به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، مروری بر تاریخ ایران پس از انقلاب اسلامی به وضوح نشان می‌‌دهد که ارتحال امام خمینی رحمت الله علیه در 14 خرداد 1368 یکی از مهم‌ترین اتفاقات آن است؛ اتفاقی که میلیون‌ها ایرانی را برای تشییع پیکر امامشان به خیابان‌ها آورد که نمونه آن در تاریخ ایران کم‌نظیر است و این مراسم را تبدیل به یکی از ماندگارترین تصویرهای ایران کرد.

امروز و در 14 خرداد 1403، فقدان بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی 35 ساله شد؛ در طول این سال‌ها مستندهای زیادی از امام خمینی ساخته شده و هر کدام تلاش کردند گوشه‌هایی از زندگی شخصی این رهبر بزرگ سیاسی، فعالیت‌های او قبل و پس از انقلاب اسلامی و منظومه فکری وی را به تصویر بکشند.

در زیر مروری بر مستندهایی داریم که درباره امام خمینی ساخته شده و نگاهی به زندگی وی دارند:

1- ده‌ها هلی‌کوپتر در روز تشییع پیکر امام در آسمان تهران چه می‌کردند؟

هنوز هم تکه‌های این مستند که تصاویری از جمعیت میلیونی حاضر در مراسم تشییع امام خمینی است، در سالروز ارتحال او در شبکه‌های مجازی دست به دست می‌شود. این تصاویر نخستین بار در مستند «تشییع بزرگ» به کارگردانی مصطفی فتاحی به نمایش درآمد.  

مستند «تشییع بزرگ» روایتی متفاوت از حضور پرشور مردم در بزرگترین بدرقه تاریخ و مراسم تشییع و خاکسپاری پیکر حضرت امام خمینی (ره) است؛ روزی که کم حادثه هم نبود و اتفاقات بسیاری در آن رخ داد. علاوه بر جمعیت میلیونی که برای وداع با امام امت آمده بودند، هجوم مردم، مشکلاتی را برای کامیون حامل پیکر مطهر امام خمینی(ره) به وجود آورد، تا جایی که هلی‌کوپترها وارد میدان شده و پیکر امام را به بهشت زهرا (س) منتقل کردند.

فتاحی کارگردان این مستند درباره اتفاقات منحصر به فردی که در 14 خرداد 1368 رخ داد، می‌گوید: «روز تشییع پیکر امام خمینی(ره) به دلیل جمعیت بسیار زیاد مردم، از جایی به بعد، کامیون حامل پیکر دیگر نمی‌تواند به حرکت خود ادامه بدهد و به همین دلیل هلی‌کوپترها وظیفه انتقال پیکر را برعهده می‌گیرند. یکی از هلی‌کوپترها که سفیر هند در آن بوده، او را به مقصد می‌رساند و به سمت محل تجمع مردم و کامیون حامل پیکر امام حرکت می‌کند. در اینجاست که آن پلان تماشایی مبنی بر انتقال پیکر امام خمینی از کامیون به هلی‌کوپتر ضبط و تبدیل به یکی از ماندگارترین صحنه‌های تاریخ ایران می‌شود.

ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود و بعد از آنکه هلی‌کوپتر خودش را به بهشت زهرا می‌رساند و قصد زمین نشستن دارد، جمعیت زیادی در آنجا هستند و به سختی فرود می‌آید تا پیکر برای دفن منتقل شود. اما در همین زمان، این هلی‌کوپتر زمین‌گیر شده و قادر به پرواز دوباره نیست. برهمین اساس، هلی‌کوپتر دیگری برای کمک به او نزدیک زمین می‌شود. همه این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که جمعیت بسیار زیادی روی زمین هستند و هلی‌کوپتر باید با شرایطی سخت فرود بیاید! 14 خرداد 1368 نزدیک به 40 هلی کوپتر در همان حوالی پرواز می‌کردند. از این نظر شاید بتوان گفت عجیب ترین پرواز هوایی در این روز رقم می‌خورد.»

