خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ چالش‌های حوزه گردشگری کم نیستند. بسیاری از آنها تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی قرار دارند. کوچک‌ترین تحرکی در این حوزه، مستقیماً تاثیرش را روی گردشگری می‌گذارد حتی جنگ کشورهای دیگر اثری تأثیرگذار روی گردشگری ایران دارد به همین دلیل سینوس گردشگری در ایران مدام در حال بالا و پایین رفتن است و همین موضوع کافی است تا گردشگری ایران با بحران‌های متعددی رو به رو باشد.

در این باره مصطفی فاطمی مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری گفتگوی مفصلی با خبرنگار مهر داشت. با او درباره موضوعات مختلف حوزه گردشگری، چالش‌ها و اقدامات انجام شده در دولت قبل و برنامه‌های پیش روی دولت جدید در حوزه گردشگری با این مدیر با سابقه در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی صحبت کردیم که بخش اول آن در ادامه می‌آید.

*بحث را از اینجا آغاز می‌کنیم که بدانیم وضعیت گردشگری در ایران چگونه است و ایران چقدر گردشگر دارد؟

گردشگری در وضعیت بدی نیست. سفر در ذات آدمی است و ایرانیان هم علاقه مند به سفر هستند و به هر شکلی سفر می‌کنند اما اینکه آیا صنعت و اقتصاد گردشگری در این حوزه نقش آفرینی می‌کند یا نه؛ شاید به آن شکل که باید باشد نیست.

در حوزه گردشگری خارجی نیز در سال‌های مختلف رویکردهای متفاوتی داشته‌ایم یعن ی برخی اوقات بازارهای گردشگری را تغییر دادیم و این تغییرات همیشه اشکالاتی را برای گردشگری به وجود می‌آورد. در کل گردشگری پیش می‌رود اما با بحران‌های جدی رو به روست. اگر چگونگی ایجاد بحران‌های گردشگری را در دنیا بررسی کنیم می‌بینیم که چند مورد هستند که بحران زا بوده‌اند. بخشی از آن بحران‌ها به دلیل عوامل طبیعی مثل گرما و سرما و سیل و زلزله است که تاثیرش را در نوع رفتار سفر می‌گذارد.

بخش دیگری از بحران‌ها به واسطه سلامت افراد رخ می‌دهد مثل کرونا. بحران‌های دیگری که به وجود می‌آید به دلیل جنگ و نوسانات داخلی و خارجی کشورهاست ما در این حوزه هم مسائل متعددی داشته‌ایم. موضوع بعدی که می‌تواند بحران ایجاد کند، در حوزه الکترونیک است. ارتباطات مجازی امروزه در دنیا یک اصل مهم در رفتار مسافران است. پهنای باند اینترنت و ارتباطات مجازی برای مسافران خیلی مهم است. مسائل اقتصادی و مالی هم بحران به وجود می‌آورد. فقر مالی و توانمندی افراد برای سفر یک بخش است و بخش دیگر ارتباطات مالی است که باید با جاهای مختلف داشته باشید. همه این مسائل می‌تواند بحران زا باشد بخشی از این بحران‌ها آنی است و برخی از آنها در طول زمان و مسیر اقتصادی رخ می‌دهد.

در خیلی از کشورها، این بحران‌ها به ندرت اتفاق می‌افتد یا یک دوره‌ای دارد و تمام می‌شود معمولاً هر کشور با یک یا دو بحران درگیر می‌شود ولی ایران به دلیل ساختار موقعیت جغرافیایی مسائل اقتصادی و سیاسی و غیره که دارد؛ با خیلی از این بحران‌ها مواجه می‌شود. تقریباً هر کدام از این بحران‌ها به نوعی روی گردشگری آن هم اثر می‌گذارد و ضربه می‌زند.

ما سینوس سفر داریم در برخی از پیک‌ها این سینوس کم و برخی اوقات زیاد می‌شود این نوسان باید متعادل باشد. ولی وقتی این سینوس خیلی بالا می‌رود یا خیلی پایین می‌آید برای دارنده تأسیسات گردشگری خوب نیست. چون باید در زمانی که مسافر هست، نیروی بیشتری را برای کار گیرد و در زمانی که مسافر ندارد، از آن همه نیرو نمی‌تواند استفاده کند. ما با گردشگران خارجی می‌توانیم این سینوس را متعادل‌تر کنیم. منتها چند سالی است که در حوزه ورود گردشگران خارجی با مشکلاتی رو به رو شده‌ایم و اتفاقات مختلف روی این سینوس تأثیر گذاشته است.

اکنون دولت در حال تغییر است و دولت جدید می‌خواهد باید این موضوع را مدیریت کند ولی با چالش‌های جدی رو به روست. شاید بیش از صد چالش بحران زا در گردشگری وجود دارد که هر کدام پروسه طولانی برای حل شدن می‌خواهند. پس باید عزم کلی دولت و حاکمیت وجود داشته باشد و بپذیرند که گردشگری می‌تواند راه حل عبور از بحران‌های کشور باشد و ایران را به درستی معرفی کند.

