بعضی از مورچه‌ها، اندام‌های عفونی هملانه‌های خود را جدا می‌کنند تا شانس بقای آن‌ها را افزایش دهند. این عمل مورچه‌ها، آن‌ها را به تنها موجودات غیرانسانی شناخته‌شده‌ای تبدیل می‌کند که برای نجات جان همتایان خود، عمل قطع عضو انجام می‌دهند.

ما از قبل می‌دانستیم که مورچه‌ها، یکی از معدود موجوداتی هستند که به زخم‌های همنوعان آسیب‌دیده‌ی خود رسیدگی می‌کنند. به عنوان مثال، مورچه‌های یورشگر (Megaponera analis) می‌توانند با ترشح ماده‌ی ضد‌میکروب تولید‌شده در غدد ویژه خود، عفونت‌ها را درمان کنند.

اریک فرانک از دانشگاه وورتسبورگ در آلمان، می‌گوید: «اما همه‌ی گونه‌های مورچه‌ها این غدد را ندارند. ما قصد داشتیم بدانیم چه اتفاقی برای مورچه‌هایی می‌افتد که نمی‌توانند از ماده‌ی ضدمیکروب استفاده کنند.»

دنی بوفات، همکار فرانک در دانشگاه لوزان سوئیس، کلونی‌های مورچه‌های نجار فلوریدا (Camponotus floridanus) را در آزمایشگاه از نزدیک مشاهده می‌کرد که ناگهان، متوجه شد یکی از مورچه‌ها در حال جویدن پای زخمی هم‌لانه‌ای آسیب‌دیده‌اش است.

فرانک می‌گوید: «ابتدا چیزی را که می‌دیدم، باور نکردم. فکر کردم حتما اتفاق دیگری در حال رخ‌دادن است. شاید تهدیدی وجود داشته باشد و یا مورچه فکر کرده است که به دشمن حمله می‌کند.»

تیم محققان پس از تجزیه‌و‌تحلیل فیلم‌های ضبط‌شده از کلونی‌ها، موارد بیشتری را از قطع عضو مشاهده کردند. هر بار، مورچه‌ای که قطع عضو می‌شد، هیچ نشانه‌ای از مبارزه را نشان نمی‌داد. علاوه بر این، عمل قطع عضو فقط وقتی اتفاق می‌افتاد که قسمت بالای پای مورچه آسیب دیده بود.

اما اگر ساق پای مورچه زخمی شود، قطع عضو توسط مورچه‌های دیگر هرگز اتفاق نمی‌افتد. وقتی تیم، آزمایش را با آسیب بر ساق پا تکرار کرد، میزان مرگ‌و‌میر هم در گروه قطع عضو و هم در گروه کنترل، یکسان بود. فرانک می‌گوید دلیل این امر می‌تواند در فیزیولوژی مورچه باشد. حشرات مثل ما قلب مرکزی ندارند. در عوض، چندین ماهیچه خون را به اطراف بدن پمپاژ می‌کنند. تیم با استفاده از تکنیک میکروسی‌تی اسکن، دریافت که بسیاری از این عضلات در قسمت بالایی پاهای مورچه‌های نجار متمرکز شده است.

قطع‌کردن قسمت بالایی پا به ماهیچه‌های پمپاژ خون آسیب می‌رساند و از گردش خون و انتشار عفونت در بدن مورچه جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر، این ماهیچه‌ها در ساق پای مورچه‌ها وجود ندارند، به همین دلیل قطع‌کردن ساق پا از گسترش عفونت جلوگیری نمی‌کند.

جیمز ترنیلو از دانشگاه بوستون در ماساچوست، می‌گوید: «یافته‌های این مطالعه چشمگیر است و درک ما را از سیستم ایمنی رفتاری در حشرات اجتماعی، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.»

محققان می‌گویند نکته‌ی جالب یافته‌های مطالعه این است که مورچه‌ها برای هرگونه جراحتی از روش قطع عضو استفاده نمی‌کنند. قطع عضو هدفمند انجام می‌شود، زیرا آن‌ها فقط زمانی این عمل را به کار می‌برند که منطقی باشد. اما بعید به نظر می‌رسد که مورچه‌ها درکی از دلایل اساسی عمل قطع عضو داشته باشند. به احتمال زیاد، این رفتار ذاتی است و مورچه‌ها با آن «متولد می‌شوند».

مطالعه در مجله Current Biology منتشر شده است.