خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: در پی سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به باکو، دولت جمهوری آذربایجان از علاقه کشورش برای ورود به بریکس خبر داد و خواستار عضویت در این سازمان شد. بریکس سازمانی هجده ساله است و در سال ۲۰۰۶ با همکاری برزیل، روسیه، هند و چین تحت عنوان «بریک» ایجاد شد. پس از اینکه آفریقای جنوبی به آن پیوست، این سازمان با یک تعییر نام کوچک تحت عنوان «بریکس» شناخته شد، پس از آن، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز برای عضویت در این سازمان داوطلب و دعوت شدند. بریکس سازمانی است که برخی تحلیل‌گران درباره‌اش معتقدند می‌تواند به راحتی قدرت سیاسی و اقتصادی کشورهای ثروتمند آمریکای شمالی و اروپای غربی را به چالش بکشد و حالا از نظر کارشناسان اهمیت دادن باکو برای ورود به سازمان بریکس برگرفته از همگرایی این کشور با شرق و در نتیجه نزدیکی‌اش با چین و روسیه است..

بخش ترکی (استانبولی) مهر با هدف بررسی اهمیت و جایگاه بریکس در نظم نوین جهانی و چرایی درخواست باکو برای عضویت در این سازمان اقتصادی، گفت‌وگویی را با «یگانه حاجی» کارشناس روابط بین الملل انجام داده است که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:

*در ماه‌های اخیر توجه برخی کشورها به سوی عضویت در سازمان بریکس بوده است؛ مهم‌ترین هدف بریکس سهولت در روابط اقتصادی میان کشورهاست که به هر حال این موضوع در روابط کشورهای عضو نیز می‌تواند اثر بخش باشد، به نظر شما سازمان بریکس می‌تواند در آینده به عنوان نهادی موفق عمل کند؟

چارچوب فعلی بریکس به‌گونه‌ای نیست که بخواهیم آن را به عنوان یک سازمان سیاسی تعریف کنیم، عملکرد کنونی بریکس صرفاً اقتصادی است.

بریکس برای تعمیق و سهولت همکاری اقتصادی بین کشورهای عضو تأسیس شده است و منشور خاص یا هیچ سند اساسی که محدوده فعالیت‌هایش را مشخص کند، برای آن تدوین نشده است. برای همین بریکس را می‌توانیم در چارچوب یک اتحادیه تعریف کنیم.

با این حال فقدان یک منشور یا یک سند اساسی که فعالیت‌های آن را تنظیم کند، مانعی برای توسعه ساختاری کلی بریکس نیست.

اگر در مورد چشم انداز آینده این سازمان صحبت کنیم باید بگویم با گذشت بریکس در حال تبدیل شدن به یک پلتفرم سیاسی برای کشورهایی است که در مقابل نظم جهانی و یا به عبارتی نظام غربی (به سرکردگی آمریکا) ایستادگی می‌کنند. بریکس طیف گسترده‌ای از همکاری‌ها از کشاورزی تا امنیت و اطلاعات را بین کشورهای شرکت کننده در نظر گرفته است. بریکس از نظر ساختاری دارای چندین کارگروه مانند شورای مراکز کارشناسی، شورای بازرگانی و شورای علوم است.

انجمن‌های مختلفی در چارچوب بریکس وجود دارند، همچنین مجمع پارلمانی، انجمن رسانه‌ها و انجمن جوانان ذیل آن وجود دارند که بر حوزه‌های خاصی از همکاری متقابل بین کشورهای عضو تأثیر می‌گذارند.

شورای مراکز کارشناسی و شوراهای علمی متشکل از کارگروه‌هایی هستند که راهبردهایی را تعیین می‌کنند که فعالیت‌های متقابل اتحادیه را تعیین می‌کند. با این حال روند نشان می‌دهد که بریکس در دوره کنونی نیز در حال تبدیل شدن به یک اتحادیه سیاسی است.

از تابستان ۲۰۱۵، بریکس دو مؤسسه مالی صندوق ذخیره بریکس و بانک توسعه بریکس را برای کشورهای شرکت کننده ایجاد کرد تا پروژه‌های زیرساختی را تأمین مالی کنند و یا در صورت مواجهه با مشکلات مالی به آنها کمک‌هایی را در نظر بگیرند، سرمایه هر دو مؤسسه ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است. همچنین سازمان بریکس در حال کار بر روی توسعه یک سیستم جایگزین برای پرداخت و نقل و انتقال پول با حذف ارزهایی مانند دلار و یورو در تجارت غلات و سایر روابط تجاری بین کشورهای عضو است.

اگر در مورد گذر اقتصادی به سیاسی بریکس صحبت کنیم، این دو مؤسسه مالی و عوامل دیگری که در بالا ذکر کردم، ممکن است ساختارهای آینده اتحادیه را تعیین کنند.

