به گزارش خبرگزاری اقتصادایران ، صادرات کتاب در یک دهه گذشته در بسیاری از کشورهای جهان به امری ضروری در حوزه اقتصاد و فرهنگ تعریف شده است. گردش مالی برخی از کشورهای جهان در این زمینه هر ساله روند صعودی داشته و طراحی برنامه‌های جدید، این کشورها را به یکی از قطب‌های اصلی در امر صادرات کتاب تبدیل کرده است. به عنوان نمونه، چین پس از پیوستن به سازمان تجارت جهانی در سال 2001، شروع به جهت‌گیری اقتصادی در حوزه نشر کرد و تغییرات متعددی را در این زمینه انجام داد؛ به طوری که برآورد می‌شود میزان درآمد سالانه این کشور در برخی از سال‌ها به حدود 200 میلیون دلار نیز رسیده است. 

با وجود این بازار و ظرفیت‌های نشر ایران، به نظر می‌رسد نگاه مسئولان به حوزه کتاب و استفاده از قابلیت‌های آن، نه اقتصادی است و نه فرهنگی. در کنار این موضوع، تحریم‌های بانکی و نبود راه انتقال پول، کار را سخت‌تر کرده است. در مقابل این جریان، بازار کتاب ایران پر است از کتاب‌هایی که از کشورهای مختلف وارد می‌شود؛ به عبارت دیگر اگر جاده فرهنگ را یک جاده دو سویه در نظر بگیریم، این جاده طی سال‌های اخیر عموماً یک طرفه بوده و اگر اتفاقی هم در زمینه صادرات رخ داده، معمولاً همتی بوده از سوی ناشران و آژانس‌های ادبی که آستین بالا زده‌ و کاری انجام داده‌اند. 

صفا امیری، مدیر انتشارات براق، سال‌ها است که تلاش دارد آثار منتشر شده در این انتشاراتی را در کشورهای مختلف ترجمه و توزیع کند. انتشارات براق که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان فعال است، طی سال‌های گذشته موفق شده رایت 70 اثر را به ناشران فرانسوی و رایت 100 اثر را به ناشران ترک واگذار کند. در کنار این، صدور چندین کانتینر کتاب به کشورهای منطقه از جمله عراق و امارات موفقیت دیگر این انتشارات در عرصه بین‌الملل بوده است. 

امیری با توجه به تجربه خود به عنوان یک ناشر در عرصه بین‌الملل، مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها را دلیل اصلی وضع موجود می‌داند. به گفته او؛ کشورهایی مانند ترکیه با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی توانسته‌اند عناوین مختلفی از کشور خودشان را در ایران منتشر کنند، اما در مقابل به دلیل وجود مشکلات این‌چنینی مانع انتشار کتاب‌های ایرانی می‌شوند. او بر این امر تأکید دارد که در صنعت نشر ایران، در بر روی واردات می‌چرخد و این موضوع زندگی و معیشت نویسندگان و تصویرگران را تحت تأثیر قرار داده است. گفت‌وگوی تسنیم با این ناشر را می‌توانید در ادامه بخوانید:

 آقای امیری از ابتدای دولت یازدهم و در ابتدای دهه 90، آرزویی با عنوان صادرات کتاب مطرح شد. نویسندگان و ناشران بسیاری امید داشتند که کتاب‌هایشان در عرصه بین‌المللی عرضه شود و مخاطب جهانی داشته باشد. اقداماتی در این راستا صورت گرفت، اما به نظر می‌رسد میزان کارهای انجام شده با ظرفیتی که در بازار نشر ایران وجود دارد، چندان متناسب نیست. شما عملکرد دولت آقای روحانی در این زمینه را چطور ارزیابی می‌کنید؟

انتشارات براق 12 سال است که اقدام به صادرات کتاب و حضور در عرصه بین‌المللی کرده است. با توجه به این تجربه می‌گویم که ابتدا از رویکرد فرهنگی دولت  اینطور برمی‌آمد که به دنبال تعامل با جهان باشد. در دایره تعامل معمولاً ما چیزی می‌دهیم و چیزی می‌گیریم؛ یعنی تبادل وجود دارد، اما متأسفانه در کشور ما طی چند سال اخیر این روند چندان متناسب با هم حرکت نکرده و هماهنگ نبوده است؛ به این معنی که ما در عرضه ضعیف عمل کردیم اما در واردات قوی ظاهر شدیم. 

