به گزارش خبرگزاری اقتصادایران،بسیاری از پروژه‌های کلان حوزه انرژی کشور نظیر احداث پتروپالایشگاه‌ها، توسعه میادین نفت و گاز و احداث پتروشیمی‌ها به علت عدم آشنایی مدیران پروژه با ابزارهای تامین مالی جدید و تکیه بر روش‌های قدیمی با تأخیرهای قابل توجه چندساله مواجه هستند. تأخیر در این پروژه‌های کلان علاوه بر ایجاد بی‌نظمی در طرح‌های توسعه‌ای کشور، موجب کاهش جذابیت اقتصادی طرح به دلیل کاهش نرخ بازده داخلی (IRR) به‌ازای هر سال تأخیر در بهره‌برداری می‌شود.

*اتکای بیش از حد تأمین مالی طرح‌ها در کشور به تسهیلات بانکی

فرآیند اجرا و تکمیل طرح‌های سرمایه‌گذاری در صنعت نفت کشور دارای دوره طولانی بوده که در بین سال‌های 1380 تا 1385 متوسط عدد 11 سال را ثبت کرده است. این دوره زمانی بهره‌برداری از طرح‌ها در نیمه دوم دهه 80 تا حدود 15 سال افزایش یافت. از جمله عوامل مهم و تأثیرگذار بر دوره زمانی بلندمدت بهره‌برداری از طرح‌ها، عدم پیش‌بینی مسیرهای تأمین مالی بوده‌ است. به‌طوری که اغلب پروژه‌ها با اتکای صرف به منابع بودجه یا تسهیلات صندوق‌های مختلف برنامه‌ریزی شده‌اند.

همانطور که در تصویر یک نشان داده شده‌ است، حدود 90 درصد تأمین مالی طرح‌ها در کشور با استفاده از تسهیلات بانکی و صندوق‌ها است، در حالیکه در کشورهایی از جمله ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ژاپن، سهم تأمین مالی با استفاده از تسهیلات بانکی کمتر از 20 درصد است و بخش عمده تأمین مالی تکیه بر ابزارهای بازار سرمایه دارد.

تصویر 1

منابع مالی کشور که در بخش فعالیت‌های غیرمولد در حال گردش هستند، می‌توانند ظرفیت مناسبی را برای تامین مالی حوزه انرژی فراهم کنند. در واقع فارغ از نوع الگوی تامین مالی، باید به ظرفیت‌ها و قابلیت‌هایی که در داخل کشور وجود دارد نگاه ویژه‌ای داشت. پتروپالایشگاه‌ها به عنوان بستر مناسب جهت نقش‌آفرینی در بازار انرژی آینده و ایجاد ارزش افزوده و رفع وابستگی به خام‌فروشی نفت در اولویت پیگیری تامین مالی موردنیاز جهت تکمیل پروژه‌ها قرار دارند.

*از حرف تا عمل رویکرد سازمان بورس در تامین مالی از بازار سرمایه

از آنجایی که احداث پتروپالایشگاه‌ جزو پروژه‌های هزینه‌بر محسوب می‌شود لذا دولت به تنهایی توانایی تامین مالی این نوع طرح‌ها را ندارد و بایستی از دیگر ابزارهای تامین مالی نیز استفاده کرد. مقام معظم رهبری همواره بر هدایت نقدینگی به سمت تولید به عنوان یکی از عوامل مهم تقویت تولید و پیشرفت کشور تاکید داشته‌اند. برای مثال در دیدار جمعی از تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی در 28 آبان 1398 فرمودند: «سرمایه‌گذاری را تشویق کنید؛ چون سرمایه‌گذاری عمدتاً باید به وسیله‌ی بخش خصوصی انجام بگیرد. دولت صرفاً در آنجاهایی که بخش خصوصی یا نمی‌تواند یا رغبتی ندارد یا بازدهی برای بخش خصوصی ندارد می‌تواند سرمایه‌گذاری کند؛ سرمایه‌گذاری را بخش خصوصی باید انجام بدهد. بخش خصوصی هم امروز امکانات دارد؛ یعنی امروز پول در کشور کم نیست، این مسئله‌ی هدایت نقدینگی را من یک بار دیگر هم در مرکز عمومی گفتم، خصوصی هم به مسئولین مکرّر گفته شده که ما این نقدینگی موجود را به سمت تولید هدایت کنیم».

