بهره ­برداری صحیح از منابع کشور، به خصوص نفت و گاز میتواند پیشران حرکت روبه ­رشد کشور باشد. بررسی درآمدهای کشور ناشی از منابع، نشان دهنده این واقعیت است که در طول اکتشاف نفت خام و گاز طبیعی، صادرات مواد خام نقش پررنگی دارد و استفاده از این منابع در کشور بعضا باعث انحراف از مسیر توسعه و بروز مشکلات جدی در ثبات اقتصادی شده است. منابع طبیعی که میتواند مقدمات توسعه و پیشرفت کشور را فراهم آورد زمینه ساز بروز اختلالات جدی در نظام اقتصادی و معیشت مردم شده است. با این وجود این بینش در کشور به وجود آمده که ادامه مسیر با رویکرد گذشته میسر نیست و می بایست طراحی جدیدی برای بهره­برداری از منابع طبیعی در کنار حفظ سهمیه صادراتی به وجود آورد تا ضمن ایجاد ارزش افزوده و اشتغال پایدار، کشور را از تکانه­های اقتصادی، تهدید و تحریم مصون و محفوظ نگه دارد.

برای اولین بار در برنامه ششم توسعه گام جدیدی در بهره برداری از منابع نفت و میعانات گازی برداشته شد براساس بند الف ماده 44 قانون برنامه ششم توسعه باید ترتیبی اتخاذ شود که ظرفیت پالایشی کشور به 2.7 میلیون بشکه در روز افزایش یابد. از دیگر قوانینی که نشان از تغییر رویکرد کشور در بخش نفت و گاز دارد قانون حمایت از صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی است که در سال 1398 در مجلس یازدهم مصوب شد و پس از طی مراحل مختلف و مشخص شدن طرح­های برگزیده اکنون به ایستگاه ابلاغ آیین نامه توسط هیئت وزیران رسیده و منتظر تعیین تکلیف دولت است.

راهکار تامین مالی تنفس خوراک

 نقطه قوت قانون حاضر، ایجاد سازوکار تنفس خوراک به عنوان یک راهکار خلاقانه و جذاب برای کمک به تامین مالی طرح های برگزیده است. ایده تنفس خوراک درصدد است دارایی های غیرنقد نفتی را به عنوان اهرمی برای توسعه زنجیره ارزش نفت و میعانات گازی درآورد و مسیر کسب درآمد کشور را به سمت درآمد های پایدار و مولد پتروپالایشگاهی تغییر دهد.  به عبارت دیگر تنفس خوراک درصدد است شرایطی را مهیا کند که پتروپالایشگاه بتواند از ابزارهای مختلف تامین مالی استفاده نماید و رفع تعهدات مالی پس از بهره برداری برای شرکت آسان شود. ارزش وام تنفس خوراک زمانی مشخص می شود که بدانیم هزینه خوراک برای یک مجتمع پتروپالایشگاهی بین 94% تا 98% هزینه های تمام شده محصول و بیش از 85% درآمدهای عملیاتی است. این واقعیت نشان        می دهد صنعت پتروپالایشگاه بیشترین تاثیرپذیری را از خوراک می پذیرد و کوچکترین تغییر در نرخ گذاری و کیفیت خوراک اثرات بزرگی را بر وضعیت مالی به جا خواهد گذاشت. شکل زیر وضعیت درآمدهای عملیاتی و هزینه تولید و خوراک شرکت های پالایشگاهی کشور در سال 1399 را نشان می دهد. این تصویر به طور واضح نشان می دهد که سود پالایشگاه های داخلی تاثیر پذیری بالایی به نرخ خوراک دارد و این درحالیست که خوراک این شرکت ها با درنظر گرفتن 5% تخفیف تامین می شود.     

بنابراین وام تنفس خوراک مقدار قابل توجهی نقدینگی در اختیار پتروپالایشگاه قرار خواهد داد و سرمایه گذاری انجام شده در همان سال اول بازگردانده می شود. به عبارت دیگر کل هزینه سرمایه گذاری (با روش ها و ابزارهای مختلف) به طور کامل با وام تنفس خوراک که دوره بازپرداخت 8 سال دارد، جبران و جایگزین می شود.