2- شهری که سیاهپوش است، مردمی که عزادارند

مستند «آفتاب و عشق» ساخته جواد شمقدری دیگر فیلم مستندی است که درباره آخرین روزهای حیات امام خمینی و مراسم تشییع میلیونی او ساخته شده است. شمقدری یکی از اعضای تیم‌های تصویربرداری از مراسم ارتحال امام خمینی (ره) بوده و مستند «آفتاب و عشق» حاصل همان تصاویر است.

این فیلم مستند سکانس‌هایی از آخرین روزهای حیات امام خمینی (ره) دارد؛ البته شاید امروز این تصاویر یک گزارش خبری ساده باشند، اما به دلیل آنکه گروه سازنده دخل و تصرف چندانی روی سکانس‌ها و رویدادها نداشته‌اند، تبدیل به یک سند تاریخی از مردمی شده است که در سوگی بزرگ گرفتارند. دوربین شمقدری در این فیلم، همراه مردمی است که برای وداعی شورانگیز و عظیم آماده می‌شوند..

سیل جمعیت عزادار، شهر سیاهپوش و زنان و مردانی که در کوچه و خیابان و تا پاسی از شب عزاداری می‌کنند بخش مهمی از روایت این مستند را تشکیل داده است. دیدن این تصاویر که مستقیم به این رویداد تاریخی بزرگ و تکرار نشدنی می‌پردازد، امروز ارزشی مضاعف دارد.

این مستند را از اینجا می‌توانید ببینید.

3- حرف حرف خانم است، حتی حرف امام نیست!

مصطفی رزاق کریمی یکی از فیلمسازانی است که تحقیق و پژوهش بسیار زیادی درباره زندگی امام خمینی داشته و خروجی پژوهش‌های وی، ساخت دو مستند درباره اطرافیان بسیار نزدیک امام خمینی است؛ مستندی از همسر امام و دیگری از سیداحمد خمینی.

بانو خدیجه ثقفی، همسر امام خمینی یکی از افراد بسیار نزدیک به امام است و رزاق کریمی در مستند «بانو قدس ایران» تلاش کرده از دریچه همسر امام به زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی نیز پی ببرد.

رزاق کریمی درباره ساخت این مستند حرف‌های جالبی بر زبان می‌آورد و می‌گوید: «وقتی به بنده پیشنهاد ساخت این مستند شد، از آن استقبال کردم اما واقعا اطلاعاتم در رابطه با همسر امام محدود بود، شروع به خواندن دو یا سه کتاب کردم که موضوع برایم جذاب شد و به این نتیجه رسیدم که اصلا خانواده‌های امام خمینی(ره) و همسرشان در ظاهر ارتباطی با هم نداشتند، اما بیش از 60 سال با هم زندگی کردند! همین موضوع کار را برای من جذاب کرد و تحقیق را به‌صورت جدی آغاز کردم. سه‌بار تحقیقات گسترده‌ای انجام دادم تا درنهایت در سومین بار کار نهایی شد. آنقدر مساله ظریف بود که دائما سُر می‌خوریم و از جایی به ‌جای دیگر می‌رفتیم! حرف حرف خانم است، حتی حرف امام نیست! درواقع خدیجه ثقفی بدون امام مطرح نمی‌شود.

در این مسیر فرازوفرودهای بسیاری داشته‌ایم تا اینکه کامل متوجه شدم امام از چه خانواده‌ای و دارای چه منشی است و اینکه همسر امام از چه خانواده‌ای است. کاملا متفاوت بودند، خانم از یک خانواده قاجاری و مرفه بودند و امام با اینکه خانواده‌شان نسبتا به لحاظ مالی خوب بودند با این حال، ایشان جوانی 27 ساله بوده است که نزدیک به 9 ماه منتظر بوده تا جواب مثبت از خانم بگیرد. من در مرحله تحقیق با یک رمان عاشقانه روبه‌رو شدم، کسی که مردی انقلابی است و پس از هزاران سال سلطنت را در ایران برهم زد، اینجا در یک عشق عجیبی غوطه‌ور بود، درعین‌حال خانم با اینکه با فردی چون امام ازدواج کرده بود، استقلال خودش را حفظ می‌کرد. یکی از دلایل آن هم این بود که خانم باسواد بود، تا 16 سالگی فرانسه خوانده بود و عربی هم پیش امام آموخت، حتی مادربزرگ خانم می‌خواست او را به فرانسه بفرستد تا در آنجا ازدواج کند، اما تقدیر این‌گونه بود که با امام ازدواج کند.»

