به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، درواقع اولیا چه آنهایی که کودکانی با نیازهای خاص دارند و چه آنهایی که کودک معمولی دارند با هدف بهره بردن مفید از وقت، همین‌طور مهارت‌آموزی در رشته‌های مختلف، تلاش می‌کنند تا برای اوقات فراغت بچه‌های‌شان برنامه‌ریزی کنند. البته با توجه به کم‌کاری‌هایی که در طراحی شهری، فرهنگی و... به چشم می‌خورد، اوقات فراغت برنامه‌ریزی برای کودکان با نیازهای خاص، کمی سخت و پیچیده‌تر شده است.

جای خالی اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص در برنامه‌های دولت و در بسترسازی‌های آموزشی و شهری به گفته مریم اخلاقی، عضو انجمن روانشناسی تربیتی ایران، اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص، مبحث قابل تاملی است که متاسفانه کمتر موردتوجه قرار گرفته است. به باور این عضو انجمن روانشناسی تربیتی ایران، توجه به اوقات فراغت این کودکان نه در برنامه‌های دولت و نه در بسترسازی‌های آموزشی و شهری دیده نشده است.

او با اشاره به اینکه اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص با کودکان دیگر متفاوت است، می‌گوید: «کودکان معمولی به راحتی می‌توانند از بسترهای مدیریت شهری مانند پارک‌ها، مراکز تفریحی و ... بهره ببرند اما این امکان برای کودکان با نیازهای خاص وجود ندارد. واقعیت این است که بسترها و امکانات شهری برای این کودکان باید متفاوت از سایر شهروندان باشد.»

شرایط محیطی با استانداردهای جهانی ساخته نشده است

بنابر گفته‌های اخلاقی، اغلب خانواده‌های کودکان با نیازهای خاص به دلیل نگاه شهروندان از حاضر شدن در مکان‌های عمومی اجتناب می‌کنند، شاید به این دلیل که نگاه‌ها موجب آزارشان می‌شود. بنابرنظر او همین مساله سبب می‌شود تا این کودکان کمتر از محیط‌های عمومی شهر
بهره ببرند.این عضو انجمن روانشناسی تربیتی ایران با اشاره به اینکه شرایط محیطی مختص کودکان با نیازهای خاص، متاسفانه با استانداردهای جهانی ساخته نشده است، عنوان می‌کند: «همین مساله سبب شده، پرداختن به موضوع اوقات فراغت این کودکان سخت‌تر شود.»

پُر کردن بخش عمده اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص به‌عهده خانواده‌هاست

اخلاقی با تاکید بر این مساله که هر کدام از کودکان با شرایط خاص هم شرایط مختص به خود را دارند که باید مورد توجه قرار بگیرد، اظهار می‌کند: «به عنوان نمونه کودکان بیش‌فعال و اوتیسم حتی نمی‌توانند از برنامه‌های مختص کودکان در تلویزیون بهره ببرند.»بنابرنظر او، خانواده این کودکان نیاز دارند، شرایط پویاتری را در خانه فراهم کنند. به گفته این عضو انجمن روانشناسی تربیتی ایران، خانواده این کودکان می‌توانند با بازی‌های فکری یا خلاق مانند مجسمه‌سازی و... فضای شادتری برای این کودکان فراهم کنند که البته این مساله همکاری تمام اعضای خانواده را می‌طلبد.

اخلاقی می‌گوید: «بازی‌های گروهی مانند نمایش‌های عروسکی هم می‌تواند یکی از راهکار مناسب پُر کردن اوقات فراغت این کودکان باشد. خانواده این کودکان باید آموزش‌های لازم را در قالب بازی و سرگرمی برای این کودکان ارائه بدهند.» او با اشاره به اینکه بخش عمده پُر کردن اوقات فراغت این کودکان برعهده خانواده‌هاست، ادامه می‌دهد: «این خانواده‌ها نیاز به آگاهی بیشتری نسبت به خانواده‌های دیگر دارند و باید آموزش‌هایی را در این زمینه ببینند.»

اوقات فراغت؛ فرصتی برای آماده شدن برای زندگی

به گفته سجاد نوروزیان، روانشناس کودک، واژه اوقات فراغت در میان عامه مردم، وقت‌گذرانی معنی می‌شود، این در حالی است که اوقات فراغت به‌خصوص در سنین پایین- کودکی و نوجوانی - به معنای آماده شدن برای زندگی است. حتی در بزرگسالی هم اوقات فراغت، زمانی برای توسعه فردی معنا می‌شود.

