شاخص اندازه‌گیری، مطابقت بالایی با وضعیت سلامتی ندارد.

تنوع در نژاد نیز برای متخصصان دارای اهمیت بسیاری است. به عنوان مثال، الگوی چاقی در آسیایی‌ها و افرادی که اجداد آسیایی دارند، مرکزی است. حتی با وجود امتیاز BMI پایین، این امر آن‌ها را در معرض خطر بالای ابتلا به دیابت نوع دو قرار می‌دهد.

سازمان‌های پزشکی توصیه می‌کنند که بیماران به جای BMI بالای ۲۵، باید با BMI بالای ۲۳ «دارای اضافه‌وزن» در نظر گرفته شوند. همچنین، BMI برای «مرض چاقی» نیز به جای بالای ۳۰، باید به بالای ۲۷ کاهش یابد.

پزشکان معتقدند که شاخص BMI، معیاری خام است و تغییرات در شکل بدن، ترکیب، توده‌ی ماهیچه‌ای و تراکم استخوان‌ها را نشان نمی‌دهد. آن‌ها می‌‌گویند در جوامع مختلف، حتی در افراد هم‌وزن، تفاوت بسیاری در عضلانی‌بودن بدن‌ها وجود دارد. میزان درصد چربی بدن نیز می‌تواند از ۱۰ درصد تا ۴۰ درصد در بین افراد با BMI، سن و جنس مشابه، متغیر باشد. اما شاخص BRI، راهی برای ثبت چنین تغییراتی است.