از همین‌رو ضروروی است زمینه‌های لازم جهت بهره‌گیری از این نقدینگی فراهم شود، اخیرا مجید عشقی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز از عزم جدی این سازمان برای تأمین مالی از بازار سرمایه به ویژه بخش خصوصی خبر داده که در صورت اجرایی شدن می‌تواند خبر خوبی جهت افزایش مشارکت مردمی در راستای تامین مالی پروژ‌های کلان کشور باشد.

*وضعیت طرح‌های پتروپالایشی در دست اجرا

طرح‌های پتروپالایشی موجود به یک اندازه پیشرفت نداشته‌اند و با توجه به چالش‌های پیش‌روی هرکدام میزان پیشرفت آن‌ها متفاوت است، دو طرح میعاناتی آدیش جنوبی و مهر خلیج فارس با پیشرفت بیش از 50 درصد در صورت رفع بروکراسی‌ها و موانع قابلیت بهره‌برداری تا 18 ماه آینده را خواهند داشت. دو طرح میعاناتی پیشگامان سیراف و ستاره سبز سیراف پیشرفت بیش از 20 درصد دارند.

طرح مروارید مکران مفید پیشرفت فیزیکی کمتر از 5 درصد دارد و طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی نیز از جمله طرح‌های مورد تأکید شرکت ملی پالایش و پخش برای اجرا است. 

جدول 1

به‌ طور کلی احداث پتروپالایشگاه به دلیل ایجاد حاشیه سود حداقل 20 دلاری نسبت به نفت خام و درآمدهای ارزی جذابیت سرمایه‌گذاری دارد. علاوه بر این  بسیاری از طرح‌های یاد شده به دلیل برخورداری از امتیاز تنفس خوراک و تخفیف خوراک 10 درصد یا 5 درصد، از جذابیت‌های اقتصادی قابل توجهی نیز برخوردار هستند. تنفس خوراک با بازگشت کل سرمایه پروژه در سال اول بهره‌برداری و تخفیف 10 درصد خوراک نیز با کاهش محسوس در هزینه‌های عملیاتی در مجموع موجب ارتقای بیش از 5 درصدی نرخ بازده داخلی یا IRR ارزی این طرح‌های می‌شود. این مشوق‌ها جذابیت سرمایه‌‌گذاری در این طرح‌ها را به دنبال دارد.

*تأمین طرح‌های پتروپالایشی از بازار سرمایه نیازمند پیگیری ویژه وزارت نفت

در شرایط جاری کشور استفاده از ظرفیت‌های تأمین مالی مردمی جهت جذب نقدینگی مردمی در پروژه‌های مولد اقتصادی به نوعی یک معادله دو سر سود با اولویت بالا به دلیل پیشبرد طرح‌ها و نیز کمک به مهار تورم محسوب می‌شود. همانطور که در بند الف ماده 6 قانون اصلاح موادی از قانون پتروپالایشگاه‌ها مصوب تیرماه سال 1400 مجلس تصریح شده‌ است شرکت‌های مجری طرح موظفند حداکثر دو سال پس از دریافت مجوز نسبت به واگذاری سهام خود از ابزارهای بازار سرمایه اقدام کنند که در غیر این صورت وزارت نفت موظف است نسبت به ابطال مجوز خوراک آن‌ها اقدام کند.

ضروری است که وزارت نفت در این زمینه بازیگر نقش اول همراه کردن و استفاده از ظرفیت سایر دستگاه‌ها برای کمک به موضوع تأمین مالی طرح‌ها باشد. خلاء مهمی که در حال حاضر در طرح‌ها دیده می‌شود عدم تدوین برنامه‌ تأمین مالی از بازار سرمایه با استفاده از ظرفیت‌های موجود است که نیازمند پیگیری ویژه است.