بنابرنظر نوروزیان در گام نخست، خانواده‌هایی با کودکان نیازهای خاص باید تعریف‌شان از اوقات فراغت را تغییر بدهند. درواقع رویکرد خانواده‌ها در قبال اوقات فراغت کودک‌شان باید فرصت‌گرایی باشد نه تهدیدگرا. این روانشناس کودک بیان می‌کند: «رویکرد فرصت‌گرایی یعنی خانواده‌ها براساس نیازهای کودک‌شان برای اوقات فراغت‌شان برنامه‌ریزی کنند.»

خانواده‌ها قلاب‌های ارتباطی‌شان را تقویت کنند

او با اشاره به اینکه درخصوص اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص نمی‌توان یک فرمول تجویز کرد، می‌گوید: «والدین این کودکان می‌توانند در مراکز آموزشی، درمانی، رویدادهای محلی و... با والدینی با شرایط مشابه خودشان ارتباط بگیرند زیرا وقتی برای یک مساله‌ای چند راه‌حل داشته باشیم، با قوت قلب بیشتری به حل مساله می‌پردازیم.

درواقع والدین کودکان با نیازهای خاص باید قلاب‌های ارتباطی‌شان را تقویت کنند و زمانی که با کسی که مانند آنها نیاز خاص دارد، آشنا شدند، شروع به شبکه‌سازی کنند چون این شبکه‌سازی‌ها منجر به تشکیل شبکه پشتیبان می‌شود.»‌ نوروزیان با اشاره به اینکه گستردگی رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به این شبکه‌سازی کمک کند، ادامه می‌دهد: «از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی در این زمینه می‌توان بهره برد. درواقع والدین می‌توانند از طریق گروه‌های اجتماعی با خانواده‌های مشابه با خودشان ارتباط بگیرند.»

می‎توان رویدادهای مشترک ترتیب داد

بنابرنظر این روانشناس کودک، خانواده کودکان با نیازهای خاص باید از تنهایی فاصله بگیرند و مهارت‌های اجتماعی‌شان را تقویت کنند تا زمانی که با خانواده مشابه خودشان ارتباط گرفتند این ارتباط را با حفظ استانداردها پیش ببرند و دچار افراط و تفریط نشوند. او بر این باور است شبکه‌سازی و در ادامه تشکیل شبکه پشتیبان، سبب می‌شود خانواده‌ها بتوانند رویدادهای مشترکی همچون سفر، دورهمی‌ها، آموزش و... را ترتیب بدهند. نوروزیان عنوان می‌کند: «زمانی که شبکه‌سازی صورت بگیرد خیرین هم پای کار می‌آیند و به کمک آنها می‌توان نیاز این کودکان را در بخش خدمات، سرگرمی، آموزش و..... برطرف کرد. وقتی چند کودک با نیازهای مشترک کنار هم قرار بگیرند به راحتی می‌توان به آنها خدمات ارائه داد. به عنوان مثال می‌توان از کسی خواست برایشان کتاب بخواند یا بازی گروهی ترتیب بدهد و...»

افراد دارای معلولیت نیازمند دریافت خدمات توانبخشی اجتماعی هستند

به گفته مهدی سروی‌همپا، عضو هیات مدیره انجمن مددکاران اجتماعی ایران، افراد دارای معلولیت در کنار خدمات توانبخشی پزشکی و پیراپزشکی نیازمند دریافت خدمات توانبخشی اجتماعی هستند. بنابرنظر سروی‌همپا در توانبخشی اجتماعی، سازگاری اجتماعی ویژگی مشترک در گروه‌های هدف است.

او با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین خدمات توانبخشی اجتماعی اوقات فراغت، تفریح و گردشگری است، می‌گوید: «این خدمت تاثیر مستقیمی بر افزایش سلامت جسمی و روانی و بهبود روابط اجتماعی داشته و ضمن ادغام اجتماعی و افزایش عزت‌نفس و تعاملات اجتماعی تاثیر مثبتی بر رفاه فردی افراد دارای معلولیت می‌گذارد.»