بریکس در حال شکل گیری یک اتحادیه سیاسی است که کشورهایی را گرد هم می‌آورد که نظم جهانی را که نظام غربی به رهبری ایالات متحده در آن نقش تعیین کننده‌ای ایفا می‌کند را قبول ندارند. زیرا این دو نهاد مالی بریکس نشان دهنده تمایل به ایجاد جایگزینی برای ساختارهای مالی و اقتصادی سیستم برتون وودز (Bretton Woods) است که تحت کنترل نظام غربی و هسته اصلی این نظام سیاسی را تشکیل می‌دهد.

دلایل اساسی برای این امر وجود دارد، زیرا سیستم مالی برتون وودز اساساً منافع سیستم غربی را ارتقا می‌دهد و این باعث ایجاد مشکلات جدی در خصوص فعالیت سایر کشورها شده است. گاهی کشورهای پیشرو در راستای منافع خود اقداماتی را برای نقض قوانین بین المللی انجام می‌دهند.

به عنوان مثال زمانی که آذربایجان تمامیت ارضی خود را در چارچوب قوانین بین‌الملل احیا کرد و پس از آن تجزیه طلبان مسلح را داخل قره باغ حذف کرد، نهادهای بین‌المللی ترجیح دادند از متجاوزان حمایت کنند. آنها در کنار متجاوزی قرار گرفتند که در خدمت منافع کشورهای پیشرو این نظام در منطقه بود.

اما این ابتکارات بریکس به وضوح نشان می‌دهد که کشورهای شرکت کننده قصد ندارند با تعصبات سیاسی نهادهای سیستم برتون وودز کنار بیایند. از بین رفتن جوهره معنوی، سیاسی و ایدئولوژیک نظام غربی که در پایان قرن گذشته به بلوغ رسیده بود نیز در اینجا نقش اساسی دارد. بنابراین، در دوره‌ای که تأثیرات سیاست جهانی به جای دنیای تک قطبی، جایگزین‌های چند قطبی ایجاد می‌کنند، ساختارهای آینده بریکس در واقع توسط عواملی که در بالا ذکر کردم تعیین می‌شوند.

در حال گذر از دوره‌ای هستیم که جهان چند قطبی در تقابل نظام تک قطبی است و ساختارهای آینده بریکس در واقع با عواملی که در بالا ذکر کردم تعیین می‌شود.

*دولت آذربایجان نیز به طور رسمی درخواست عضویت در بریکس را داده است. لطفاً بفرمائید اهداف داخلی و خارجی دولت آذربایجان برای عضویت در بریکس چیست و چه تأثیری می‌تواند برای این کشور داشته باشد؟

عضویت در بریکس می‌تواند به تقویت روابط تجاری، جذب سرمایه گذاری خارجی و به طور خلاصه ایجاد فرصت‌های اقتصادی جدید بدون مطالبه هیچ گونه تعهد سیاسی از کشورها کمک کند. همین ویژگی بریکس مورد توجه آذربایجان قرار گرفته است.

از منظر بریکس، آذربایجان می‌تواند عضوی مطلوب با فرصت‌های ارتباطی استراتژیک با منطقه اوراسیا در قفقاز جنوبی و همچنین با خاورمیانه باشد. به طور خلاصه این همکاری بر اساس اصل "سودآوری متقابل" است.

در مجموع آذربایجان علاقه مند است با گام‌هایی در جهت افزایش نفوذ جهانی خود، فراتر از روابط موجود خود با کشورهای غربی، ارتباطات جدیدی برقرار کند.

آذربایجان با حفظ سیاست تعادل، مایل به همکاری با بسترهای مختلف بین المللی است.

اقتصاد کشورهای بریکس ۳۰ درصد اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهد. این حاکیست بریکس به معنای بازاری است که مناطق جغرافیایی بزرگی را برای آذربایجان پوشش می‌دهد.

*ایران و آذربایجان دو دولت دوست و همسایه هستند که هر چند در برخی مسائل منطقه‌ای اختلاف نظرهایی دارند اما هر دو کشور بر توسعه روابط اهتمام داشته اند. آیا حضور تهران و باکو در بریکس می‌تواند در روابط دو کشور تأثیر بگذارد؟

در سال‌های اخیر شاهد فراز و نشیب در اختلاف نظر ایران و آذربایجان در مسائل منطقه بوده ایم.

با این حال یک واقعیت تغییر ناپذیر این است که روابط خوب بین دو کشور زمینه را برای صلح و ثبات در منطقه فراهم کرده و آذربایجان همواره کشوری دوست و برادر برای ایران بوده است و همین نوع موضع را از ایران می‌خواهد.

با توجه به اینکه بریکس فرصت‌های گسترده‌ای را برای روابط اقتصادی بدون تعهد سیاسی ارائه می‌دهد، این نوید بخش چشم اندازهای وسیعی برای توسعه اقتصادی در منطقه است.

عضویت در بریکس می‌تواند چشم اندازهای سودمندتر و امیدوارکننده‌تری برای آذربایجان و ایران ارائه دهد، دو کشوری که با هم دوست هستند و به صلح و ثبات در منطقه اهمیت می‌دهند.