این مستند را از اینجا می‌توانید ببینید.

4- «احمد»، بدون احمد!

جدیدترین ساخته رزاق کریمی، مستند "احمد" نام دارد؛ این فیلم پرتره‌ای از فرزند امام، حاج سیداحمد خمینی است؛ کسی که از نخستین روزهای تبعید تا ثانیه‌های پایانی عمر امام، لحظه به لحظه کنار او بوده و حرف‌های ناگفته زیادی از حضور در کنار ایشان دارد. این مستند اگرچه پرتره‌ای از سیداحمد خمینی فرزند ارشد امام خمینی (ره) است، اما به دلیل نزدیکی بسیار زیاد وی به امام و حضور او در تک‌تک دقایق زندگی ایشان، از تبعید تا لحظه ارتحال، روایتی غیرمستقیم از منظومه فکری امام خمینی و تصمیمات مهم ایشان در طول رهبری انقلاب اسلامی را نیز پیش چشم مخاطبان قرار داده است.

در این مستند 2 رئیس جمهور سابق کشور مقابل دوربین نشستند؛ سیدمحمد خاتمی رئیس دولت اصلاحات و حسن روحانی. همچنین جمع زیاد دیگری از چهره‌های مهم سیاسی درباره سیداحمد خمینی و (در زیرمتن فیلم، درباره امام) لب به سخن گشودند که از آن جمله آنان می‌توان به موسوی خوئینی‌ها، سیدحسن خمینی، مهدی کروبی‌، غلامحسین کرباسچی، مهدی هاشمی رفسنجانی و ... اشاره کرد.

این مستند در دقایق ابتدایی خود مروری بر زندگی شخصی سیداحمد خمینی دارد، اما آرام آرام وارد اتفاقات مهم زندگی وی که نشأت گرفته از فراز و نشیب‌های انقلاب اسلامی است، می‌شود. عمده دقایق مستند به اتفاقات سیاسی کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اختصاص دارد که از آن جمله می‌توان به ماجرای عزل بنی‌صدر و عقاید سیداحمد خمینی درباره بنی‌صدر، تسخیر لانه جاسوسی و نقش وی در این موضوع، پایان جنگ و پذیرش قطعنامه 598 از سوی امام خمینی اشاره کرد. البته مستند برخلاف انتظارات، زمان کمی را برای پرداختن به علت فوت سیداحمد خمینی و حواشی که دراینباره وجود دارد، اختصاص می‌دهد که شاید یکی از نقاط ضعف فیلم به شمار می‌رود.

5- روایت عکاس فرانسوی از امام چه بود؟

امام خمینی نه تنها برای مستندسازان ایرانی، شخصیتی جذاب و کاریزماتیک به شمار می‌رود، بلکه مستندسازان خارجی نیز توجه ویژه‌ای به وی داشته‌اند. از جمله این افراد می‌توان به میشل ستبون عکاس فرانسوی اشاره کرد که مستند «مسیحا نفس» را درباره امام خمینی ساخته است.

ستبون در فیلم مستندش به بیان خاطرات خود از همراهی امام خمینی (ره) از نوفل لوشاتو تا هنگام ورود به ایران در بهمن ماه 1357 پرداخته و تلاش می‌کند به معرفی شخصیت رهبر ایران و تاثیرات زیادی بر زندگی شخصی و حرفه‌ای‌اش گذاشته، بپردازد.

