عرضه اولیه چیست؟

شرکت‌ها تمایل دارند به دلایل مختلفی مانند معافیت مالیاتی، افزایش شفافیت اطلاعات شرکت، جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و… به بورس وارد شوند و این موضوع مزایای زیادی را برای آن‌ها به‌دنبال دارد؛ به این ترتیب به فرآیند عرضه سهام یک شرکت که قرار است برای اولین بار در بورس عرضه شود، عرضه اولیه یا IPO گفته می‌شود.

با عرضه سهام یک شرکت، همه افراد می‌تواند برای خرید آن اقدام کنند. به‌دلیل استقبال بالای سرمایه‌گذاران از عرضه‌های اولیه عموما بازدهی آن‌ها نیز مناسب است. زمان و حجم عرضه چند روز قبل از زمان عرضه طی اطلاعیه‌ای منتشر می‌شود. پیشنهاد می‌شود اگر به‌دنبالاطلاعات بیشتری در رابطه با عرضه‌های اولیه هستید، به مقاله عرضه اولیه چیست؟ مراجعه کنید.

نحوه انجام عرضه اولیه

در بازارهای مالی فرایند انجام عرضه اولیه به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت:

عرضه اولیه به روش حراج

عرضه اولیه به روش حراج تنها مخصوص صندوق‌های سرمایه‌گذاری است و افراد و معامله‌گران حقیقی نمی‌توانند در این عرضه اولیه شرکت کنند. این عرضه اولیه بازه قیمتی ندارد و همه صندوق‌ها می‌توانند براساس قیمت کارشناسی مورد نظر خود سفارش را ثبت کنند. بنابراین ممکن است پس از کشف قیمت، برخی از صندوق‌ها سهام مورد نظر را با قیمت پایین‌تر از قیمت کشف شده خریداری کنند و برخی دیگر نیز با قیمتی بالاتر از آن قیمت معامله کنند. توجه داشته باشید افرادی عادی می‌توانند از روز پس از عرضه اقدام به خرید سهام شرکت کنند.

عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ (ثبت سفارش)

در حال حاضر اغلب عرضه‌های اولیه‌ای که در بورس انجام می‌شود به روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ است. در این روش، یک قیمت مبنا و یک دامنه برای ثبت سفارش خریداران اعلام می‌شود. در روش بوک بیلدینگ مزیتی از نظر اولویت ثبت سفارش برای افراد وجود ندارد و لازم است تا افراد سفارش خود را در یک بازه زمانی و در سقف قیمتی مشخص شده ثبت کنند. در ادامه هرچقدر استقبال سرمایه‌گذاران بیشتر باشد، تعداد سهام اختصاص یافته به هر فرد کمتر خواهد بود.

عرضه اولیه به روش ترکیبی

روش عرضه ترکیبی روش جدیدی در بورس ایران محسوب می‌شود و در دو مرحله مجزا انجام می‌شود. مرحله اول متعلق به خرید صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. بعد از انجام این مرحله و کشف قیمت هر برگه سهم، مرحله دوم برای سرمایه‌گذاران حقیقی صورت می‌پذیرد.

عرضه اولیه به روش گشایش

علاوه‌بر روش‌های ذکر شده، برخی از شرکت‌ها نیز سهام خود را به روش گشایش عرضه می‌کنند. در سال 1392 دستورالعملی از سمت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران مبنی بر معرفی روش گشایش در موضوع عرضه‌های اولیه منتشر شد. چنانچه به تشخیص هیئت پذیرش، سهام شناور آزاد شرکت و تعداد سهامداران آن بزرگتر یا مساوی حد نصاب‌‌های بازار و تابلوی مربوطه سهام باشد، عرضه اولیه به روش گشایش، بدون دامنه نوسان قیمت و به ترتیبی که در ماده ۲۲ دستورالعمل نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران آمده است، انجام می‌شود. نماد تپسی یکی از معروف‌ترین شرکت‌هایی است که به این شیوه در بازار سرمایه ایران عرضه شده است.

در این روش، بازگشایی نماد معاملاتی از طریق حراج ناپیوسته (یک مرحله پیش گشایش) شـروع شده و معاملات از طریـق حراج پیوسته، در زمان باقیمانده تا پایان جلسه معاملاتی و در دامنه نوسان مجاز روزانه قیمت به پایان می‌رسد. قیمت معامله در زمان حراج پیوسته، همان قیمت کشف‌شده در حراج ناپیوسته است. 

در عرضه به روش گشایش، امکان تکرار حراج ناپیوسته در صورتی که در دوره حراج ناپیوسته معامله‌ای صورت نگیرد یا معاملات به تایید بورس نرسد، وجود دارد. چنانچه قیمتی کشف نشود، آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی، قیمت مرجع در زمان حراج پیوسته خواهد بود.

3 تبصره مهم در زمینه عرضه اولیه به روش گشایش

• تبصره اول

در دستورالعملی که به آن اشاره کردیم، مطرح شده که بورس باید حداقل دو روز قبل از عرضه، اطلاعیه عرضه اولیه را منتشر کند.

• تبصره دوم

این تبصره بیان می‌کند که مدیرعامل بورس این حق را دارد تا کشف قیمت سهام را به معامله حجم مشخصی از سهام ناشر مشروط کند. بر این اساس، چنانچه معامله در حجم مشخص شده انجام نشد، معاملات مورد تایید نبوده و جلسه دیگری به عرضه اختصاص خواهد یافت.

• تبصره سوم

براساس این تبصره نیز باید بخش معینی از سهام شرکت که توسط بورس تعیین می‌شود، قابل معامله باشد.

نکات مهم در مورد روش گشایش

در رابطه با روش گشایش، 3 نکته مهم را می‌توان مطرح کرد که عبارتند از:

• نیمی از سهامی که در روز عرضه توسط سرمایه‌گذاران خریداری می‌شود، تا 3 ماه بعد از این تاریخ قابل عرضه نخواهد بود.
• بعد از طی شدن مرحله اول، نماد به جهت طی مراحل افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم و صرف سهام متوقف می‌شود.
• در عرضه به روش گشایش، سهامداران حقیقی و فعالان عادی بازار سرمایه نمی‌توانند خرید خود را انجام دهند.

عرضه اولیه بخریم یا نه؟

همانطور که در این مقاله به آن اشاره شد، خرید عرضه‌های اولیه به علت کمتر بودن قیمت سهم نسبت به ارزش آن، گزینه‌های خوبی برای خرید محسوب می‌شوند و از روز بعد از عرضه عموما با افزایش قیمت روبه‌رو خواهند شد. 

برای خرید این عرضه‌ها، لازم است درخواست خرید خود را مطابق با روش عرضه، با داشتن کد بورسی در سامانه معاملاتی کارگزاری خود ثبت کنید. چنانچه فکر می‌کنید در این زمینه به آموزش بورس یا دریافت مشاوره سرمایه گذاری نیاز دارید، می‌توانید با مشاوران کارگزاری فارابی در ارتباط باشید.

سخن پایانی

موضوع عرضه اولیه برای سرمایه‌گذاران اهمیت زیادی دارد و تاکنون اغلب عرضه‌ها سودآور بوده‌اند. فرایند عرضه سهام شرکت‌هایی که برای اولین بار به بورس وارد می‌شوند، از طریق روش‌های مختلفی مثل روش حراج، ترکیبی، بوک بیلدینگ و گشایش انجام می‌شود. در این مقاله به جزئیات روش عرضه از طریق گشایش پرداخته‌ایم.