از سوی دیگر، قانون و برنامه مدونی برای نظارت بر میزان خروجی‌ها و ورودی‌ها وجود نداشت. در این میان، عدم پایبندی به پروتکل برن، کار را تسهیل کرد؛ زیرا در چنین شرایطی ناشران می‌توانند بدون پرداختی، کتاب‌های خارجی را بدون محدودیت وارد کنند. وقتی این میزان کتاب وارد کشور می‌شود و توازن بر هم می‌خورد، نتایجی به همراه خواهد داشت. به عنوان مثال، در حوزه کودک و نوجوان که حوزه تخصصی من است، سبب شده تا حجم تولید کتاب‌های داخلی و میزان انتشار آثار تألیفی اتوماتیک‌وار کم شود و فعالیت نویسندگان و ناشران کاهش پیدا کند. وقتی این جاده یک طرفه شد، ناشر ترجیح می‌دهد اگر قبلاً 100 عنوان کتاب به نویسنده داخلی اختصاص می‌داد، این میزان را به انتشار کارهای ترجمه تخصیص دهد و هزینه‌های نشر خود را کمتر کند. 

اشاره کردید به میزان واردات بی‌اندازه و کتاب‌های ترجمه شده در بازار نشر ایران. طی آمارهای منتشر شده، این روند به خصوص در حوزه‌ای مانند ادبیات کودک و نوجوان، افزایشی است و نگرانی‌هایی را از سوی کارشناسان به همراه داشته است. از سوی دیگر، صنعت نشر کشور در سال‌های گذشته با مشکلات فراوانی مواجه بوده است. روند یک سویه ورود کتاب‌های خارجی به بازار داخل را چقدر محصول شرایط بد اقتصاد نشر می‌دانید؟

کتابی که به کشور وارد می‌شود، دو هزینه را ندارد: نخست هزینه تألیف و دیگری هزینه تصویرگری. هر دو این هزینه‌ها برای ناشر قابل توجه است. از سوی دیگر، سرمایه ناشر تا زمانی که مؤلف نگارش کتاب را تأیید کند، پس از آن تصویرگر کار را به سرانجام برساند، بعد مراحل مجوز و چاپ و ...  به دستش نمی‌رسد و عایدی ندارد. پس ما در اینجا با دو موضوع مواجهیم: هزینه و زمان.

این در حالی است که شرایط بد اقتصادی سبب شده است تا کتاب از سبد خانوار حذف شود. در چنین اوضاعی ناشر تمام توان و هم و غم خود را برای انتشار کاری می‌گذارد که هزینه کمتری داشته باشد، اما فروشش خوب باشد. این عوامل دست به دست هم داده است تا ناشران بسیاری به سمت انتشار کارهای ترجمه‌ای بیایند.

 بازگردیم به سیاست‌های دولت برای این امر. ارشاد در این سال‌ها تلاش کرد با طراحی گرنت و صرف هزینه، صادرات کتاب را تسهیل کند. این طرح را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا توانسته موفق عمل کند؟

من حدود چهار سال پیش تفاهم نامه‌ای با مجموعه نظارت بر گرنت منعقد کردم که براساس آن، قرار شد به کشورهایی که سفر می‌کنیم، ناشران دیگر کشورها را به استفاده از گرنت و ترجمه آثار ایرانی تشویق کنیم. اقداماتی در این زمینه انجام شد، اما به سرانجام خاصی نرسید؛ زیرا سیاست‌گذاری‌ها به شکلی بود که ناشران عموماً به گرنتی که به آنها تعلق گرفته بود، دست نمی‌یافتند. مثلاً ناشر خارجی بعد از گذشت دو سال هنوز توانایی بهره‌گیری از گرنت را نداشت.