آیا تامین مالی ساخت امکان پذیر است؟

با این حال چالش اصلی شرکت های پتروپالایشگاهی ذیل این قانون، تامین مالی ساخت است. ساخت پتروپالایشگاه هزینه سرمایه قابل توجهی نیاز دارد و همه امتیازات قانون مذکور به ویژه وام تنفس خوراک، برای زمانی است که پتروپالایشگاه با رعایت الزامات تعیین شده در قانون به بهره برداری رسیده و فرآورده­های مد نظر را تولید کند. شرکت ها باید راهکارهایی را جستجو کنند که در یک فضای رقابتی، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کنند. بسته های تامین مالی پیشنهاد شده باید به الزامات تعیین شده قانون و آیین نامه اجرایی توجه کرده و بخشی از سرمایه مورد نیاز را از بخش مردمی تامین نمایند.

تجربه های موفق استفاده از ابزارهای مختلف مالی در بازارهای پول و سرمایه نشان داده که درصورت برنامه ریزی دقیق، منظم و دارابودن پشتوانه فنی و مالی مناسب، تامین منابع مالی در مقیاس پروژه های پتروپالایشگاهی امکان پذیر است. با وجود ابزارهای مختلف تامین منابع، نظام تامین مالی در کشور اتکای بیش از حدی به وام و فایننس خارجی دارد.

از یک طرف مهیا نبودن بستر تامین مالی در بازار سرمایه و ترس از مواجهه با سهامداران خرد، عدم استقبال ارکان بازار سرمایه با ورود پروژه های در حال ساخت یا نیمه تمام به بازار، نبود گنجایش کافی برای بازار بدهی و سهام و از طرف دیگر نیاز ارزی پروژه ها و تامین ارز دشوار، وام های ارزی با شرایط مناسب صندوق توسعه ملی و وام دهی بی حد و حصر سیستم بانکی کشور که شرایط به مراتب آسانی نسبت به تامین مالی از مسیر بازار سرمایه دارد اجازه تغییر رویکرد تامین مالی به سمت بازار سرمایه را نمی دهد.

انتشار اوراق بدهی مختلف اعم از اوراق اجاره، مشارکت و اوراق سلف فرآورده، انتشار اوراق قابل تبدیل، تامین مالی با پشتوانه قرارداد های پیش فروش فرآورده، ضمانت­نامه و رتبه اعتباری، پذیره نویسی و انتشار انواع مختلف سهام در کنار اخذ وام و فاینانس بانکی و آورده بانیان پروژه از جمله راهکارهایی است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. جدول زیر برخی نمونه های موفق تامین مالی بزرگ با ابزارهای موجود در بازار سرمایه را نشان می دهد.

درحالی که شرایط برای ورود سرمایه گذاری مستقیم خارجی فراهم نیست باید بتوان از ظرفیت نقدینگی داخل کشور در راستای رونق تولید استفاده کرد. استفاده از سرمایه های مردمی برای پیشبرد پروژه های عمرانی و صنعتی کشور، رویکرد درستی است که لازمه آن در درجه اول ایجاد جذابیت برای ورود شرکت ها و پروژه های مختلف به بازار و فراهم شدن بسترهای لازم توسط سازمان بورس اوراق بهادار است.

همچنین پروژه های مولد و سودآور نیز باید برای ورود به این بازار علاقه نشان دهند و تمام تلاش خود را برای جلب نظر مردم و سرمایه گذاران به کار گیرند. تجربه اخیر پذیره نویسی شرکت پروژه تجلی توسعه معادن و فلزات نشان داد سرمایه­های زیادی مترصد فراهم شدن فرصت های جذاب سرمایه گذاری هستند فقط باید جدیت کافی برای فراهم کردن شرایط و به نتیجه رسیدن تامین ملی وجود داشته باشد.