به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، سبب غیرقانونی بودن نگهداری از حیوانات خانگی، آماری از تعداد آن‌ها یا میزان گردش مالی این صنعت در ایران در دست نیست اما بر اساس آخرین گزارش مرکز اطلاعات بلومبرگ، صنعت جهانی حیوانات خانگی، سالانه ارزشی بالغ بر ۳۲۰ میلیارد دلار دارد و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ ارزش این بازار به ۵۰۰ میلیارد دلار برسد.

این بازار اگر چه در ایران نسبت به فعالیت‌های اقتصادی دیگر، چندان پر رونق نیست اما روی خط سودآوری است. خرید یا به سرپرستی گرفتن حیوانات همیشه یکی از بحث‌های طرفداران حقوق حیوانات است و خرید و فروش حیوانات را عاملی برای استفاده سودجویان از حیوانات به منظور توله کشی به می‌دانند. پت‌شاپ هم یکی از بازارهای مهم این صنعت است که در سال‌های گذشته رونق زیادی پیدا کرده و گردش مالی قابل توجهی دارد.

همچنین سودهای کلانی از ارائه خدمات و اعمال جراحی‌های مختلف در دامپزشکی‌ها به قیمت آزار و تضییع حقوق طبیعی حیوانات، به جیب مافیای صنعت حیوانات خانگی می‌رود. این در حالی است که نظام حکمرانی، داشتن حیوانات خانگی را به هیچ عنوان تشویق نمی‌کند و علاقه‌ای نیز به ترویج این فرهنگ ندارد. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که به چه میزان در این تجارت پر سود، حقوق حیوانات رعایت می‌شود؟ از دیدگاه اسلام، حیوانات چه حق و حقوقی دارند؟

در سال‌های اخیر نگهداری از حیوانات خانگی با شکل و شمایل جدیدتری وارد زندگی شهرنشین‌ها شده است. حیواناتی که اغلب وارداتی هستند و نگهداری از آن‌ها نیاز به هزینه‌های زیادی دارد. جدا از ابعاد بهداشتی و خطراتی که سلامت انسان را در پی این همزیستی تهدید می‌کند، ابعاد اقتصادی این تجارت نیز در نوع خود قابل توجه است.

گردش مالی این بازار، صرفاً به خرید و فروش سگ و گربه خلاصه نمی‌شود، بلکه هزینه‌هایی برای خرید ملزومات حیوانات خانگی را نیز در بر می‌گیرد. ملزوماتی همچون خرید غذا، داروهای تقویتی، استفاده از مکمل‌های خاص، محصولات ضدپارس کردن، پوشک بهداشتی سگ و گربه، وسایل جلوگیری از انتشار بوی بد، اسپری‌های خوشبوکننده فضای داخل خانه، قلاده‌های معطر، لباس‌های بهاره و پاییزه، اسپری‌های تمیزکننده مجرای تنفسی، داروهای ضد نفخ و رفع خواب آلودگی چشم و اسباب بازی‌ها و ظروف غذای رنگارنگ.به این ترتیب صنعت جهانی حیوانات خانگی در حال‌گذار به سوی یک بازار بسیار رقابتی است. در این بین اما کاسبان سود و منفعت به توله‌کشی از این حیوانات دست می‌زنند و در شرایط نامناسب آن‌ها را نگه می‌دارند تا به سود کلان برسند.

حقوق خاص حیوانات

محمدعلی یکتا نیک، فعال زیست محیطی، در گفت‌وگو با «شهروند» به تاریخ دوستی انسان و حیوان اشاره می‌کند و می‌گوید: «زندگی انسان در کنار حیوانات از ابتدا به هم گره خورده بود اما با گذشت زمان، جایگاه حیوانات در زیستگاه‌شان از دست رفت و به زندگی و خانه انسان‌ها نزدیک‌تر شدند. این علاقه انسان به حیوانات و همزیستی در کنار آن‌ها باعث رونق فراوان بازار خرید و فروش حیوانات با انواع و قیمت‌های متنوع شده است. »

او در رابطه با حقوق حیوانات می‌گوید: «حیوانات، بخشی از جامعۀ طبیعی و زیست‌محیطی را تشکیل می‌دهند. حیوانات مانند انسان‌ها از حقوقی همچون حق حیات، حق درمان، حق آرامش، حق زیست جمعی، حق پرهیز از هر نوع خشونت، حق پرهیز از هرگونه نسل‌زدایی و حق استفاده از حیات‌وحش برخوردارند و هرگونه تعدی به آن‌ها، به‌منزلۀ نقض حقوق آنان محسوب می‌شود. » یکتا نیک معتقد است که این روزها حیوانات تبدیل به ابزار درآمدزایی برای افرادی شده است که با توله‌کشی‌های بی‌رویه و فروش آن‌ها، به پول کلانی می‌رسند.