برای عبور از هر کدام از این بحران‌ها باید همه دولت عزم داشته باشند. باید نقش آفرینی گردشگری را به عنوان یک محرک بشناسیم. هر کدام از کشورهای اطراف که روی گردشگری متمرکز شدند؛ توانستند از بحران‌هایی که داشتند عبور کنند. چند سال پیش در دولت قبل سند توسعه گردشگری تدوین شده بود و نقش هر کدام از دستگاه‌ها مشخص بود ولی دستگاه‌ها وظایفشان را به درستی اجرا نکردند.

* در صحبت‌هایتان به صنعت گردشگری اشاره داشتید آیا گردشگری به مرحله‌ای رسیده که به آن صنعت بگوییم؟

ما جامعه ذی نفعانی را داریم که به صورت شبکه ای به هم متصل هستند و هر کدام از آنها در حوزه اقتصادی خودشان نقش آفرینی می‌کنند. اگر این خوشه را به عنوان خوشه اقتصادی ببینیم متوجه می‌شویم که کارکرد گردشگری، صنعتی است وقتی از صنعت ساختمان حرف می زنیم یک سری اجزا دارد و جامعه ذی نفعان گردشگری دقیقاً همان کارکرد را انجام می‌دهند. منتها تعداد افراد این جامعه بیشتر است و منافع آن هم به عموم بیشتر می‌رسد. در صنایع دیگر یک شرکت یا یک فرد هست که در نهایت سود واقعی را می‌برد ولی وقتی یک گردشگر وارد شهری می‌شود، تاثیرش را روی خیلی از عوامل می‌گذارد منتها چون این عام تر است به چشم نمی‌آید. برای همین هست که هنوز در دولت نپذیرفته‌اند که گردشگری صنعت است. الان هم موضوع وزیر گردشگری در کمیسیون فرهنگی مجلس بررسی می‌شود. در صورتی که ماهیت آن اقتصادی است درست است که جنبه فرهنگی هم دارد اما ماهیت اقتصادی آن کمتر دیده می‌شود.

* شما با گردشگران داخلی کشور سر و کار دارید به ما بگویید آیا رفتار و مدل سفر گردشگر ایرانی با گردشگر خارجی تفاوتی دارد؟ به نظرم مدل سفر یک فردی که مثلاً در اتریش زندگی می‌کند با سفر یک ایرانی باید متفاوت باشد.

بله متفاوت است. اقلیم، پیشینه تمدنی، فرهنگ و تمام اینها روی گردشگری و مدل سفر تأثیر می‌گذارد. مثلاً همان فرد اتریشی که مثال زدید وقتی به سفر می‌رود در واقع از یک منطقه سرسبز به جای دیگری می‌رود و می‌خواهد جای متفاوتی را ببیند ولی ما در اقلیم خشک زندگی می‌کنیم و بیشتر می‌خواهیم به یک جای سرسبز برویم. این یک تأثیر اقلیمی است. تک تک موضوعاتی که شما در اجتماع می‌توانید روی افراد ببینید تاثیرش را روی سفر هم دارد. مثلاً محدودیت‌ها موجب تغییر در رفتار سفر می‌شود. شما در شهری هستید که پارک آبی ندارید مسلماً می‌خواهید جایی بروید که پارک آبی داشته باشد.

* یعنی آیا یک گردشگر خارجی هم به واسطه نداشتند وضعیت مالی مناسب، ممکن است چادر زدن را به جای رفتن به هتل انتخاب کند یا اینکه تلاش می‌کند سفرش نفعی هم به هتل برساند؟

مدل‌ها متفاوت است. گردشگر خارجی از وب سایت‌هایی کمک می‌گیرد که هزینه اقامتش کمتر شود و هزینه اقامت را در جای دیگری خرج کند. ولی در ایران مدل سفرهای ما خانواده محور یا گروهی است. این مدل در هر نقطه‌ای از کشورمان متفاوت است. بررسی کردیم افرادی که به جنوب کشور سفر می‌کنند عمدتاً گروهی می‌روند ولی سفرهای شمال کشور مجردی است. سفر به مشهد معمولاً خانوادگی انجام می‌شود و سفر به مرکز کشور نیز در گروه‌های کوچک دو تا سه نفره انجام می‌گیرد.

* این موضوع به خاطر تفاوت‌های فرهنگی است یا مقصد هم مهم است؟

مقصد و هدف سفر مهم است. برخی به طبیعت گردی علاقه دارند و برخی سفرهای مذهبی بیشتری می‌روند. ما نمی‌توانیم یک مدل را برای سفر ایرانی‌ها مشخص کنیم. منتها تمایل استفاده از خانه‌های مسافر یا خانه کاشانه‌هایی که عمدتاً هم غیرمجاز هستند، بیشتر است.

* به چه دلیل؟

محدودیت برای گرفتن مجوز یک بوم گردی یا تأسیسات گردشگری خیلی زیاد است. به همین دلیل افراد ترجیح می‌دهند که به سمت گرفتن مجوز نروند. این محدودیت‌ها موجب می‌شود؛ هزینه تمام شده برای آنها افزایش پیدا کند در حالی که می‌تواند با یک برگه یا آگهی مجموعه‌ای که دارد را اجاره دهد. حجم کارهایی که باید یک مجموعه گردشگری دارای مجوز انجام دهد آنقدر زیاد است که سرمایه گذار نمی‌تواند رقابت کند.

این گفتگو ادامه دارد