به گزارش خبرگزاری اقتصادایران ، امیرمحمد تهمتن درباره مصوبه هیات‌وزیران مبنی بر تعیین نرخ خوراک پتروشیمی‌‌‌ها و صنایع و عدم‌ شفاف‌‌‌سازی به‌‌‌ موقع برای بازیگران اقتصادی از جمله فعالان بازارسرمایه به دنیای اقتصاد، اعلام کرد: اظهارنظرهای متعددی از سوی این بازیگران مطرح شد. نقطه‌‌ اشتراک تمام این واکنش‌‌‌ها، نقض یکی از اصول بنیادین بازارهای مالی یعنی انتشار به‌‌‌ موقع و همراه با شفافیت کامل اطلاعاتی مانند اعلام تغییر در قیمت‌های ورودی و خروجی بنگاه‌‌‌های اقتصادی است.

عده‌‌‌ای بر این باورند ریزش‌‌‌های اخیر بازار به‌‌‌خصوص از ۱۷ اردیبهشت سال جاری تا حد بسیار زیادی ناشی از وجود رانت اطلاعاتی برخی ذی‌نفعان به‌‌‌ خصوص اشخاص حقوقی بود. جدا از اینکه این رخداد، ریسک و عدم‌‌‌ اطمینان شدیدی برای بازار ایجاد می‌کند و در جای خود باید سیاست گذاران اقتصادی و مسئولان سازمان بورس پاسخگو باشند، واکاوی واکنش بازیگران بازار از نگاه علوم رفتاری می‌‌‌تواند امکان جدیدی برای تحلیل رفتار بازار فراهم کند.

به‌‌‌ صورت خلاصه به‌‌‌نظر می‌رسد نوعی بیش/ کم واکنشی (over/ under reaction) به مصوبه اخیر و تاثیر آن بر بازار رخ داد. اگر به شاخص‌‌‌های مختلف از جمله سهام پتروشیمی‌‌‌ها و دیگر صنایع مرتبط با سهم حدود ۲۲ درصدی نگاهی شود، این سوال مطرح می‌شود آیا بازیگران و سهامداران به‌‌‌خصوص سهامداران خرد توانستند تغییرات بهینه‌‌‌ای در پورتفولیوی‌‌‌ ایجاد کنند؟

پاسخ به این سوال نیازمند تحلیل و مدل‌‌‌سازی است اما با استناد به یافته‌‌‌های علوم رفتاری در سراسر دنیا، مطرح‌‌‌کردن این سوال مهم است. پرسیدن این سوال از چند جهت اهمیت زیادی دارد: اول از دیدگاه سهامداران از جمله سرمایه‌گذاران خرد. چرا که بهینه‌‌‌سازی پرتفولیو و واکنش مناسب به اخبار اقتصادی برای کسب سود حیاتی است. دوم از دیدگاه سیاست گذار که بتواند در برابر تغییرات بازار از جمله ریزش‌‌‌های سنگین، واکنش مناسبی نشان دهد.

یافته‌‌‌های علوم رفتاری در سراسر دنیا نشان از آن دارد که به‌‌‌دلایل مختلف روان‌شناختی، افراد در مسیر تصمیم‌گیر‌‌‌ی‌‌‌های سرمایه‌گذاری‌‌‌ها دچار خطا‌‌‌های مختلفی می‌‌‌شوند. منظور از خطا، فاصله میان پیش‌بینی مدل‌‌‌های اقتصادی با رفتار واقعی افراد است. این خطاهای شناختی باعث می‌شود تا افراد واکنش مناسب و بهینه‌‌‌ای در برابر اخبار و اطلاعات نداشته باشند.

تاکنون بیش از 200 نوع خطای شناختی در علوم رفتاری شناخته شده‌‌‌ است. این ویژگی‌‌‌های روان‌شناختی به نابهنجارهای بازار (market anomalies) منجر خواهد شد. یکی از نمونه‌‌‌های بیش/ کم واکنشی بازیگران در بازار سرمایه، مجموعه‌‌ اتفاقاتی است که برای یکی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود (closed-end fund) با نماد CUBA در آمریکا افتاد.

نکته جالب توجه در مورد این صندوق این است که حدود ۶۹‌ درصد دارایی‌‌‌ها در داخل آمریکا و بقیه در سهام‌‌‌ خارجی و عمدتا در مکزیک است. اگر چه این صندوق دارای نماد CUBA است اما نه ارتباطی با کوبا دارد و نه اصلا برای شرکت‌ها و افراد آمریکایی قانونی است که در کوبا به کسب‌ و کار بپردازند. این منع قانونی از سال ۱۹۶۰ برقرار شد. اگرچه در برخی مقاطع زمانی محدودیت‌ها کم شد. این منع قانونی در کنار توزیع سبد سهام این شرکت در آمریکا به این معنا است که صندوق در کوبا منفعتی ندارد.

قیمت سهام صندوق در ماه‌‌‌های اول به ‌‌‌صورت عادی بیت ۱۰ تا ۱۵‌درصد نوسان کرد. سپس اتفاق ناگهانی در ۱۸دسامبر ۲۰۱۴ رخ داد. ارزش خالص دارایی این صندوق تقریبا ثابت اما قیمت سهام با افزایش ۷۰ درصدی مواجه شد. پیش‌تر امکان حرید سهام ۱۰۰دلاری به قیمت ۹۰ دلار بود اما روز بعد از این اتفاق باید ۱۷۰ دلار برای خرید پرداخت می شد.

این پرش قیمتی با اعلام باراک اوباما برای کاهش تحریم‌‌‌ها علیه کوبا در ۱۸دسامبر همزمان شد. یعنی دقیقا همان روزی که اوباما اعلام کرد قصد برقراری روابط دیپلماتیک با کوبا را دارد، قیمت سهام این صندوق ۷۰‌ درصد رشد کرد. نکته جالب این است که با وجود اینکه ارزش دارایی‌‌‌های صندوق ثابت ماند، اثر این افزایش قیمت تا ماه‌‌‌ها باقی و  در نهایت پس از حدود یک‌سال از بین رفت. بنابراین به حداقل یک‌ سال زمان نیاز است تا قیمت سهام صندوق یا شرکت با اطلاعات جدید تطبیق یابد.

این مثال و مثال‌‌‌های دیگر نشان می‌دهد حتی اگر ارزش ذاتی به‌‌‌ سادگی اندازه‌‌‌گیری و به‌‌‌ صورت روزانه گزارش شود، قیمت‌ها می‌‌‌تواند تفاوت معناداری با ارزش ذاتی داشته باشد.

روند‌‌‌هایی از این دست را می‌‌‌توان فراوان یافت. به‌‌‌ عنوان مثال در آمریکا می‌‌‌توان به افزایش شدید قیمت‌‌‌ سهامی که از شوک‌‌‌های تکنولوژیک در اواخر دهه ۱۹۹۰ تاثیر ‌‌‌پذیرفتند و سپس به روند بلندمدت باز‌‌‌گشتند یا به پرش قیمت مسکن در اواسط دهه پیشین اشاره کرد که  به‌‌‌ دلیل تاثیرات ناشی از آن بالا و پایین ‌‌‌شدن قیمت‌ها به بحران عمیق جهانی در سال ۲۰۰۸ منجر شد.