کلمه برائت به معنای کناره گیری و بیزاری از هر چیزی است که مجاورت با آن مورد کراهت باشد. لذا گفته می شود «بَرِئتُ مِنَ المَرض؛ از بیماری بهبودی یافتم» و «بَرِئتُ من فلان؛ از دست فلانی نجات یافتم.» در سومین آیه از سوره توبه به صراحت آمده است که خدا و پیامبرش از مشرکان بیزاری می جویند. این مساله به فعالیت هایی که در بُعد سیاسی حج به صورت اجتماعی انجام می گیرد، نیز اطلاق می شود.

برائت در اصطلاح با معنای لغوی آن بی تناسب نیست و در واقع مفهوم برائت، از بیزاری که یک امر قلبی و عاطفی باشد، فراتر رفته و شامل کناره گیری، منزوی ساختن و طرد عمل مشرکان و توطئه گران نیز شده است و همانگونه که مفسران گفته اند به معنای رفع امان و سلب مصونیت و عدم تعهد در برابر مشرکان و حتی جنگ با آنان است. چرا که آنان آغازگر توطئه بوده و نقض عهد کرده و مهلت و مدت پیمانشان به پایان رسیده است.

گرچه اعلام برائت از مشرکان در امت های پیشین بوده ولی با ظهور اسلام و بعثت پیامبر (ص) این امر در دین اسلام به اوج خود رسید؛ به طوری که اعلام عمومی «برائت از مشرکین» و احکام آن در تاریخ اسلام برای نخستین بار، پس از نقض عهد مشرکین بود که بعد از فتح مکه در سال هشتم هجری قمری با پیامبر اکرم(ص) پیمان عدم تهاجم و دشمنی بسته بودند.

حضرت علی (ع) در ابلاغ برائت از مشرکین بعد از ظهر دهم ذیحجه در منا به خطبه ایستاد و پس از تلاوت آیات نخست سوره برائت، بخشنامه پیامبر را ابلاغ کرد. چون نخستین اعلام برائت توسط پیامبر نسبت به مشرکان، در ایام حج انجام گرفت و از آنجایی که سنت و سیره نبوی جاوید است، لذا این سنت نبوی در ایام حج به اجرا در می آید؛ گرچه اعلام برائت از مشرکین مقطعی و موسمی نبوده بلکه هر مسلمانی باید همواره در سراسر حیات خویش از مشرکان برائت جوید و تنفر خویش را نسبت به آنها اظهار کند.

به هر حال مناسب ترین موقعیت از نظر وضعیت زمانی و مکانی برای رسیدن به اهداف و نتایج پربار اعلام برائت، سرزمین مقدس حرم و ایام نورانی حج است و اولویت سرزمین حرم بدان جهت است که نخستین اعلام برائت توسط پیامبر نسبت به مشرکان به منظور پاکسازی حرم شریف از لوث مشرکان، در حرم انجام گرفت و مراسم برائت در ایام حج نیز بدان جهت از اولویت زمانی برخوردار است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برای نخستین بار امام خمینی (ره) مسلمانان را به اهمیت حج و اجتماع عظیم مسلمانان در مکه و استفاده از آن برای خنثی کردن توطئه های کافران علیه مسلمانان ارشاد نمود و نخستین مراسم برائت از مشرکین در سال ۱۳۵۸ هجری شمسی در ششم ذی حجه در مکه برگزار شد که طی آن حجاج ایرانی به همراه گروهی از حجاج دیگر کشورهای اسلامی پس از تجمّع در برابر ساختمان بعثه امیر الحاج ایران و شنیدن پیام امام خمینی (ره) به سوی مسجد الحرام راهپیمایی نموده و به دادن شعارهایی علیه آمریکا و اسرائیل و دوستان آنان پرداختند.

این مراسم تا ذی حجه سال ۱۳۶۶ به رغم مخالفت دولت عربستان و اعلان حرمت و بدعت آن از سوی مفتی عربستان و فشارهای سیاسی و اجتماعی و پلیسی علیه تظاهر کنندگان، در مجموع به آرامی و بدون حادثه انجام می گرفت ولی در عصر ششم ذی حجه سال ۱۴۰۷ هجری قمری برابر با شنبه دهم مرداد ۱۳۶۶ راهپیمایی حجاج با حمله نیروهای ویژه پلیس و کماندوها که به وسیله تانک و نفربرهای زرهی و بالگرد پشتیبانی می شدند، به خاک و خون کشیده شد.