او می‌گوید: «مافیای این صنعت، برای درآمدزایی بیشتر حیوانات را در شرایط بسیار نامناسب و بدون در نظر گرفتن اصول بهداشتی قاچاق می‌کنند و پس از آن نژادهای مختلف حیوانات وارداتی را با حیوانات خیابانی تلفیق می‌کنند تا نژادهای بازاری‌پسند ایجاد کنند. همچنین در شرایطی که کشورمان تحت تحریم است، مواد مصرفی و ملزومات و ادوات مورد استفاده حیوانات خانگی را برای پت‌شاپ‌ها وارد کشور می‌کنند و با قیمت‌های سرسام‌آور به فروش می‌رسانند. »

این فعال زیست محیطی معتقد است که تجاری شدن پت شاپ باعث حیوان‌آزاری و نقض حقوق حیوانات می‌شود. «صنعت پت ملزومات حیوانات را تولید می‌کند. اینجاست که تجارت غیرقانونی هم می‌تواند دخیل شود. باید حیوانات خرید و فروش شوند تا ملزومات آن‌ها هم به فروش برسند و صنعت پت شاپ رونق گیرد.»

یکتا نیک همچنین نگهداری از حیوانات خانگی در شرایط غیر مناسب خانه را هم نمونه بارز حیوان‌آزاری می‌داند و می‌گوید: «نگهداری پرندگان و حیوانات در قفس یا اجازه ندادن به حیوان برای پارس کردن، نشانه‌های بارز حیوان‌آزاری است. ما حیوان را به خانه می‌بریم و اجازه سروصدا کردن را به آن‌ها نمی‌دهیم یا با جراحی‌های مختلف جلوی پارس کردن و دیگر رفتارهای طبیعی حیوان را می‌گیریم، اما نمی‌خواهیم بپذیریم که حیوانات باید رفتار طبیعی خود را داشته باشند. باید شیوه نگهداری و شرایط جسمی و روحی و محیط‌زیست حیوان خانگی، مناسب باشد. با توجه به جست‌وخیزی که سگ‌ها دارند، نباید آنان را در یک آپارتمان کوچک محصور کرد. در نگهداری از گربه هم نمی‌توان صرفاً به او غذا داد، باید با حیوانات بازی کرد و مکان بهداشتی مناسبی تعبیه کرد. »

او در ادامه می‌گوید: « بیشتر صاحبان حیوانات خانگی وقتی متوجه می‌شوند قادر به نگهداری از حیوان نیستند، ساده‌ترین راه را انتخاب می‌کنند. حیوان را در طبیعت رها می‌کنند اما حیوانی که از طبیعت جدا می‌شود، شانس بسیار کمی برای بازگشت به طبیعت دارد یعنی آن مهارت‌هایی که پرندگان و پستانداران، کنار مادرشان آموخته‌اند در محیط اسارت، آموزش ندیده‌اند و شانس بقا در طبیعت را نخواهند داشت و این به مفهوم حیوان‌آزاری است. »

تجارت غیر اخلاقی

حسن اصیلیان، کارشناس محیط زیست، نیز معتقد است که فروش حیوانات خانگی، به تجارت غیراخلاقی آن‌ها دامن‌زده است. او به «شهروند» می‌گوید: «برخی حیوانات مجبورند برخلاف طبیعت‌شان گاهی تا ۵ نوبت درسال زایمان کنند تا توله‌هایشان با سود گزاف در فضای مجازی آگهی شده و به فروش برسند. »

اصیلیان در ادامه می‌گوید: «یکی از حوزه‌های صنعت حیوانات خانگی که شاهد رشد قابل توجهی است، غذای حیوانات خانگی است. تصور اشتباه مردم در حمایت از حیوانات و سوءاستفاده از عواطف علاقه‌مندان به حیوانات شهری منجر به شکل‌گیری شبکه‌های اقتصادی سودجویانه شده است. بخش زیادی از غذا و ملزومات حیوانات به صورت قاچاق وارد ایران می‌شود بنابراین جایی ثبت نمی‌شود.