قوانین در ابتدا طوری بود که ناشر خارجی که کتاب ما را می‌گرفت، به دلیل پیچ و خم‌های اداری به سادگی نمی‌توانست از این مزایا بهره‌مند شود؛ به همین دلیل گرنت در سال‌های اول خیلی ضعیف عمل کرد، به شکلی که وقتی در فلوشیب استانبول شرکت و پیشنهاد کار بر روی آثار ایرانی را مطرح می‌کردیم، از آن استقبال نمی‌کردند و می‌گفتند که وقت‌گیر است. این مطلبی است که به طور مستقیم به من گفته شده است؛ بنابراین فکر می‌کنم برای تسهیل در این روند، ما نیازمند تغییر ساختار و تنظیم آیین‌نامه در این زمینه هستیم. 

 نشر براق به دلیل حضور در بازارهای جهانی و نمایشگاه‌های بین‌المللی به عنوان یکی از ناشران موفق در امر صادرات کتاب به شمار می‌رود. با توجه به تجربه‌ای که دارید، فعالیت کشورهای همسایه را در این موضوع چطور ارزیابی می‌کنید؟

کشورهای همسایه به ویژه کشورهایی مانند ترکیه، امارات و کویت روی این موضوع سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی خوبی کرده‌اند. به عنوان نمونه، در امارات محتوای کتاب‌ها در سطح قابل قبولی نیستند، به همین دلیل به ما ناشران پیشنهاد می‌کنند که کتاب‌هایتان را در نمایشگاه ابوظبی عرضه و رایت آثارتان را واگذار کنید. 

ترکیه هم از دیگر کشورهایی است که این موضوع برایش جدی است. برخی از دست اندرکاران نشر ترکیه به ما پیشنهاد می‌دهند که با توجه به طرح تدا، ما کتاب را به شما واگذار می‌کنیم، هزینه ترجمه و چاپ چند نسخه از آن را تقبل می‌کنیم تا این دست از آثار در بازار ایران تقویت شود. نوع حمایتی که این دولت‌ها برای صادرات کتاب‌هایشان در نظر گرفته‌اند، به گونه‌ای است که ناشر سریع به نتیجه می‌رسد و گرفتار پیچ و خم‌های اداری نمی‌شود. آنها در حمایت از کتاب‌هایی که مختص به فرهنگ خود هستند، جدی عمل می‌کنند؛ به همین دلیل جلوتر از ما هستند.  

 در دو سه سال اخیر کارهای بسیاری از ترکیه در بازار کتاب ایران منتشر شده و فروش خوبی هم داشته است.

این در حالی است که برخی از کشورها مانع از واردات کتاب از ایران می‌شوند که یکی از این کشورها، ترکیه است. ترکیه مشتاق است که کتاب‌هایش در ایران منتشر شود، اما واردات کتاب از ایران را به دلایل مختلف ممنوع کرده است. من این موضوع را امتحان کردم و به صورت آزمایشی 100 عنوان کتاب برای ترجمه و انتشار فرستادم که به نتیجه نرسید و مشکلاتی را برای تحویل‌گیرنده ایجاد کرد.

 چرا این ممنوعیت لحاظ شده است؟

ترکیه یکی از این کشورها است. آنها ایران را به مسائل مختلف از جمله ایجاد دو قطبی تشیع و تسنن متهم می‌کنند، بحث تحریم‌ها نیز بر این موضوع بی‌اثر نبوده است.

 در صحبتی که با کارشناسان مختلف داشتیم، عوامل متعددی را در به ثمر نرسیدن صادرات کتاب ایران عنوان می‌کنند؛ از نپیوستن به برن گرفته تا نبود مترجم قوی و نگاه صحیح در مسئولان. شما مشکل را در چه می‌بینید؟

به نظرم بحث تحریم، بحث مهمی در این زمینه است. این امر مانع از وصول مطالبات ناشران می‌شود. ناشر مجبور است وقتی در فرانکفورت شرکت کرده، برای دریافت مطالباتش یا به صورت دستی اقدام کند یا به سراغ صرافی‌هایی برود که از روند بانکی استفاده نمی‌کنند؛ به این ترتیب ناشر رغبت خود را برای حضور در بحث صادرات کتاب از دست می‌دهد./تسنیم