به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، دوشنبه ۲۸ خرداد مصادف با دهم ذیحجه و عید قربان است؛ روزی که حضرت اسماعیل به قربانگاه رفت و حضرت ابراهیم از این آزمون الهی سربلند درآمد. در این روز، حاجیان موظف به انجام دادن سه عمل هستند. اول رمی جمره عقبه، سپس قربانی و در مرحله آخر حَلق که به معنای تراشیدن سر است.

یکی از اعمال واجب در حج، قربانی است که حاجی باید در روز دهم ذیحجه در منا قربانی کند و حیوان قربانی در حج عبارت است از شتر، گاو، بز یا گوسفند که شرایط آن در احکام شرعی ذکر شده است. مثلا گوسفند باید سالم و بی عیب و حداقل یک ساله باشد.

عید قربان همچون عید فطر در حقیقت عید پیروزی است. عید فطر به دنبال پیروزی در عبادت های ماه رمضان و برای روزه دارانی است که از فرصت های آن استفاده کرده و به اقامه نماز و تلاوت قرآن می پردازند و سحرگاهان به راز و نیاز مشغول اند و عید قربان نیز، آنگاه که سیل عظیمی از جمعیت سراسر دنیا در اجتماع ایام حج و مراسم زیارت خانه خدا موفق به انجام این فریضه بزرگ می شوند و این کنگره عظیم عبادی سیاسی را بر پا می دارند، به خاطر درک توفیق حضور در این مراسم، این عید بر آنان گرامی خواهد بود.

درس دیگری که از عید فطر و قربان می گیریم، درس نماز و خودسازی و پاک سازی درون استدر این دو عید اسلامی سه جلوه بزرگ به عنوان سه درس آموزنده وجود دارد. یکی این که حاجیان، سهمی از آنچه دارند برای مستضعفان قرار می دهند. در عید فطر زکات خود را می دهند و در عید قربان، مردم با قربانی کردن شتر، گاو و گوسفند در صدد کمک به نیازمندان هستند. پیامبر اکرم (ص) فرمود «قربانی برای آن واجب شده است که بینوایان از گوشت به وسعت و نوا برسند».

درس دیگری که از عید فطر و قربان می گیریم، درس نماز و خودسازی و پاک سازی درون است. در نماز این اعیاد می خوانیم «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّیها؛ بی تردید هر که خود را تزکیه کرد، رستگار شد و آن کس که خود را به گناه آلوده کرد، محروم شد.» و درس سوّم، درس بسیج عمومی و همبستگی اجتماعی و وحدت است که با حضور یکپارچه مردم، برنامه های سیاسی و اجتماعی برای مردم در یک هماهنگی و وحدت و بسیج عمومی در خطبه‌ها بیان می شود.

قربانی در قرآن

سید محسن میرباقری استاد دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا درباره آیاتی که در قرآن به موضوع قربانی اشاره دارد، اظهار داشت: چهار آیه در سوره حج به مساله قربانی کردن اختصاص دارد که در آیات ۳۴ و ۳۵ می فرماید «ما برای هر امتی روش عبادی و قربانگاهی قرار دادیم تا نام خدا را هنگام قربانی بر چهارپایانی که به آنان روزی داده ایم، ببرند» یکی از عباداتی که باید در عید قربان توسط حاجیان انجام شود، قربانی کردن است و هنگام ذبح باید نام خدا بر آن برده شود و این جزو شرایط ذبح در همه مواردی است که حیوانی برای خوردن ذبح می شود.

وی افزود: در ادامه آیه می فرماید «خدای شما یکتاست؛ تسلیم او باشید و ای پیامبر به کسانی که در پیشگاه خدا متواضع و تسلیم هستند، بشارت بده. همان کسانی که هنگام یاد خدا دل هایشان به وجد و شور می افتد و کسانی که بر آنچه به آنان اصابت می کند، صبر پیشه می کنند و اقامه کنندگان نماز و همچنین آنها که از آنچه به آنان روزی می دهیم انفاق می کنند».

این خادم قرآنی ادامه داد: در آیات ۳۶ و ۳۷ مصداق هایی درباره قربانی مطرح می شود. بُدن که در آیه ۳۶ آمده به معنای شتر چاق است و می فرماید این شتر را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم. شعائر جمع شعیره به معنای نشانه است. یعنی این شتر نشانه بندگی و عبادت خداست. البته قربانی می تواند گاو یا گوسفند یا بز باشد و شتر بالاترین قربانی است. شتر چاق ارزش مالی زیادی دارد و اگر کسی در مناسک حج یک شتر چاق قربانی کند. در واقع از نشانه های بندگی خداست.

میرباقری اضافه کرد: بنابراین قربانی کردن شتر قیمتی، نشانه بندگی است. چون خدا گفته است. در ادامه آیه می فرماید برای شما در این قربانی خیر است. پس نام خدا را هنگام قربانی کردن ببرید. «صواف» یعنی شترها را ایستاده نحر می کنند. پس هنگامی که قربانی روی زمین افتاد، از او بخورید و به انسان قانع و معتر اطعام کنید.