نمایش عکس‌هایی ناب و متفاوت از پیروزی انقلاب اسلامی که همگی توسط این عکاس ثبت و ضبط شده است، یکی از مزیت‌های ویژه مستند مسیحا نفس است.

دیگر آثار

از دیگر مستندهایی که درباره امام خمینی ساخته شده می‌توان به مستندهای «روح الله»، «قاب‌های ماندگار»، «ملاقات در مدار بسته»، «رازهای جماران» و «شکوفه‌های زمستان» اشاره کرد.

مستند 10 قسمتی «روح الله»، روایت جامعی از زندگی امام خمینی (ره)، از ولادت تا وفات ایشان را به تصویر کشیده و شامل مصاحبه‌هایی با بیش از 60 شخصیت بین‌المللی از کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان است. این مجموعه مستند توسط شبکه تلویزیونی المنار به کارگردانی محمد دبوق ساخته شده است.

سلطنت محمدرضا پهلوی، رحلت آیت الله عبدالکریم حائری، همکاری شاه با اسرائیل، رحلت آیت الله بروجردی، نصیحت امام (ره) به ارتش، مقاومت امام (ره) در برابر رفرم، قانون کاپیتولاسیون، امام (ره) در ترکیه، انعقاد قرارداد 1975 الجزایر و ... از مهم‌ترین بخش‌های مختلف این مستند است.

مستند «روح الله» را از اینجا ببینید.

مستند کوتاه «قاب‌های ماندگار» به کارگردانی حسین همایونفر،‌ علی کاوه از عکاسان شناخته شده کشور درباره تجربه عکاسی از امام (ره) صحبت می‌کند. این مستند در مصاحبه با این عکاس مطرح به بررسی چگونگی ثبت عکس تاریخی شناسنامه حضرت امام خمینی (ره) و همچنین عکاسی از مراسم تشیع جنازه ایشان نیز می‌پردازد.

یکی از شناخته شده‌ترین عکس‌های علی کاوه از امام راحل، عکسی است که بعدها روی اسکناس‌های 10000 ریالی چاپ شد.

مستند «روایتی از ملاقات در مدار بسته» به کارگردانی امیرحسین خلیل‌زاده و مهدی جوزایی در مدت زمان 27 دقیقه تصاویری نادیده از روزهای پایانی عمر امام راحل را در بیمارستان نمایش می‌دهد. این مستند از نگاه تصاویر دوربین مدار بسته اتاق امام (ره) در بیمارستان روایت می‌شود.

مستند «روایتی از ملاقات در مدار بسته» را از اینجا ببینید.

مجموعه مستند «رازهای جماران» در چهار قسمت به روایت زندگی امام خمینی (ره) و مناسبات سیاسی و فردی ایشان از زبان محافظان بیت امام (ره) می‌پردازد. ساخت این مجموعه مستند که حد فاصل سال‌های 57 تا 68 را روایت می‌کند بیش از 2 سال به طول انجامیده است و برای ساخت آن از چندین ساعت گفت‌وگوی شنیده نشده و هزاران صفحه منابع دیده نشده، استفاده شده است.

مستند «رازهای جماران» را از اینجا ببینید.

مستند «شکوفه‌های زمستان» به کارگردانی تورج کلانتری و تهیه‌کنندگی سیدجمال عودسیمین درباره هنر انقلاب و شکل گیری اولین حلقه‌های هنری در مورد مضامین انقلابی در دهه 50 و فعالیت‌های امام خمینی (ره) است. این مستند روایتی متفاوت را از اولین گروه‌های هنری انقلاب در دهه پنجاه شمسی بیان و تاریخچه شکل‌گیری و فعالیت‌های مسجد جواد الائمه (ع) تهران را به تصویر می‌کشد؛ مسجدی که از زمان دفاع مقدس علاوه بر جنبه مبارزاتی، به مسئله فرهنگ و هنر نیز به‌عنوان ابزار تربیت انسان، توجه‌کرده است.

مستند «شکوفه‌های زمستان» را از اینجا ببینید.