قبل از تحریم‌ها تولیدکنندگان خارجی در ایران نمایندگی داشتند و واردات به صورت رسمی انجام می‌شد اما بعد از تحریم‌ها محدودیت‌هایی به وجود آمد که باعث شد بخش بسیار زیادی از غذای حیوانات به صورت قاچاق وارد شود، مالیاتی گرفته نشود و طبیعتاً جایی هم ثبت نشود. همین موضوع سبب شد تا دلالان وقاچاقچیان از این موضوع سوءاستفاده کنند و هر چه بیشتر به تجارت حیوانات خانگی دامن بزنند. صنعت پت شاپ در خدمت حیوان نیست بلکه در راستای تجارت و حیوان‌آزاری است. این صنعت زمانی رونق می‌گیرد که مردم، حیوانات بیشتری بخرند تا وسایل جانبی بیشتری فروش برود. »

حقوق حیوانات در اسلام

شاید بتوان گفت اولین جایی که در رابطه با انسان و حیوان قواعدی وضع شده است دین باشد. در اسلام احادیث بسیاری از سوی معصومین وجود دارد که سفارش به خوش‌رفتاری با حیوانات می‌کنند. دین اسلام، به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی، مجموعه‌ای جامع از دستورالعمل‌های مربوط به حقوق حیوانات را به پیروان خود ارائه و آن‌ها را ملزم به رعایت آن کرده است؛ در واقع، ۱۴ قرن پیش و در زمانه‌ای که در قاموس فکری متمدن‌ترین اقوام دنیا، بحثی به نام حقوق حیوانات، جایگاه چندانی نداشت، رسول‌خدا(ص) و امامان(ع) در سیره و گفتار خود که برای همه مؤمنان حجت است، موضوع حمایت از حقوق حیوانات را مورد توجه قرار دادند و توجه همگان را به این موضوع مهم جلب کردند. در ادامه، به برخی از این دستورالعمل‌ها اشاره خواهیم کرد؛ دستورالعمل‌هایی که در بخش چهارم کتاب «مفاتیح الحیات»، اثر ارزشمند حضرت آیت‌ا... جوادی آملی، به تفصیل بررسی شده است.

رعایت عدالت در استفاده از توان حیوانات در امور روزمره، یکی از سفارش‌های همیشگی معصومین(ع) بوده است. ‌امیرمؤمنان(ع) به مأموران جمع‌آوری مالیات که معمولاً از شتر برای حمل بار استفاده می‌کردند، دستور می‌داد که در سوار شدن بر حیوان، عدالت را رعایت کنند و آن‌قدر بر پشت او ننشینند که خسته و درمانده شود.

امام باقر(ع) اصحاب خود را از پیمودن راه و انجام کاری که بیرون از توان حیوان است، نهی فرمود. در سیره اهل بیت(ع)، حتی دشنام دادن و توهین به حیوان نیز، مورد مذمت قرار گرفته است. ‌امیرمؤمنان(ع) فرموده‌است: «به صورت چهارپایان تازیانه نزنید و آن‌ها را نفرین نکنید، زیرا خداوند نفرین‌کننده آن‌ها را نفرین می‌کند.» امام رضا(ع) حتی از دشنام دادن به پرندگان غیراهلی، مانند چکاوک، نهی می‌فرمود.

در آموزه‌های اسلامی، زجر دادن حیوانات به شدت مکروه است و برخی فقها، کراهت آن را نزدیک به حرمت می‌دانند. طبق این آموزه‌ها، حتی هنگامی که قرار است حیوانی را برای استفاده از گوشت آن ذبح کنند، این عمل باید به سرعت و با کمترین زجر برای حیوان، انجام گیرد. رسول‌خدا(ص)، نسبت به عموم حیوانات، به ویژه آن‌ها که بچه داشتند، با مهر و عطوفت برخورد می‌کرد.