عضو هیات مدیره انجمن مددکاران اجتماعی ایران عنوان می‌کند: «سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی در استانداردسازی خدمات گردشگری با محدودیت‌ها و نیازهای افراد دارای معلولیت نه تنها موجب بسترسازی برای بهره‌مندی جمعیت بسیار افراد دارای معلولیت ایران از خدمات گردشگری در راستای توانبخشی اجتماعی می‌شود بلکه با بهبود در شاخص‌های رقابت‌پذیری سهم بالاتری از بازار بزرگ صنعت گردشگری را در اختیار می‌گیرد.»‌

کمک کنیم تا نظری مثبت به تفریحات سالم پیدا کنند

اهمیت اوقات فراغت بر کسی پوشیده نیست، بنابراین در برنامه‌ریزی اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص، نیازمند توجه به چند اصل اساسی هستیم تا این کودکان را از خانه‌نشینی و انزوا نجات بدهیم. در گام نخست اصل تشویق و ایجاد انگیزه اهمیت دارد. درواقع باید به دانش‌آموزان معلول کمک کرد تا برداشت و نظری مثبت به تفریحات سالم پیدا کنند. گام بعدی این است که برای دانش‌آموزان معلول، فضاهای آزاد ایجاد کنیم. در مرحله بعد می‌توان فعالیت‌های جایگزین و مطابق با شرایط آنها را در نظر گرفت و از هرگونه اجبار پرهیز کرد.

درخصوص اوقات فراغت کودکان با نیازهای خاص باید این مساله را در نظر داشته باشیم که فعالیت‌های فراغتی، تفریحات سالم و ورزش‌های تفریحی باید با توجه به شرایط انفرادی و نیازهای فردی دانش‌آموزان انتخاب، برنامه‌ریزی و اجرا شوند.به دانش‌آموزان باید این امکان را داد که خود در برنامه‌ریزی و سازماندهی فعالیت‌های اوقات فراغت شرکت کنند.

آموزش اجتماعی هم در این حوزه اهمیت بالایی دارد. درواقع لازم است به دانش‌آموزان معلول برای کسب تجربه‌های جدید اجتماعی و شرکت در فعالیت‌های گروهی کمک شود. باید شرایطی به وجود بیاوریم که در آن دانش‌آموزان معلول و غیرمعلول تا حد امکان، اوقات فراغت خود را با یکدیگر سپری کنند. درواقع، رویه‌ باید به‌گونه‌ای باشد که دانش‌آموزان معلول رفته‌رفته از کمک دیگران بی‌نیاز شوند و بتوانند فعالیت‌های تفریحی و فراغتی خود را به‌صورت مستقل انجام دهند.

فعالان حوزه خدمت به افراد دارای معلولیت مطالبات‌شان را با شهرداری مطرح کنند

به گفته علی‌همت محمودنژاد، رئیس انجمن دفاع از حقوق معلولان، داشتن معلولیت، زمان اوقات فراغت را به شدت افزایش می‌دهد. بنابرنظر محمودنژاد افراد عادی حتی اگر اوقات فراغت‌شان را با برنامه‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی و ورزشی پُر نکنند، این زمان را با رفتن به پارک، مهمانی، سینما و مکان‌های دیگر می‌گذرانند.

او با اشاره به اینکه نیاز است، برنامه‌ریزی‌های بسیاری برای اوقات فراغت دانش‌آموزان دارای معلولیت توسط شهرداری‌ها، وزارت ورزش و جوانان، آموزش و پرورش استثنایی و سازمان بهزیستی در نظر گرفته شود، می‌گوید: «برنامه‌های اوقات فراغت برای دانش‌آموزان دارای معلولیت آن‌قدر ناچیز است که نمی‌توانیم به آن اشاره‌ای داشته باشیم.»بنابر گفته‌های محمودنژاد، با توجه به عدم‌مناسب‌سازی اماکن و نبود استانداردهای لازم برای افراد دارای معلولیت، اوقات فراغت این افراد معمولا در خانه و پای تلویزیون بدون تحرک بدنی سپری می‌شود که می‌تواند موجب اختلال در عملکرد متابولیسم بدن‌شان شود.

آماده کمک هستیم

علیرضا نادعلی، سخنگو و عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران هم با اشاره به همکاری مدیریت شهری با سازمان‌ها و گروه‌هایی که در زمینه افراد دارای معلولیت فعالیت می‌کنند، می‌گوید: «مدیریت شهری با سمن‌ها، گروه‌های تخصصی و نهادهای حاکمیتی، همکاری دارد. به عنوان نمونه برخی از مجموعه‌های سازمان ورزش شهرداری تهران از جمله استخرهای مخصوص افراد دارای معلولیت در حال خدمت‌رسانی به این افراد هستند.»

نادعلی ادامه می‌دهد: «اگر فعالان حوزه خدمت به افراد دارای معلولیت، در زمینه‌های مختلف، مطالبه و مساله‌ای دارند که مربوط به حوزه فعالیت شهرداری تهران می‌شود، این سازمان آماده کمک است و چنانچه مساله را با کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران مطرح کنند، در خدمت‌شان خواهیم بود.»