وی افزود: «قانع» کسی است که وضع مالی خوبی ندارد ولی دست خود را نیز در مقابل کسی دراز نمی کند و «معترّ» کسی است که فقیر و اهل سوال است. به اینها اطعام کنید و ما این حیوان به این بزرگی و کل چهارپایان را مسخر شما کردیم و در جایی دیگر می فرماید این حیوانات رام شما هستند و وقتی آنها را به قربانگاه می برید، به دنبال شما می آیند. باشد که شما سپاسگزاری کنید.

این استاد دانشگاه افزود: نکته ای که در اینجا تذکر داده می شود این است که نه گوشت این حیوانات به خدا می رسد و نه خون آنها و آن چیزی که به خدا می رسد تقوای شماست. یعنی وقتی به دستور خدا از مال خود گذشت می کنی تقواست. خدا می فرماید ما به این شکل این حیوانات را مسخر کردیم که شما قربانی کنید؛ برای این که خدا را تکبیر بگویید که شما را هدایت کرد و می فرماید به نیکوکاران بشارت ده.

یکی از سفارش های دینی و کارهای مستحب، قربانی کردن در روز عید قربان است و اگر کسی توان مالی برای قربانی کردن یک گوسفند ندارد، می تواند با دیگران سهیم شود. حضرت آیت الله خامنه ای در پاسخ به این سوال که «در عید قربان با یک قربانی، حداکثر چند نفر می تواند شریک بشوند؟» فرمود «در قربانی مستحبی محدود به تعداد خاصی نیست.»

امامان معصوم(ع) یک سوم قربانی را به همسایگان، یک سوم آن را به نیازمندانی که درخواست داشتند، می دادند و یک سوم باقی مانده را برای خانواده خود نگه می داشتند.

مواظب کارهای خرافی باشید

هنگام قربانی کردن باید توجه داشت خونی که هنگام ذبح قربانی خارج می‌شود، نجس است و پس از خروج کامل خون، باید محل آلوده شده، تطهیر شود ولی بعد از آن، خون‌های باقیمانده در بدن قربانی پاک است. متاسفانه برخی از باورهای اشتباه و خرافی در این سنت حسنه وجود دارد که مراجع و بزرگان دین از این کار نهی می کنند.

کشتن قربانی جلوی پای افراد مانند عروس، حاجی یا متوفی، رد شدن از روی خون قربانی یا حتی مالیدن خون قربانی به خودرو یا ساختمان نمونه هایی از این کار خرافی است و تصور برخی افراد این است که خون قربانی دارای اثر است درحالی که آیه ۳۷ سوره حج می فرماید «هرگز گوشت‌ها و خون‌های آن‌ها به خدا نمی‌رسد، بلکه تقوای شما به او می‌رسد».

آیت الله ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه درباره این آیه نوشت: ظاهراً اشاره به اعمال زشت اعراب جاهلی است که هر گاه حیوانی را قربانی می‌کردند، خون آن را بر سر بت‌ها و گاه بر در و دیوار کعبه می‌پاشیدند و بعضی از مسلمانان ناآگاه بی‌میل نبودند که در این برنامه خرافی از آن‌ها تبعیت کنند. آیه فوق نازل شد و آن‌ها را نهی کرد. متأسفانه هنوز این رسم جاهلی در بعضی از مناطق وجود دارد که هرگاه به‌خاطر ساختن خانه‬ ‏ای قربانی انجام می‌دهند خون آن را بر سقف و دیوار آن خانه می‌پاشند.

استاد شهید مرتضی مطهری در این زمینه نوشت: معمول ما این است که وقتی خانه‌مان را عوض می‌کنیم و می‌خواهیم به خانه‌ جدید برویم یک گوسفند می‌کشیم یا اگر چشمه‌ای جاری می‌کنیم، کار نوی می‌کنیم، یک گوسفند می‌کشیم. وسایل، جلد دوم، صفحه ۱۹۸ از معانی الاخبار صدوق نقل می‌کند که پیغمبر اکرم «نَهی‏ عَنْ ذَبائِحِ الْجِنِّ» پیغمبر از ذبایح جن نهی کرد.

وی افزود: معلوم می‌شود اسم اینها در قدیم ذبیحة الجن بوده است. یعنی کسی خانه‌ای می‌خرد یا چشمه‌ای را استخراج و جاری می‌کند یا کاری مثل اینها می‌کند… بعد گوسفندی را می‌کشند برای اینکه جلو چشم مردم را بگیرند… (از ترس اینکه) اگر این کار را نکنند جن‌ها به او آسیب می‌رسانند. ما می‌گوئیم چشم‌زخم، معلوم می‌شود عرب‌های جاهلیت می‌گفتند جن می‌آید این کار را می‌کند. «فَابْطَلَ ذلِکَ النَّبِیُّ وَ نَهی‏ عَنْهُ» پیغمبر اکرم این سنت رایج جاهلیت را که دو مرتبه در میان ما رایج شده است، باطل کرد.
مرحوم آیت الله سیدعبدالله فاطمی نیا گفت: در معابر عمومی جلوی بچه، بزرگ، گوسفند نکشید. رذیلت را وقتی کسی تذکر نداد، جا می‌افتد. این رذیلت است، فضیلت نیست. دهنم بسته است بگویم که اگر بچه، گوسفند کشتن ببیند، آخرش چه می‌شود… کی گفته جلوی پای عروس و حاجی گوسفند بکشید؟