در این واقعه شوم نیروهای عربستان با استفاده از سلاح گرم و مسلسل که در برخی موارد از بالگرد شلیک می شد، صدها نفر از حج گزاران را کشته و زخمی کردند و برای نخستین بار در تاریخ معاصر حرمت حرم امن الهی را آگاهانه و با نقشه قبلی و با استفاده از سلاح آتشین و نیروهای مسلح نظامی شکستند. در این حادثه بیش از ۵۰۰ تن از حجاج که نزدیک به ۴۰۰ تن از آنان را حجاج ایرانی تشکیل می دادند، کشته و حدود ۷۰۰ تن زخمی شدند، بخش عظیمی از کشته شدگان را زنان ایرانی تشکیل می دادند.

امام خمینی (ره) قبل از وقوع این جنایت در ششم مرداد در پیامی به مساله برائت از مشرکان اشاره کرده و آن را از ارکان توحیدی و واجبات سیاسی حج دانستند که باید در ایام حج به صورت تظاهرات و راهپیمایی با صلابت و شکوه هرچه بیشتر و بهتر برگزار شود و فریاد کوبنده برائت از مشرکان و ملحدان استکبار جهانی و در راس آنان آمریکای جنایتکار را در کنار خانه توحید طنین اندازند و از ابراز بغض و کینه خود نسبت به دشمنان خدا و خلق غافل نشوند.

بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران تاکید کردند: مگر تحقق دیانت جز اعلام محبت و وفاداری نسبت به حق و اظهار خشم و برائت نسبت به باطل است؟ حاشا که خلوص عشق موحدین جز به ظهور کامل نفرت از مشرکین و منافقین میسر شود و کدام خانه ‏ای سزاوارتر از کعبه و خانه امن و طهارت و ناس که در آن به هر چه تجاوز و ستم و استثمار و بردگی یا نامردمی است عملا و قولا پشت شود و در تجدید میثاق الست بربکم بت آلهه ‏ها و اربابان متفرقون شکسته شود.

امام خمینی (ره) از برائت به عنوان بزرگترین حرکت سیاسی پیامبر (ص) یاد کردند و فرمود «اعلان برائت، کهنه ‏شدنی نیست و نه تنها اعلان برائت به ایام و مراسم حج منحصر نشود که باید مسلمانان فضای سراسر عالم را از محبت و عشق نسبت به ذات حق و نفرت و بغض عملی نسبت به دشمنان خدا لبریز کنند و به وسوسه خناسان و شبهات تردید آفرینان و متحجرین و منحرفین گوش فرا ندهند و لحظه‏ ای از این آهنگ مقدس توحیدی و جهان ‏شمولی اسلام، غفلت نکنند که مسلما جهانخواران و دشمنان ملت ها، بعد از این آرام و قرار نخواهند داشت و به حیله‏ ها و تزویرها و چهره‏ های گوناگون متمسک می‏ شوند.

ایشان همچنین اعلان برائت در حج را تجدید میثاق مبارزه و تمرین تشکل مجاهدان برای ادامه نبرد با کفر و شرک و بت ‏پرست ها دانستند که به شعار هم خلاصه نمی‏ شود بلکه سرآغاز علنی ساختن منشور مبارزه و سازماندهی جنود خدای تعالی در برابر جنود ابلیس و ابلیس‏ صفتان است و از اصول اولیه توحید به شمار می ‏رود و اگر مسلمانان در خانه ناس و خانه خدا از دشمنان خدا اظهار برائت نکنند، پس در کجا می ‏توانند اظهار نمایند؟

منحصر نشدن برائت در ایام حج از نکات قابل توجه در پیام سال ۶۶ امام خمینی (ره) است که رهبر معظم انقلاب نیز روز گذشته (شنبه ۲۶ خرداد) در پیامی به مناسبت کنگره عظیم و پرشکوه حج به آن اشاره کرده و فرمود «برائت از رژیم صهیونیست و حامیانش بخصوص آمریکا، امسال باید فراتر از موسم و میقات حج، در کشورها و شهرهای مسلمان‌نشین، در همه جای جهان ادامه یابد و به آحاد مردم تسری یابد».

این اشاره رهبر معظم انقلاب پس از ۹ ماه از کشتار مردم مظلوم فلسطین و غزه توسط رژیم صهیونیستی صورت می گیرد که بیش از ۳۷ هزار و ۲۶۶ نفر کشته شدند که ۱۵ هزار و ۶۹۴ نفر از آنان را کودکان تشکیل می دهد و بیش از ۳۴ هزار کودک، زخمی و سه هزار و ۶۰۰ کودک نیز زیر آوار مفقود شده اند.

حضرت آیت الله خامنه ای در ۱۷ اردیبهشت امسال در دیدار کارگزارن حج با اشاره به اینکه حج امسال، حج برائت است، تاکید کردند: حج امسال در پرتو آیات قرآن کریم و یاد و نام مبارک حضرت ابراهیم(ع)، باید فراتر از هر سال، حج برائت از رژیم صهیونیستی، دشمن جنایتکار مسلمانان و حامیان آن باشد.